İnanç-ahlak iLİŞKİSİ bağlaminda iman, İSLÂm ve ihsan kavramlari
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 139 -----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- kestiğiniz bir hayvanın kesimini güzelce (ihsanla) yapınız; sizden biri önce bıçağını bilesin, sonra keseceği hayvanın yanına varsın.‛ 123
buyurmuştur. Kur’ân’da ‚ نِسُْمُ ‛ kavramı; iman etmekle birlikte salih amelleri en güzel şekilde yapan anlamında kullanılmıştır. Şu ayetler bunu açıkça ifade etmektedir: ‚Bunlar hikmetli kitabın ayetleridir. Muhsinler için yol gösterici ve
124
‚Gerçekten muttakiler, bahçelerde, pınarlar başlarındadırlar. Rablerinin kendilerine verdiği mükâfatı almaktadırlar. Çünkü onlar daha dünyada iken Muhsin kimselerdi. Geceleri pek az uyurlardı. Seher vakitleri istiğfar ederlerdi. Mallarında isteyenlerin ve yoksulların haklarını ayırırlardı.‛ 125
Bu ayetlerde genel olarak iki özellik zikredilmiştir: İman ve sâlih amel. Müfessirler de Kur’ân’da geçen muhsin kelimelerini bu şekilde tanımlamışlardır: Zemahşerî (v. 538/1143), ‚Muhsin, istikamet üzere olan, beş vakit namazını kılan, taşkınlıktan ve zulme meyletmekten sakınan kimsedir.‛ 126
şeklinde bir tarif yaparken, Fahreddin er-Razî (v. 606/1209) ise, ‚Muhsin, iyilikleri yapan kötülükleri terk eden kimsedir.‛ demiştir. 127
Kurtubî’ye (v. 671/1272) göre ‚Muhsin‛, tevhit inancı sahih olan, nefsinin yönetimini iyi yapan, farzları eda eden, Müslümanlara zarar vermekten sakınan ve kötülük yapmayan 128
, muttaki
129 ve muvahhid kimsedir. 130 Hamdi Yazır (v. 1951) ise, ‚Muhsin; iyililik ve güzellik yapan, güzel hareket eden, her ne yaptı
123 Muslim, Sayd, 57; Ebû Davud, Edahî, 11; Tirmizî, Diyât, 14. 124 Lokman, 31/2-5 125 Zariyat, 51/15-19 126 Zemahşerî, Keşşaf, Kahire 1946, II, 436. 127 Razî, Mefâtîhu’l-Gayb, Mısır 1935, XI, 59. 128 Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Kahire 1935, I, 415. 129 Kurtubî, a.g.e., III, 203. 130 Kurtubî, a.g.e., V, 399. 140 | İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- ise güzel yapan, hasenât işleyen, seyyiât işlemeyen, işlediği hasenâtı Allah’ın huzurunda yaptığını bilerek, gücü yetebildiği en güzel surette yapan 131
, hüsnü niyyet, hüsnü nazar ve hüsn-ü amel sahibi olan, yaptığını en güzel surette yapmayı itiyat edinen kimsedir.‛ 132
değerlendirmelerinden de anlaşılacağı gibi İslam’ın ve salih amelin ihsan ile çok yakından bir ilişkisi vardır. Özetle ihsan mefhumunun Allah-âlem ve insan ile sıkı irtibatı söz konusudur. SONUÇ Kur’ân’ın kavramsal örgüsünün merkezinde Allah kavramı yer alır. Allah kavramının insan kavramıyla irtibatına bakıldığında, iman, islam ve ihsan kavramlarının da, kendi aralarında ne kadar ilişkili olduğu görülmektedir. Birey ve toplumun gerek iyiliklerin yerine getirilmesinde gerekse kötülüklerin önünü alma meselesinde iman ve İslam’ın ruhunu teşkil eden ihsan bilincine ihtiyaç vardır. Bu şuur, inanç ve ibadet, toplumsal hayatta haklara saygıyı ve vazifelerin ifasını gönüllü şekilde yapacak bir davranış bilinci geliştirmede önemli etkiye