Inocte 2017
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
September 12-14, 2017 Baku
106
ŞAH İSMAİL KİMDİR?
Tufan GÜNDÜZ
*
ÖZET
Türk tarihinin en önemli şahsiyetlerinden biri olan Şah İsmail'in dinî, siyasî ve etnik kimliği
üzerinde süregelen tartışmalar onu İran, Azerbaycan ve Türkiye tarihinin arasına sıkışmış gibi
göstermektedir. Halbuki o, baba tarafından Safevi kaynaklarının açık bir
şekilde Türk genci diye
tarif ettiği Safiyüddin Erdebilî'nin; anne tarafından ise Türkmen padişahı Uzun Hasan'ın
soyundan gelmektedir. Bununla birlikte Safvetü's-Safa'nın nüshalarının birinde Şeyh
Safiyüddin'in soy şeceresi arasına sıkışmış bulunan el-Kürdi sıfatından hareketle onun etnik
olarak Kürt kökenli olduğu iddiası da dillerden düşmemektedir. Oysa İran/İslam tarihçilik
geleneğinde sıklıkla yer bulan şecere geleneğinin yapısal özelliklerinin dikkatle gözden
geçirilmesi icap etmektedir. Bu yönüyle bakıldığında bahsi geçen eserde verilen şecerenin daha
başlangıçtan itibaren sorunlu olduğu derhal görülmektedir.
Şah İsmail'in siyasî ve dinî kimliği ise birbiri ile iç içe geçmişlik hali gösterir ve hangisinin
daha önce zikredilmesi gerektiği hususunda tercihler yanıltıcı olabilir. Çünkü onun hayat
hikayesi, dinî bir kimlik olarak başlayıp, kısa süre zarfında siyasî bir yapıya
dönüşmüştür. Böylece o bir yandan Kızılbaşların Hataî'si, diğer yandan Safevîlerin şahı'dır.
Anahtar Kelimeler: Şah İsmail, etnik, Şeyh Safiyüddin, Kızılbaşlık, Şia, Safeviler
*
Prof. Dr., Milli Savunma
Üniversitesi, email:
tufan@hacettepe.edu.tr
, TÜRKİYE
Inocte 2017
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
September 12-14, 2017 Baku
107
EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNDEKİ KARŞILAŞTIRMALARDA DOĞU
TÜRKLÜĞÜNE AİT TEMEL DEĞERLER VE TÜRKİSTAN ALGISI
Turan GÖKÇE
*
ÖZET
Aldığı eğitimle geniş bir bilgi birikimine dayalı hayal gücü, dil ve üslûp zenginliği
ile ifade
kabiliyetine sahip olan Evliyâ Çelebi, 1640 yılında, yaşadığı şehir olan İstanbul’un tetkiki ile
başlattığı seyahatlerini hayatının son demlerine kadar sürdürdü. Kırk yılı aşkın bir zaman
zarfında bütün Osmanlı coğrafyasını ve civar memleketleri gezen Evliyâ Çelebi, 1685’de vefat
ettiğinde geride Dünya edebiyatında eşi bulunmayan on ciltlik bir eser bıraktı.
Bildiri şeklinde tasarlanmış olan bu çalışmada, seyahatnamenin önemli bir özelliğine
dikkat çekilerek, Evliya Çelebi’nin başka hiçbir seyahatnamede karşılaşılamayacak kadar
maharetle tatbik ettiği karşılaştırmalar mercek altına alınarak, bu çerçevede Doğu ve Batı
Türklüğüne ait değerlerin nasıl harmanlandığı ortaya konulmaya çalışılacaktır. On ciltlik
seyahatnamede yer alan bütün karşılaştırmaların ve Türkistan ve Doğu Türklüğü ile ilgili
kayıtların tespit ve değerlendirmesi mümkün olmayacağından, genel bir fikir verebilmek için
yoğun olarak üzerinde durulan unsurlar seçilerek incelenecektir. Böylelikle aynı zamanda bir
Osmanlı münevverinin gözünde Türk dünyasının nasıl algılandığına dair bir fikir verilmeye
çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: 17. Yüzyıl, Evliya Çelebi, Seyahatname, Doğu Türklüğü
*
Prof. Dr., İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, email:
tngokce@gmail.com
, TÜRKİYE
Inocte 2017
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
September 12-14, 2017 Baku
108
SİYASİ VƏ SOSİAL HƏYATDA QADINLAR
Tünzalə YUSIFOVA
*
ÖZET
Azərbaycan qadını tarix boyu sosial həyatda şərəfli, ləyaqətli və fəal mövqe tutmuş,
kişilərlə bərabər hüquqlara malik olmuş, sosial və siyasi həyatda birgə fəaliyyət göstərmişdir.
