Inocte 2017 II. International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
Yüklə 4,02 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Inocte 2017 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches September 12-14, 2017 Baku
- Anahtar Kelimeler
- SERVİ BOYLU YILAN SAÇLI SEVGİLİNİN BAŞKA BİR DÜZLEMDE OKUMA DENEMESİ Ayşe YILDIZ * ÖZET
Inocte 2017 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches September 12-14, 2017 Baku 21 KÜRDƏMİR, KÜRDƏMİŞ//KÜRDƏMİC VƏ KÜRDMAŞI TOPONİMLƏRİ TƏDQİQAT MÜSTƏVİSİNDƏ (FƏRQLİ YANAŞMA) Ayetxan İSGENDEROV * ÖZET Məqalədə Kürdəmir, Kürdmaşı, Kürdəmic və Kürdəmiş toponimlərinin etimologiy¬a¬ları haqqında açıqlama verilir, adı çəkilən kəndlərin sakinlərinin soy-kök etibarı ilə kimliyi sualı cavablandırılır. Tarixi faktlarla sübut olunur ki, Azərbaycanda Əhmədli adında toponimlərin hamısı 1034-cü ildən başlayaraq XVII əsrə qədərki dövrlərdə Azərbay¬cana keçmiş türk qövmlərinin (səlcuqların), tədqiqat predmeti götürülən inzibati ərazi vahidləri isə (Kürdəmir, Kürdmaşı, Kürdəmic və Kürdəmiş) XVII əsrin II yarısında Osmanlı imperatorluğunun ilhaqından sonra Azərbaycan ərazisinə keçmiş Qızıl Əhmədli xanlığının törəmələri olan səlcuqların yaratdıqları kəndlərdir. Tədqiqat predmeti götürülən toponimlər (bir rayon mərkəzi, üç kənd) tarixçilər, etnoqraflar və toponimçi alimlər tərəfindən zaman-zaman öyrəni¬lib, haqlarında müxtəlif və əksərən də bir-birinin eyni, yaxud davamı olan, fəqət bəzi məqamlarına məhz bizim fərqli yanaşdığımız mülahizələr yürüdülmüşdür.Fərqli nəticələrin mövcudluğunun səbəbləri də elə bundadır: toponimlərin hər birinin fərd olaraq ayrıca öyrənilməsində və məhz bu səbəbdən aralarındakı bağlılığı tədqiqatçıların görə bilmək imkanında olmamaqlarında. Ən ümdəsi isə, sakin¬lərlə ünsiyyətdə olmadan həmin inzibati ərazi vahidləri haqqında tarixi-toponimik mülahizələr yürüdülmə¬sində.Bizim tədqiqatımızda fərq (üstünlük) də elə bundadır: toponimlərin öyrənilməsinə yanaşma tərzi¬mizdə, onları bir-biri ilə əlaqəli tədqiq etmək cəhdimizdə.Adı çəkilən toponimlərin (rayon və kənd sakinlərinin “kimliyi”nin) öyrənilməsi işi məsələyə iki baxiş-bucağdan yanaşılmanı (a) - toponimlərin komponentlərinin və b) ictimai varlıq olaraq adı çəkilən inzibati ərazi vahidlərində yaşayanların Azərbaycan ərazisində hansı vədələrdə və hansı səbəblərdən məskunlaşmalarının tədqiqini) tələb edir. Göründüyü kimi, toponimlərin hər biri ayrı-ayrılıqda iki komponentdən ibarətdir: a) kürd və b) əmir (yaxud dəmir), Maşı, Məmiş.I komponentlərdəki eynilik (“kürd” oykoni-mindən ibarət olması), bütün istənilən haldan öncə, sakinlərin ictimai varlıq olaraq doğmalığının, ancaq zamanında Azərbaycanda məskunlaşmış KÜRD etnosu ilə deyil, soy-kök etibarı ilə bir-birinə doğmalığı yetən hövsələsiz, tez qızışıb özün¬dən çıxan, döyüşkən, cəsur, igid, pəhləvan, comərd insanların bir-birinə doğmalığının göstəri¬ci¬sidir. Çünki, tədqiqatlara görə, Şirvan bölgəsində ümumiyyətlə tarixən