Inocte 2017 II. International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
Yüklə 4,02 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Inocte 2017 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches September 12-14, 2017 Baku
- Anahtar Kelimeler
Inocte 2017 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches September 12-14, 2017 Baku 112 YUSİF BALASAQUNLU VƏ AZƏRBAYCAN MƏDƏNIYYƏTI Xeyirbəy QASIMOV * ÖZET Azərbaycan xalqının zəngin, bənzərsiz tarixi və mədəniyyəti XI əsrdə də qlobal və regional hadisələrlə, proseslərlə bağlı olmuşdur. Xalqımızın orta əsrlər tarixi təsdiq edir ki, «təcrid olunmuş ölkə olmamışdır və yoxdur: yalnız bir ölkənin tarixi ağlasığmazdır». X-XII əsrlər ərəb-müsəlman ədəbiyyatının (ümumiyyətlə mədəniyyətinin) təkamülü tarixində «ən məhsuldar dövrlərdən biri» kimi dəyərləndirilir. IX əsrdən etibarən Ərəb Xilafətinin tənəzzülü prosesi ilə bağlı olaraq «Şüubilik» meyilləri daha da gücləndi. «İran» tarixinə, ədəbi irsinə, fars dilinə ədəbiyyatda «qayıdış» faktları artmağa başladı. XI-XII əsrlərdən bizə Azərbaycan türkcəsində yazılmış əsər çatmamışdır. Lakin bir sıra qaynaqlarda buna dair işarələr vardır. Məsələn, Məsud ibn Namdarın (XI əsrin II yarısı – XII əsrin əvvəli) ərəb və fars dilləri ilə yanaşı «türkcə və zimmicə şeirlər yazdığına» dair mənbə məlumatı bunu təsdiqləyir. Şirvanşah I Axsitanın Nizami Gəncəviyə «Leyli və Məcnun» əfsanəsini «türkcə deyil, farsca və ya ərəbcə yazmasını sifariş etməsi» də təsdiqləyir ki, həmin dövrdə türkcə bədii əsərlər yazılması ənənəsi də mövcud olmuşdur. Yusif Balasaqunlu «türk xalqlarının poeziyasına əruz vəznini ilk dəfə gətirmiş ədib» kimi tanınmışdır. «Qutadğu bilig» poemasında folklor motivlərindən, xalq həyatı və məişəti ilə bağlı olan bədii obrazlardan və bənzətmələrdən geniş istifadə edilmişdir. Anahtar Kelimeler: Azərbaycan, Məsud ibn Namdar, Yusif Balasaqunlu, Lelyi və Məcnun, Şirvanşah * Dr., Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutu, email: azimlid@mail.ru , AZERBAYCAN Inocte 2017 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches September 12-14, 2017 Baku 113 SADIK RIFAT PAŞA VE AVRUPA AHVALİNE DAİR RİSALESİ Yaşar SEMİZ * -Güngör TOPLU ** ÖZET Sadık Rıfat Paşa 22 Şaban 1222 (1808’de) İstanbul’da doğdu. Enderun Mektebinde eğitim gördü. Mezun olduktan sonra devlet kademelerinde çalışmaya başladı. 1837-1839 yılları arasında Avusturya’nın başkenti Viyana’da büyükelçi olarak görev yaptı. Sadık Rıfat Paşa bu görevde iken edindiği bilgileri “Avrupa Ahvâline Dair Risâle” adındaki eserinde kaleme aldı. Sadık Rıfat Paşa, tıpkı kendisinden önce Avrupa’ya sefir olarak gönderilen büyükelçiler gibi, İmparatorluğu’na “sefaretnameler “ göndererek gittiği ülkelerde gördüklerini yazmıştır. Fakat Rıfat Paşa’nın gördükleriyle diğerlerinin gördükleri arasında büyük farklar vardır. Devletin sorunlarını aldığı görevler sayesinde yakından biliyordu. Bu sebeple Viyana’ya gittiği zaman batının sadece dış görünüşü ile ilgilenmedi. Sadık Rıfat Paşa’nın bu bağlamda “Avrupa Ahvâline Dair Risâlesi” büyük öneme sahiptir. Risâlede dile getirdiği düşünceleri dönemin sadrazamı Mustafa Reşit Paşa’yı etkilemiştir. Sadık Rıfat Paşa, eserlerinde adalet vurgusu ön plandadır. Paşa adaletsizliğin ve haksızlığın önüne geçilerek keyfi idarenin kaldırılıp adalet sağlanması durumunda halkın hükümdarlarına bağlanacağını ileri sürmekte ve görüşünü şu sözleriyle de destektedir; ”Adaletten yoksun olan bir devlette, hürriyet de refah da yoktur.” Avrupa Ahvaline Dair Risale’sinde Avrupa’da “kanun”un ve hukuk devletinin önemi üzerinde ısrarla duran Paşa, Avrupa’da hükümdar ve devlet erkânının, kanunlara uymakta olduğunu, kanunlara aykırı işlem yapılmadığını belirtmektedir. Bir ülkede adalet, “kanun devleti” kurularak sağlanabilir. Ona göre devlet bir hukuk devleti niteliğinde olmalıdır. Bu konuda, çağdaşlarına oranla bir adım daha ileri giden Sadık Rıfat Paşa, hükümetlerin halk için kurulduğunu, halkın hükümetler için yaratılmadığını söyler. Sosyal konulara da değinen Paşa, batıdaki vatandaşların genel olarak ekonomik durumlarının iyi olduğunu ve boş zamanlarını eğlence ile geçirdiklerini, bundan dolayı fitne ve fesada vakit bulamadıklarını belirtir. Her şeye rağmen olay çıkaranlar olursa, onların da polis tarafından derhal alıkonulduğunu; fakat gerekli soruşturmaları yapılmadan herhangi bir cezai işlemin uygulanmadığını belirtmiştir. Fakir, sakat, sokaklarda dolaşan serseriler ve meczuplar için imarethane ve tımarhanelerin bulunduğunu, fakir vatandaşları da fabrikalarda görevlendirdiklerinden sokakta kötü durumda hiç kimsenin görünmediğini belirtmesi dikkat çekicidir. Paşa’nın görüşlerini belirttiği bir diğer önemli eser; Risale-i Ahlak’tır. Paşa, kitabı oldukça kısa ve sade dille “çocuğa baba nasihati” olarak yazmıştır. Bu çalışmada Sadık Rıfat Paşa’nın Avrupa Ahvaline Dair Risale’si ve buradaki görüşlerinin Osmanlı Devletinin Batılılaşma çabaları içerisindeki yeri önemi üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler: Sadık Rıfat Paşa, Osmanlı Devleti, Avrupa, Yenileşme * Prof. Dr., Selçuk Üniversitesi, email: ysemiz@selcuk.edu.tr , TÜRKİYE ** Okutman, Selçuk Üniversitesi, email: gtoplu@selcuk.edu.tr , TÜRKİYE Yüklə 4,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|