sahiptir. İhsan zemininde icra olunan ibadetler, Allah’a bağlılık ve saygının bir ifadesi olmasının yanında olumlu davranışlara yön veren, varlıkla ilişkilerin nezaket ve iyilik merkezine oturmasına vasıta olan, hak ve vazifelerin yerine getirilmesi hususunda davranış bilinci geliştiren bir güce sahiptir. Aynı zamanda bu yönde bir ahlakın oluşması ve yaşamasında da önemli katkısı vardır. Eğer iman, islam ve ihsan, birbirinden bağımsız olarak kabul edilecek olursa; gerçek Müslümanı mümin, gerçek mü’mini de Müslüman kabul etmek zorlaşır ki bu durumda Kur’ân’ın çizmiş olduğu Müslüman portresinin dışına çıkılır. Hâlbuki gerçekte Allah’a
131
Yazır, a.g.e., I, 362. 132
Yazır, a.g.e., III, 1796. Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 141 -----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- inanan, ona teslim olmuştur; O’na teslim olanlar gerçekte iman etmiştir ve teslim olup inanan da inandıklarını temsil etmeli, en güzel veçhile yaşamalıdır. O halde imansız bir İslam; İslam’sız bir iman ve dahası ihsansız bir iman ve İslam’dan söz edilmesi oldukça güçtür. Kelamcıların bu konuya ilgisi, imanın ‚var‛ olduğunun asgarî şeklini; iman-küfür arasındaki çizgiyi netleştirmektir. Bunu mütekaddim kelam âlimleri yapmıştır. Bugün de imanın nasıl kemal düzeyine doğru yükseleceği araştırılmalıdır ki bu çalışma, bunun mütevazı bir adımıdır.
Kur’ân-ı Kerim. Abdülbâkî, Muhammed Fuad, el-Mu’cemu’l-Mufehres li Elfazi’l-
Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah eş-Şeybânî, Müsned, Zeyl: Şuayb Arnavût, Müessesetü Kurtuba, Kahire ts. Aksan, Doğan, Anlambilim ve Türk Anlambilimi, Ankara 1978. <<<<<.., Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), Ankara 1998.
Akseki, Ahmet Hamdi, Ahlak İlmi ve İslam Ahlakı (sad.: Ali Arslan Aydın), Sistem Matbaacılık, İstanbul 2006. Ardoğan, Recep, Delillerden Temellere –Sistematik Kelam ve
Özgürlüğünün Muhtevası‛, Diyanet İlmî Dergi, cilt: 41, sayı:1, Ocak- Şubat-Mart 2005, ss.47-80. Asım Efendi, Seyyid Ahmed, Kamus Tercümesi, İstanbul 1996. 142 | İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- Aydın, İbrahim Hakkı, ‚Seküler Ahlak Bağlamında Din-Ahlak İlişkisi‛, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s:35, Erzurum 2011. Bâkıllânî, Kadî Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib, el-İnsâf, el- Mektebetü’i-Ezheriyye li’t-Turas, Mısır 1369. Başçı, Vahdettin, ‚İnsaniliğin oluşumunda Dinin Rolü‛, Felsefe Dünyası, s:33, 2001/1. Beyhakî, Şuabu’l-Îmân, (thk.:
Abdulalî Abdulhamîd), Mektebetü’r-Rüşd, Bombay 2003.
Buharî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail el-Cu’fî, el-Câmiu’s- Sahîh, İstanbul 1401. Ceylan, Yasin, ‚Din ve Ahlak‛, Doğu Batı, Felsefe Sanat ve Kültür Derneği Yayını, Yıl. 1, S. 4, Ağustos-Ekim 1998, s. 107. Cürcânî, Seyyid Şerif, et-Ta’rifât, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003. Cüveynî , İmamu’l-Haremeyn, el-İrşâd, Beyrut 1985. Çağrıcı, Mustafa, ‚Ahlak‛, DİA, İstanbul 1989, II, ss. 1-9.
2013.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara 1976.
Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Ankara 1981. Dumlu, Ömer, Kur’ân-ı Kerim’de Salah Meselesi, Ankara 1992. Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 143 -----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî, Sünen, thk.: Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Talik: Kemâl Yûsuf Hût, Dâru’l-Fikr, Beyrut tsz. (Elbânî’nin ahkâmı ile birlikte). Ebû Hanife, Numan b. Sabit, el-Alim ve’l-Müteallim, (İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde, nşr.: Mustafa Öz), İstanbul 1992. Ebû Ûde, Ûde Halil, et-Tatavvuru’d-delâlî beyne luğati’ş-Şi’ri ve luğati’l-Kur’ân, Ürdün 1985. Enis, İbrahim, Delaletü’l-elfâz, Kahire 1992. Eş’arî, Ebu’l-Hasan, el-İbâne an Usuli’d-Diyane, Beyrut ts. Fazlur Rahman, Allah’ın Elçisi ve Mesajı-Makaleler I-, (trc.:Adil Çiftçi) Ankara 1997. Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya’kub, Beşâ’iru zevi’t-temyiz fî letâifi’l-Kitabi’l-Aziz, el-Mektebetü’l ilmiyye, Beyrut ts. <<<<<.., Kâmusu’l-muhît, Beyrut 1996. Gölcük, Şerafettin & Toprak, Süleyman, Kelam, Tekin Kitabevi, Konya 2012. Güler, İlhami, ‚İman ve İnkârın Ahlaki ve Bilişsel (Kognitif) Temelleri‛, İslamiyat, c.1, s.1, Ocak-Mart 1998, ss. 10-11. İbn Faris, Ahmed b. Zekeriyya, Mu’cemu Mekâyisü’l-luğa, Mısır 1969. İbn Kayyım el-Cevziyye, Medâricu’s-Sâlikîn, (thk.: Muhammed Hamid el-Faki), Beyrut 1972. İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim, Te’vilü Müşkili’l-Kuran,(nşr.: Seyyid Ahmed Sakr), Kahire 1973. İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, Beyrut 1990.
144 | İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- İbn Teymiye, el-İman, (thk.: Muhammed ez-Zebîdî), Daru’l- Kitâbi’l Arabî, Beyrut 1993. İz, Mahir, ‚Amel-i Salih: İhsan‛, İslam Düşüncesi, 1969, c, II, S, 8, s. 485.
Kadı Abdulcebbar, el-Muğnî, Kahire 1962. Karaağaç, Hilmi, ‚İtikadî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi‛, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, c. II, S. 2, ss. 103- 120.
Karabulut, Fuat, ‚Cibril Hadisi ve Eğitsel Değeri‛, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, cilt: XVI, sayı: 1, s. 427-451. Karadeniz, Osman, ‚İman-Amel İlişkisi ve Büyük Günah (Kebire) Etrafındaki tartışmalar‛, Kelam, (ed.: Şaban Ali Düzgün) Grafiker Yay., Ankara 2012. Kasapoğlu, Abdurrahman, ‚Kur’ân’ı Anlamada Semantik Yöntem‛, Hikmet Yurdu, Yıl. 6, c.6, S.11, Ocak-Haziran 2013/1 s. 113. Kılavuz, Ahmet Saim, İman-Küfür Sınırı, Marifet Yayınları, İstanbul 1984. <<<<<<<<., Anahatlarıyla İslam Akâidi ve Kelâm’a Giriş, Ensâr Neşriyat, İstanbul 2010. Kılıç, Recep, Ahlakın Dini Temeli, Ankara 1992. Kınalızâde Ali Efendi, Ahlâk-ı Alâî (Taş Baskı), Matbaatu’l- Bulak, Bulak 1248. Kocabaş, Şakir, İslam’da Bilginin Temelleri, İz Yayınclık, İstanbul 1997. Komisyon, (Şaban Ali Düzgün, Muammer Esen, Mahmut Ay), Sistematik Kelam, Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Ankara 2005. Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 145 -----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- Komisyon, Türkçe Sözlük, TDK, Ankara 1998. Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, el-Cami’ li Ahkami’l-Kur’ân, Kahire 1935. Küçük, Hasan, Mukayeseli İslam ve Batı Felsefelerinde Sistematik Problemler, Fatih Yayınevi, İstanbul 1980. Mağnisavî, Ebu’l-Müntehâ Ahmed b. Muhammed, Şerhu Fıkhu’l-Ekber, İstanbul, 2007. Malik b. Enes, Muvatta, Kahire 1951. Marulcu, Hasan Tevfik, ‚Kınalızâde Ali Çelebi’de Ahlâkîliğin Dinamiği Olarak İman‛ -Kelâm Ahlâk İlişkisi Bağlamında Bir Değerlendirme-, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Mâtürîdî, Ebû Mansur, Te’vilâtu Ehli’s-Sünne (thk.: Mecdî Baslûm), Dâru’l- Kütübi’l- İlmiye, Beyrut 2005.
