Inocte 2017 II. International New Tendencies Congress in Ottoman Researches



Yüklə 4,02 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/38
tarix09.03.2018
ölçüsü4,02 Kb.
#31026
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   38

Inocte 2017 
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches 
September 12-14, 2017 Baku 
49 
BOSNA’DAN OSMANLI SARAYINA, OSMANLI SARAYINDAN KLASİK TÜRK 
ŞİİRİNE DEVŞİRİLENLER: POTUR OĞULLARI  
Gamze AYDIN* 
ÖZET 
Osmanlı  Devleti  askerî  birliklerinden  yeniçeriler,  uzunca  bir  süre  merkezi  otorite  için 
önemli bir güç kaynağı olmuştur. Sultan I. Murad zamanında kurulan Acemi Ocağı’nda, asker 
ihtiyacı  ilk  zamanlar  savaş  esirleriyle  karşılanmış,  acemiler  iki  akçe  ile  yeniçeri  yapılmış  ve 
ardından savaşa gönderilmiştir. Sonrasında devşirme sistemi kanunlaşarak asker alımında yeni 
düzenlemeler  yapılmıştır.  Hristiyan  esirlerden  seçilen  devşirmeler,  görünüş,  karakter  ve 
yetenekleri  ölçüsünde  ocağın  çeşitli  bölümlerinde  görevlendirilmiştir.  Fatih  Sultan  Mehmed 
devrinde,  devşirmelerin  ocağa  kaydedilmeden  önce  bir  Türk  aileye  verilmesi  koşulu  gerekli 
görülmüş,  Bosna’nın  fethedilip  halkın  İslamiyet’i  kabul  etmesiyle  ise,  Poturlar  veya  Potur 
oğulları  olarak  adlandırılan  Bosna’daki  Müslüman  oğlanlar  doğrudan  sarayda  ya  da  Bostancı 
Ocağı’nda  hizmete  başlayarak  ilk  kez  Müslümanlar  da  devşirilmeye  başlamıştır.  Klasik  Türk 
şiirinin  en  önemli  kaynaklarından  biri  tarihî  hadiseler  ve  kişilerdir.  Dîvân  şairleri,  tarih 
sahnelerini,  tarihte  yer  almış  kişi  ya  da  toplulukları,  bilgi  ve  sosyal  çevrelerinden  edindikleri 
izlenimleri  neticesinde  eserlerine  yansıtmıştır.  Çevresel  faktörlerden  soyutlanma  ve  onları 
eserlerinde  işlememe  gibi  bir  ihtimali  olmayan  şairler,  bu  vesileyle  övgü,  takdir,  yergi  ya  da 
eleştirilerini de dile getirmiştir. Dolayısıyla, özellikle bizzat şahit oldukları olayları şiir potasında 
eriterek, hem şiirine zenginlik katmış hem de eserleriyle geçmiş zamana ışık tutmuşlardır. Bu 
çalışmada, kaynaklarda Boşnak devşirmeler ile ilgili değerlendirmelerden bahsedilerek, potur 
kelimesinin  kökeni,  anlamları,  Poturların  Klasik  Türk  şiirinde  nasıl  bir  yaklaşımla  ve  hangi 
yönleriyle ele alındığı üzerinde durulmuştur.  
Anahtar Kelimeler: Klasik Türk şiiri, sosyal hayat, Bosna, devşirme, potur oğulları 
*
Doktora Öğrencisi. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı,
email: 
gamze_aydin_87@hotmail.com
, TÜRKİYE 


Inocte 2017 
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches 
September 12-14, 2017 Baku 
50 
SUFIZM VƏ OSMANLI DÖVRÜ TÜRK BƏDII TƏFƏKKÜRÜ 
Gülşən Əliyeva-KƏNGƏRLI
*
 