Hələ VII əsrin möhtəşəm abidəsi olan "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında
qadına
yüksək
qiymət verilmiş və dastanda "Ana haqqı"-"Tanrı haqqı" kimi qəbul edilir.
1918-ci il may ayını 28-də
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
qəbul etdiyi
İstiqlal
Bəyannaməsi
qadınlara bərabər hüquq prinsipini, habelə seçmək və seçilmək hüququnu təsbit
etmişdir. Bunun, nəticəsində Azərbaycan Şərqdə ilk dəfə olaraq qadınlara seçmək və seçilmək
hüququ vermiş, Türk dünyası tarixində qadın ilk dəfə olaraq kişilərlə bərabər hüquqa malik
olmuşdur.
Şərqdə ilk dəfə olaraq qızlara, qadınlara təhsil verilməsi, onların savadlandırılması,
maarifləndirilməsi, ictimai-mədəni, sosial həyata cəlb edilməsi də Azərbaycana məxsus
olmuşdur. Azərbaycanın görkəmli xeyriyyəçisi, mesanant maarifpərvər Hacı Zeynalabdın
Tağıyevin təşəbbüsü ilə Şərqdə ilk qız məktəbi Azərbaycanda - Bakıda 1901 ci il 7 oktyabrda
açılmışdır.
Müasir müstəqilliyimizin qurucusu, memarı, ümummilli liderimiz Heydər Əliyev ölkəyə
rəhbərlik etdiyi bütün dövrlərdə qadınlarımıza yüksək qiymət verərək demişdir: Qadınlar
cəmiyyətin bəzəyidir, gözəlliyidir. Qadınsız cəmiyyət ola bilməz, qadınsız həyat ola bilməz.
Azərbaycan qadınları öz zəkalarına, ağıllarına görə, biliklərinə, istedadlarına, eyni zamanda
gözəlliklərinə görə dünya qadınları içərisində özünəməxsus və çox yüksək yer tuturlar. Ona
görə də biz qadınlarımızla fəxr edirik".
Azərbaycan qadını hər zaman olduğu kimi, bu gün də ölkəmizi bütün dünyada ləyaqətlə
təmsil edir, mötəbər kürsülərdən çıxışlar edir. Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev
Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun xoşməramlı səfiri, Ölkə Prezidentinin Vitse Prezidenti,
Millət Vəkili Mehriban xanım Əliyeva beynəlxalq miqyaslı ictimai -siyasi xadim, təhsil və
mədəniyyət təəssübkeşi kimi geniş fəaliyyət göstərir. Mehriban xanım Əliyevanın ölkənin
ictimai - siyasi, sosial həyatında uğurlu fəaliyyəti dövlətimizi və dövlətçiliyimiz naminə, xalqın
rifahı üçün gördüyü işlər, xeyirxah əməllər beynəlxalq aləmdə tanınır, yüksək qiymətləndirilir
və bu gün Azərbaycan qadınının nə qədər fəal və böyük uğurla fəaliyyət göstərməsinin bariz
nümunəsini göstərir.
Anahtar Kelimeler: Azərbaycan qadını, qadın hüquqları, qadın təşkilatı, qız məktəbi,
qadının sosial və siyasi həyatda mövqeyi.
*
Doç. Dr., Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji Universiteti, email:
adpu.shamaxifiliali@mail.ru
, AZERBAYCAN