Inocte 2017
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
September 12-14, 2017 Baku
73
OSMANLILARDA DİL BİLİM EĞİTİMİ VE ÇALIŞMALARI
Meriç GÜVEN
*
ÖZET
Dil bilimi, multidisipliner “çok alanlı” bir bilim olarak Osmanlı döneminde önemsenmiş,
yapılan çalışmalar ve ortaya konan eserler ile alet ve vasıta biliminden, gaye bilimi ve yüksek
biliml mesabesine yükseltilmiştir. Arapların “Acemceye karışarak bozulanl dilleri”ni düzeltme
çalışmalarıyla başlayan ve ilk örneklerini nahiv, sarf, belâgat ve lügat alanında veren Arap dil
bilimi, ortak İslâm medeniyet ve kültürünün etkisiyle Osmanlı dil eğitimi-öğretimini etkilemiş;
Osmanlı dil bilimi gelişimini asırlarca Arap dil biliminin etkisinde sürdürmüştür. Arap dilinin
kuralları esas alınarak oluşturulan ve “Muhtasarât” kabul edilen yüksek gayeli bu bilimler
“İslâmî bilimlerin fıkıh ve kelam gibi temel derslerine hazırlayıcı ve yardımcı olacak biçimde
tertip ve tanzim edilmiştir. Ulûm-ı âliye sınıfından olan bu bilimlere ait dersler, her seviyedeki
öğretimde temel kabul edilmiş ve medreselerdeki diğer derslerin eğitim-öğretimine ancak bu
dersler öğrenildikten sonra geçilebilmiştir. Osmanlı dil bilimi, Osmanlının kuruluşundan
Tanzimata kadar medrese ve Tanzimattan harf inkılabına kadar mektep usulüne dayalı öğretimi
ile gelişimini sürdürmüştür. Süreçte medreselerde dil bilimi ile ilgili sarf, nahiv ve belâgat
derslerinden: Sarf'ın Merah ve Şâfiye, Nahvin “Kafiye” ve "Molla Cami”, belâgat’ın Me’âni
şerhleri ve haşiyeleri en yüksek ve akademik kitaplar olarak okutulmuş; dersler ezber, tekrar,
imlâ ve müzâkere metotlarına göre aşamalı olarak öğretilmiştir. Dil eğitim-öğretimi ve ortaya
konan eserleri açısından Osmanlı dil biliminin Türkçe yönünden en velut ve en verimli devresinin
Tanzimat dönemi olduğu söylenebilir. Batılı tarzda okulların açılması, dil bilimiyle ilgili alt
disiplinlerin gelişmesi, eleştirel bakış açısının yerleşmesi ve Türkçe ile bilim yapılmasıyla birlikte
dil bilim alanında Arapçanın yanında Türkçe orijinal ve özgün eserler de verilmeye başlanmış;
asırlarca Arap dil biliminin hakimiyeti altında varlığını sürdüren Osmanlı dil bilimi bu dönemde
yazılan Kavâid, Emsile, Sarf-Nahiv ve belâgat kitapları ile milli bir kimlik ve söyleyiş kazanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, eğitim, öğretim, dil bilimi, sarf-nahiv, belagat
*
Yrd. Doç. Dr., Uşak
Üniversitesi, email:
meric.guven@usak.edu.tr
, TÜRKİYE
Inocte 2017
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
September 12-14, 2017 Baku
74
MÜASIR DÖVRDƏ COĞRAFIYA FƏNNININ TƏDRISINƏ MƏNFI MÜNASIBƏT
GƏNCLƏRIN ŞƏXSIYYƏTYÖNÜMLÜ FORMALAŞMASININ ƏN MÜHÜM
PROBLEMIDIR
Mirvari VERDIYEVA
*
ÖZET
Birləşmiş Millətlər Təşkilaytı XXI əsri “Təhsil əsri” elan etmişdir. Aydın həqiqətdir ki,
yüksək intellektə malik insan kapitalının formalaşmasında, davamlı inkişafa zəmin yaradan
güclü iqtisadiyyatın qurulmasında təhsilin rolu mühüm əhəmiyyətə malikdir. Dünyada ölkələrin
uğurlu gələcəyi müasir dövrdə məhz təhsilin səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Müstəqillik dövründə
təhsilin inkişafı ilə bağlı bir sıra dövlət sənədləri qəbul olunmuşdur və hər bir sənəd təhsil sistemi
qarşısında xüsusi və konkret tələblər qoymuşdur. Ölkəmizdə cəmiyyətin tələbatı təhsilin
inkişafını sürətləndirmiş, elmi və texnoloji nailiyyətlər isə təhsil sistemi qarşısında həlli vacib
olan mürəkkəb vəzifələr qoymuşdur. Dünyada baş verən həbi-siyasi-iqtisadi münasibətlər onu
göstərir ki, zəngin kapitalı, qüdrətli hərbi gücü və inkişaf etmiş iqtisadiyyata malik olanlar deyil,
məhz biliyi güclü olan dövlətlər qalib gəlir. Elə buna görə də hər bir ölkə vətəndaşının müasir
dünyanın tələbatını ödəyə biləcək biliyə sahib olmasını təmin etmək zəruridir. Coğrafi bilik və
bacarıq ixtisasından, peşəsindən asılı olmayaraq hər bir ölkə vətəndaşına hava və su kimi
lazımdır. Coğrafi bilik və bacarığa sahib olmaq real həyatın özünü lazım olan istiqamətə
yönəltməyi
və ondan səmərəli, mühafizəkarcasına istifadə etməyi təmin etmək deməkdir.
Anahter Kelimeler: Coğrafi biliyin əhəmiyyəti, şəxsiyyətyönümlülük prinsipi, vətəndaş
tərbiyəsi.
*
Doç. Dr., Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji Universiteti, email:
mirvari.verdiyeva@gmail.com
, AZERBAYCAN