kürd yaşamayıb. Və deməli, buradakı kürd komponentinin kürd etnosu ilə bağlılığından söhbət gedə bilməz. Burada kürd Azərbaycan, türk və fars dilində olub ümumi mənası hövsələsiz, tez qızışıb özün¬dən çıxan, döyüşkən, cəsur, igid, pəhləvan, comərd anlamın¬dadır.Hər bir toponimin etimologiyası haqqında məqam-məqam anlatma verilir, adı çəkilən inzibati ərazi vahidləri sakinlərinin “kimliyi” məsələsi öyrənilir. Son olaraq belə bir qənaət ifadə olunur ki, məhz Kürdəmir, Kürdmaşı və Kür¬də¬mic//Kürdəmiş toponimlərinə “sahiblik edənlər” XVII əsrin II yarısında Ankaradan adlamaqla Azərbaycan ərazisinə keçmiş səlcuqların Əhmədli (yaxud Qızıl Əhmədli) xanlığının, fikrimizi bir qədər də dəqiq ifadə etsək, üç səlcuq qardaşın (Qızıl Əhmədli xanlığı zamanında əmir olmuş Dəmir adında bir şəxsin, habelə Maşının və Məmişin) bəlkə səticələri, hələ bəlkə, səticələrinin səticələridirlər. Anahtar Kelimeler: Əhmədli, Qızıl Əhmədli, toponim, səlcuq, Osmanlı imperatorluğu. * Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi, email: ayetxanziyad@mail.ru, AZERBAYCAN Inocte 2017 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches September 12-14, 2017 Baku 22 SERVİ BOYLU YILAN SAÇLI SEVGİLİNİN BAŞKA BİR DÜZLEMDE OKUMA DENEMESİ Ayşe YILDIZ * ÖZET Klasik Türk şiirinde sevgiliye dair sık kullanılan benzetme unsurlarından servi boy ve yılan saç, Türk şiirine modellik eden edebiyatlarda da aynı benzetme ilgisiyle var olmuştur. Klasik edebiyatın benzetmeler dünyası açıklanmaya çalışılırken onun idealize bir edebiyat olduğu, soyutlamayı ön planda tuttuğu, benzetme unsurları aynı olsa bile benzetme yönü ve hüsn-i talil gibi şairin yeteneğini ön plana çıkaran alanlar ve üslup mükemmeliyetinin bu edebiyat anlayışında öncelendiği dile getirilmiştir. Bu açıklamalar temelde yanlış olmamakla birlikte benzetme unsurlarının kökeni, bu edebiyata kaynaklık ettiği kabul edilen metin ya da kültürlerin çok daha öncesinde antik dünyanın kabullerinde/mitolojide berraklaşmaktadır. Sâbir’in Hophopnâme isimli kitabındaki Dilber şiirinde yer alan ve klasik Türk şiirinin sevgili tipiyle alay etmeyi amaçlayan servi ağacının üstünden sarkan yılanların yer aldığı çizim Abdülbaki Gölpınarlı’nın Divan Edebiyatı Beyanındadır kitabına da aynen alınmış ve klasik Türk şiirinin muarızlarınca sürekli bir eleştiri malzemesi olarak kullanılmıştır. Konuyla ilgili mevcut tartışmaları değerlendirmek bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Bu bildiride klasik Türk şiirinde sevgilinin boyunun benzetileni olan servi ve saçının benzetileni olan yılanın idealize bir edebiyat anlayışının ötesinde mitolojik ilişkiler eşliğinde farklı bir bağlamda okunabilmesi amaçlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Klasik Türk şiiri, benzetmeler dünyası, servi boy, yılan saç, mitoloji. * Doç. Dr., Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, e-posta: yildiz@gazi.edu.tr, TÜRKİYE Yüklə 4,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|