(thk.:
Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi), İSAM Yay, Ankara 2005. Muhammed Reşit Rıza, Tefsiru’l-Menâr, Beyrut ts. Mücâhid, Abdülkerim, ed-Delâletü’l-luğaviyye, Amman ts. Müslim, Ebu’l-Huseyn İbn Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî, Sahîhu Müslim, Mukaddime, Tahkik: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut tsz. Nesâi, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, Sünen (el-
İslâmiyye, Haleb 1986. Nesefî, Ebu’l-Muîn, Tabsıra-1 (thk.: Hüseyin Atay), DİB Yay., Ankara 1993. 146 | İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- <<<<<.., Tabsıratü’l-Edille-2, (thk.: Hüseyin Atay- Şaban Ali Düzgün), DİB Yay., Ankara 2003. Özcan, Hanifi, ‚Mâtürîdî’ye Göre ‚İman-İslâm-İhsan‛ ve ‚Küfür‛ İlişkisi‛, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1994, S.8. Özdemir, Metin, ‚Anlam Kaymasına Uğrayan Kur’ânî Bir Kavram: Fâsık‛, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.2, 1998, ss. 499-521. Özdeş, Talip, ‚Kur’ân’da Ahlakî Değerler‛, IX. Kur’ân
Öztürk, Yener, ‚Hayır ve Şerri Özetleyici Muhtevasıyla Nahl 90. Ayetin Düşündürdükleri‛, EKEV Akademi Degisi –Sosyal Bilimler-, 2005, IX, s.22, ss.87-102. Ragıb, el-İsfehani, Müfredât, Dımeşk 1992. Râzî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ömer Fahreddin, Mefâtîhu’l- Gayb, Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1420. Sâbunî, Nureddin, el-Bidâye fî Usûluddîn, (thk.: Bekir Topalaoğlu), DİB Yay., Ankara 1991. Sinanoğlu, Mustafa, ‚İman‛, DİA, İstanbul 2000, XXII, ss. 212- 214.
Şekeroğlu, Sami, Mâtürîdî’de Ahlak/Felsefi Bir Betimleme, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2010. Taftazanî, Sadeddin Mes’ud b. Ömer, Şerhu’l-Akaid, İstanbul 1980.
Beyrut 1989. Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 147 -----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- Tatlı, Bekir, Hadis Tekniği Açısından Cibril Hadisi ve İslam
2005. …………….. ‚Buhârî (v. 256) Öncesi Dönemde Cibrîl Hadîsi ve Metin Tahlilleri‛, Dinî Araştırmalar, 2005, cilt: VIII, sayı: 22, s. 205-238. Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa, el-Câmiu’l-Kebîr (Sünen), Tahkik, tahrîc ve talik: Beşşâr Avvâd Maruf, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Birinci Baskı, Beyrut 1996. Topaloğlu, Bekir, ‚İslam‛, DİA, , İstanbul 2001, XXIII, ss.5-10. Topaloğlu, Bekir & Çelebi İlyas, Kelam Terimleri Sözlüğü, İSAM Yayınları, İstanbul 2010. Toshihiko İzitsu, İslam Düşüncesinde İman Kavramı, (trc.: Selahaddin Ayaz) Pınar Yayıncılık, İstanbul 2012. <<<<<.., Kur’ân’da Allah ve İnsan (trc.: Süleyman Ateş), Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul ts. <<<<<.., Kur’ân’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar, (trc.: Selahaddin Ayaz), Pınar, İstanbul 1994. Tümer, Günay, ‚Din‛, DİA, IX, İstanbul 1994, ss. 312-320. Vâhidî, Ali b. Ahmed, el-Vasit fî Tefsiri’l-Kur’âni’l-Mecid, Beyrut 1994. Yaran, Cafer Sadık, Ahlak ve Etik, Rağbet Yayınları, İstanbul 2010. Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini, Eser Neşriyat, İstanbul ts. Yeşilyurt,Temel, ‚İmanın Mahiyeti‛, Kelam, (ed.: Şaban Ali Düzgün) Grafiker Yay., Ankara 2012. 148 | İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- Yıldırım, Enbiya, ‚Hz. Peygamber Örnekliğinde İnanç-Ahlak Bütünlüğü‛, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu 20-22 Nisan 2007, İslami İlimler Dergisi Yayınları, Ankara 2007. Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud Carullah, el-Keşşâf an Hakâikı Ğavâmidı’t-Tenzîl, Kahire 1946. <<<<<.., Esâsü’l-Belağa, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1998. Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|