İNFORMASİYA TƏHLÜKƏSİZLİYİ
________________________ 12 ____________________________
hesablama maşınında
π
ədədini 2037 ədəd dəqiqliklə
hesablamış, buna 70 saat vaxt sərf etmişdi. Bu 1949-cu ilə
təsadüf edir).
XX əsrin başlanğıcında hind riyaziyyatçısı Spinivasa
Ramanudjan ədədin hesablamasına yararlı olan çoxlu
düsturların olduğunu aşkar edir.
2005-ci ildə dünya rekordu, yəni vergüldən sonra 67
890 ədəd dəqiqliklə
π
-nin hesablanması çinli Lyu Çaoya
məxsusdur. Çao buna 24 saat 4 dəqiqə vaxt sərf etmişdi.
Vergüldən sonra 70 000 ədədin yadda saxlanılması 21 yaşlı
hindistanlı tələbə Racvir Mina (Rajveer Merena) məxsusdur.
Dünya rekordu 9 saaat 27 dəqiqə ərzində tələbə tərəfindən
həyata keçirilmişdir (bu 2015-ci ilə təsadüf edir) və s.
1897-ci ildə Amerikanın İndiana ştatında ədədin 3,14
deyil 3,2 –yə bərabər olduğunu sübut edəcək qanun işıq üzü
görür, amma bu məsələyə universitetin professoru Perdyu
qarışdıqdan sonra qanun qüvvəsini itirir, ədədin qiymətinin
əvvəlki kimi hesablanmasına qərara verilir.
Transsendent ədəd (latınca transcendere - keçmək,
üstələmək) — cəbri olmayan, kompleks və ya həqiqi ədədlər,
başqa sözlə, qüvvəti tam ədəd (və ya rasional ədədlər)
olan polinomun (çoxhədlinin) kökü olmayan həqiqi ədədləri
adlandırırlar.
İlk dəfə transsendent ədəd anlayışını elmə, 1844-cü
ildə Liuvill Jozef (1809-1882) daxil etmişdir. Alim yaratdığı
teoremində sübut etdi ki, cəbr ədədə, rasional kəsrlə
yaxınlaşmaq mümkün deyil. 1873-cü ildə Ermit Şarl (1822-
1901) natural
loqarifmaların
əsaslarında
e
ədədinin transsendentliyini sübut etdi.
İNFORMASİYA TƏHLÜKƏSİZLİYİ
________________________ 13 ____________________________
Liuvill Jozef Ermit Şarl
Karl Luis Ferdinand Aleksand Osipoviç Qelfond
fon Lindeman
İNFORMASİYA TƏHLÜKƏSİZLİYİ
________________________ 14 ____________________________
1882-ci ildə Lindeman Ferdinand (1852-1939)
“sıfır”dan fərqli cəbr göstəricisi ilə
e
ədədinin dərəcəsinin
transsendentliyi haqqında teoremi sübut etdi, bununla da
π
ədədinin və dairə kvadraturası məsələsinin həll edilməzliyinin
transsendentliyini sübut etdi.
1934-cü ildə A.O. Qelfond (1906-1968) sübut etdi ki,
bütün bu tip ədədlər həqiqətən transsendentdir.
İnformasiyanın
əlçatanlığı
sistemdəki
informasiya
obyektinə müvafiq səlahiyyət sahibi olan istifadəçinin ona
mənsub olan vaxt ərzində həmin obyektə maniəsiz daxil olma
xüsusiyyətinin
müəyyən
edilməsidir.
İnformasiyanın
bloklanması və ya məhv edilməsi əlçatanlığın itməsinə gətirib
çıxarır (məsələn, əməliyyatın düşünülmüş şəkildə və ya səhv
olaraq yerinə yetirilməsi).
Əlçatanlıq informasiya sisteminin maliyyələşdirilməsinin
əsas
atributudur.
Əlçatanlıq
müştərilərə
xidmətin
göstərilməsinə istiqamətlənir (məsələn, sərnişinlərə dəmir yolu
biletlərinin satılması, proqram təminatının yenilənməsinin
həyata keçirilməsi və bu sahə ilə maraqlananlara çatdırılması
və s.).
Əgər səlahiyyət verilmiş (təhkim edilmiş) istifadəçi
müəyyən işləri yerinə yetirmək üçün informasiya sisteminə
əlşatanlıqdan məhrumdursa, bu vəziyyət xidmətdən imtina kimi
nəzərə alınır (məsələn, şəbəkə sistemindən istifadə edəçək
şəxsin şəbəkədən istifadə etməsinə icazə verilmir).
Öndə göstərilənlərdən başqa daha iki xüsusiyyət
informasiya təhlükəsizliyi üçün çox vacibdir. Bu xüsusiyyətlərə
autentifikasiyanı və appelliyasiyanın verilməsini aid etmək olar.
Autentifikasiya
məlumat
sahibinin
kimliyinin
gerçəklənməsi imkanını müəyyən edir.
İNFORMASİYA TƏHLÜKƏSİZLİYİ
________________________ 15 ____________________________
Apellyasiyanın verilməsi isə məlumat sahibinin
həqiqətəndə başqası deyil, o şəxs olduğunu sübut etməyə
imkan verir.
AÇIQLAMA: Autentifikasiya istifadəçi tərəfindən
təqdim edilən identifikatorun əsl (həqiqi) olmasının
yoxlanması
prosesidir.
Autentifikasiya
(ingiliscə
authentication) – real, həqiqi, müəllif anlamlarını verir.
Qədim zamanlardan insanlar qarşısında mürəkkəb bir
məsələ dürürdü – vacib bir məlumatın dəqiqliyinə əmin
olmaq. Bu məqsədlə müxtəlif formalı möhürlərdən, danişiq
vaxtı deyilən parollardan istifadə edilirdi. Mexaniki
qurğulardan istifadə etməklə autentifikasiya üsullarının
yaranması bu problemi müəyyən qədər aradan qaldırdı
(məsələn, müxtəlif qıfılların və açarların hazırlanması,
yazıların müəyyən şriftlərlə kodlaşdırılaraq yazılması və s.).
Autentifikasiya misal kimi yaşından asılı olmayaq bütün
insanlar tərəfindən sevilə-sevilə oxunan “Əlibaba və qırx
quldur” nağılını göstərmək olar. Quldurlar sadə bir sözdən
(“Sim-Sim açıl”) istifadə etməklə iri bir qayanı yerindən
oynadırdılar.
Autentifikasiyanın
müsbət
nəticələrindən
biri
istifadəçinin
müəlliflik
huqunun
tanınmasıdır.
Yəni
istifadəçiyə ona tapşırılmış müəyyən məsələlərin həll
edilməsi üçün bu məsələlərin həllində istifadə olunacaq
vəsait mənbəyindən istifadə hüququnun verilməsidir.
Resursun vacibliyindən və ona yaxınlaşma (daxil olma)
üsullarından asılı olaraq autentifikasiyanın müxtəlif üsulları
istifadəçilərə təqdim edilir.
Rus
dilində
termin
əsasən
informasiya
texnologiyalarında istifadə edilir. Bu baxımdan sistemin
Dostları ilə paylaş: |