Inocte 2017 II. International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
Yüklə 4,02 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Inocte 2017 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches September 12-14, 2017 Baku
- Anahtar Kelimeler
Inocte 2017 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches September 12-14, 2017 Baku 32 OSMANLI VƏ SƏFƏVI DÖVLƏTÇILIYINDƏ SUFIZMIN INKIŞAFINA DAIR Dilavər ƏZIMLI * ÖZET Türk Dünyasının iki ən böyük dövlətlərindən sayılan Osmanlı və Səfəvi dövlətlərinin yaranmasında sifizmin böyük rolu olmuşdur. Sufilik VIII-XV əsrlərdə özünün yüksəliş dövrünü keçirmişdir. İndiyə qədər sufizmin dövlətçilik məsələlərində iştirakına dair müəyyən tədqiqatlar aparımışdır. Amma bu məsələ Türkiyə və Azərbaycan tarix elmində fundamental şəkildə həllini tapmayıbdır. Bunun əsas səbəbi kimi sufizmə olan münasibəti göstərirlər. Əslində, Şərq aləmində XI əsrdən başlayaraq sufilik birbaşa dövlətçilik məsələlərində iştirak etmişdir. Dövlətçilik məsələlərində böyük rola malik olan bu sistem daha çox ədəbi baxımdan öyrənilir və tarixi yanaşmada ona əhəmiyyət verilmirdi. Hazırda bizdən fərqli olaraq bu problem artıq qardaş Türkiyədə geniş şəkildə araşdırılmaqdadır. Tədqiqatlar göstərir ki, Osmanlı imperiyasında mövcud olan və dövlətçilikdə iştirak edən təriqətlərin əksəriyyəti Səfəviyyə təriqətinin çevrələrindən çıxmışdır. Bunlardan Xəlvətiyyə təriqəti xüsusilə Osmanlı dövlətçiliyində xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Səfəviyyə ilə qardaş təriqət olan Xəlvətiyyə Zahidliyin iki şöbəsindən biridir. Xəlvətilik XVI yüz ilin əvvəllərindən Osmanlı imperiyasının rəsmi təriqət halına gəlmiş, başda padşahlar olmaq üzrə yüksək dərəcəli məmurların dəstəyini almışdır. Eyni zamanda Bəktaşilik və Mövləvilik təriqətləri də Osmanlı iqtidarı tərəfindən dəstəklənmişdir. Məsələ onda idi ki, səfəvilərin tək hədəfinin dövlət qurmaq olduğunu, Şah I İsmayılın bunu gerçəkləşdirmək üçün çalışdığını qisa zaman kəsiyində dərk edən Osmanlı dövləti, Səfəvi təriqətinə bənzər təriqətləri dəstəkləməyə başladı. Bununla da Səfəviyə təriqətinin Osmanlı idarəçiliyində olan ərazilərdə yayımlanmasının qarşısını almağa çalışırdı. Qeyd edək ki, Osmanlı və Səfəvi kimi Türk dövlətlərinin yaranmasında sufizmin öyrənilməsi bu gün baxımdan olduqca aktualdır. Türk dünyası həmişə azad fikrə, dünyagörüşə açıq olmuşdur. Bu gün Osmanlı və Səfəvi dövlətlərinin yaranmasında sufizmin öyənilməsi bir millət iki dövlət prinsipinə tam uyğun gəlir və bizlər üçün nümunəvi nəticələr ortaya qoyur. Çünki tarixi təkcə yadda saxlamaq üçün deyil, nəticə çıxarmaq üçün öyrənirlər. Anahtar Kelimeler: Türk, Osmanlı, Səfəvi, sufizm, xəlvətilik. * Doç. Dr., Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutu, email: azimlid@mail.ru , AZERBAYCAN Inocte 2017 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches September 12-14, 2017 Baku 33 GÜNEY KAFKASYADA OSMANLI - SAFEVİ NÜFUZUNUN GÜRCÜ KRAL VE PRENSLERİNİN DİN DEĞİŞTİRMELERİ ÜZERİNE ETKİSİ Doğan YÖRÜK * – Elvin VALİYEV ** ÖZET Devletlerarası rekabet ve işbirliğinin her zaman çıkar eksenli olduğu bilinmekle birlikte din ve mezhep birliği veya ayrılığının da etkisi yadsınamaz bir gerçektir. Özellikle iki büyük güç arasında sıkışan üçüncü ülkelerin, zaman zaman tarafını seçtiği büyük gücün siyasi, dini ve mezhep tercihlerini de kabullenme yoluna gittikleri aşikârdır. Bu çerçevede, önce Safevi daha sonra Osmanlı yayılma alanı içine giren Güney Kafkasya’daki Kahetya ve Kartli Gürcü kral ve prensliklerinden itaatlerinin gereği olarak din değiştirmeleri beklenmiştir. Bu husus, bütün kral ve prenslerden ziyade bazılarında görülmekte, 200 yıl boyunca din değiştirenlerin sayısı yaklaşık 10 civarında kalmıştır. Öyle ki Safevi nüfuzu sürecinde Müslüman olanlar şii, Osmanlı nüfuzundakiler ise sünni ekolü benimsemişler, hatta Osmanlı-Safevi rekabetinde saf değiştirenler de şiilikten sünniliğe – sünnilikten şiiliğe geçmişlerdir. Bu tür din ve mezhep değişikliklerinin bütün Gürcü kral ve prenslerde görülmemesi bunun taht mücadelelerinde avantaj sağlamak ve bireysel tercihlerin yanında Osmanlı padişahları ile Safevi şahlarının kişisel siyasi anlayışlarıyla da alakalı olduğu izlenimini uyandırmaktadır. Sünni devletlerin hâkim olduğu bir zaman ve coğrafyada, Safevi varlığı ve yayılması şii din anlayışı üzerinden şekillendiği için Safevi şahlarının ihtilaf ve ittifaklarını böyle bir merkeze oturtmaları az çok anlaşılabilir bir durumdur. Buna mukabil, Osmanlı açısından şayet bu daimi ve kalıcı bir politik anlayış ise acaba Erdel, Eflak ve Boğdan gibi imtiyazlı eyaletlerin başına getirdiği yerel yöneticileri din değiştirmeye neden zorlamadı veya neden Hristiyanlar yerine Müslüman olmuş kişileri yönetici olarak atamadığı sorulabilir. Muhtemelen bu husus her iki coğrafi bölgenin barındırdığı siyasi ve stratejik şartlarla ilgiliydi. Bu minvalde, tebliğimiz bir yandan Güney Kafkasya’da Safevi ve Osmanlı yayılmacılığı, diğer yandan da her iki devlet arasındaki rekabetin Gürcü elitleri nasıl değiştirip dönüştürdüğü üzerine odaklanacak, buradaki eğilimin Osmanlı ve Safevi devletlerinin kendine bağlı diğer topraklarındaki yönetim anlayışlarıyla karşılaştırılarak bir sonuca varmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: III. Ahmed, Şah Abbas, İslamiyet, Hristiyanlık, İhtida * Prof. Dr., Selçuk Üniversitesi, email: dyoruk@selcuk.edu.tr , TÜRKİYE ** Doktora Öğrencisi, Selçuk Üniversitesi, TÜRKİYE Yüklə 4,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|