ÖZET 
Avropa düşüncə tərzindən  fərqli olaraq  Şərq, o cümlədən türk-islam xalqlarının təfəkkürü 
üçün sıçrayışlı yox, təkamülü (evolyusion) inkişaf tərzi xarak terikdir. Burada bir bədii sistem, yaxud 
hər hansı bir cərəyan  öz bətnində özündən sonra gələni hazırlayır. Ona görə də Şərqdə heç bir bədii, 
yaxud nəzəri sistem itmir, məhv olmur, az və ya çox dərəcədə özündən sonra gələnin mahiyyətində 
yaşamaqda  davam  edir.  Ona  görə  də  Şərq  -  Azərbaycan  bədii-fəlsəfi  cərəyanlarına  çoxcəhətlilik, 
müxtəlif məzmunluluq, sinkretizm xasdır. Bu baxımdan bütün Şərqdə yaranıb, dünya sivilizasiyasını 
məşğul edən sufizm (təsəvvüf) dünyada analoqu olmayan unikal bir təfəkkür hadisəsidir. Təfəkkür 
hadisəsi dedikdə, fəqət sufizmə təkcə təfəkkür hadisəsi kimi baxmaq olmaz. Təfəkkür hadisəsi sufizm 
haqqındakı  elmdir.  Sufizm  özü  isə  ilahi tərəfindən  insana  yer həqiqətlərini dərk  etmək  üçün  bəxş 
edilmiş təfəkkürlə sonadək dərk edilə bilməz. Sufizm kainatı bəsirət gözü ilə görməyi bacaranların 
getdiyi  yol  və  bədii-fəlsəfi  təlimdir.  Sufinin  gücü  ruhundadır.  Ruhu  insana  Allah  verir,  ruh  Allah 
əmanətidir,  əqli  isə  insan  özü  qazanır.Sufizmin  çoxsaylı  təriqətlərinin  tarixini,  nəzəri-fəlsəfi 
mahiyyətini, bu təriqətlərin münasibətlərini araşdırmaq mürəkkəb bir problemdir. Nəinki bir insan 
ömrü boyu, hətta bir universitet bir əsr araşdırma aparsa belə bu işin öhdəsindən gələ bilməz. Bu 
olduqca adi və müxtəsər qeydlərdən sonra biri digərini tamamlayan iki məsələyə qısa-eksklüziv nəzər 
salsaq güman edirik ki, onu bir bədii-fəlsəfi cərəyan kimi adi oxucu səviyyəsində təqdim etmiş olarıq. 
Birincisi, sufizmin intişarında (təkamülündə) bədii ədəbiyyatın rolu nədən ibarətdir; ikincisi sufizm 
(təsəvvüf) ədəbiyyatın poetikasını hansı səviyyədə təkmilləşdirdi. Sufi ədəbiyyatda, təbii ki, əsasən 
poeziyada dini (mistik) fəlsəfi məzmun özünün ifadəsi üçün poetik mükəmməllik tələb edirdi. Çünki 
sufizmdə (sufi üçün) poeziya Allaha qovuşmaq üçün vəcdə gəlməyin əsas vasitələrindən biri idi. 
XIII-XIV əsrlərdə Azərbaycanda Şeyx Mahmud Şəbüstəri (1287-1320) sufi fəlsəfə və poeziyanı 
sintez  etdi,  Anadoluda  Mövlanə  Cəlaləddin  Rumi  (1207-1273)  sufi  fəlsəfənin  yüksək  poeziyasını 
yaratdı. Mövlanənin poeziyası türk sivilizasiyasında  sufizmə bəraət qazandırdı, bədii-fəlsəfi cərəyan 
kimi onun təşəkkülünü təmin etdi.Ümumtürk ədəbiyyatında sufizmin ilk korifeylərindən biri Mövlanə 
Cəlaləddin Rumi (30 sentyabr 1207, 17 dekabr 1273) hesab olunur. Mövlanə 30 sentyabr 1207-ci ildə 
indiki Əfqanıstan ərazisinə daxil olan, o zaman çox böyük və Şərqdə məşhur Bəlx şəhərində anadan 
olub. Bahauddin Vələd adı ilə məşhur olan atası Məhəmməd ibn Hüseyn əl-Xətibi, əl-Bəlxi (1148-
1231) dindar alim idi və təbii ki, oğluna – Cəlal əd-din Məhəmməd Mövləvi Bəlxi Rumiyə də yüksək 
təhsil  vermişdir.  Onun  atası  “alimlərin  sultanı”  adını  qazanmışdır.  Mövlanə  1212-1220-ci  illərdə 
Nişanurda,  Bağdadda,  Dəməşqdə  yaşayıb.  Mədrəsə  təhsili  alıb.  Ailəsi  ilə  birlikdə  birdəfəlik  Konya 
şəhərinə köçüb (1220). 1244-cü ildə onun həyatını dəyişdirən bir hadisə baş verib. Rumi böyük sufi 
mütəfəkkir Şəms Təbrizi ilə görüşüb. İki il onun təsiri altında qalıb, Mövləviyyə təriqətini yaradıb, bu 
ilahi  dostluq  sayəsində  “Divan  –  Şəms  Təbrizi”ni  yazıb.  Rumi  əl-Qəzalinin  davamçısı,  böyük  sufi 
Nəcməddin Kübra ilə yaxınlıq edirdi.  
Anahter Kelimeler: Sufizm, fəlsəfi məzmun, Osmanlı dövrü,   sufizmdə poeziya,   türk bədii 
təfəkkürü 
 
                                                 
*
 Prof. Dr., Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti, email: 
gulshenkengerli@mail.ru

AZERBAYCAN 


Yüklə 4,02 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   38




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə