İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ekologiyanın predmeti və vəzifələri
- BİTKİ EKOLOGİYASI HEYVAN EKOLOGİYASI İNSAN EKOLOGİYASI MİKROORQANİZM EKOLOGİYASI NƏZƏRİ EKOLOGİYA TƏTBİQİ EKOLOGİYA
- MÜNİT (ATMOSFER, HİDROSFER, LİTOSFER, KOSMOS )
12 Ekologiyanın predmeti və vəzifələri Heç bir elmi-texniki və ictimai tərəqqi insanın həyat fəliyyətini təbiət qanunlarının əksinə təmin edə bilməz.Hətta,kosmsu fəth etməsinə, aylarla suyun altında yaşamağa qadir olmasina baxmayaraq insan müəyyən mühit amillərindən(temperatur,rütubət,havanın qaz tərkibi,suyun keyfiyyəti,qidanın tərkibi və s.)asılı olan bioloji varlıq(növ) kimi qalmaqda davam edir.İstənilən canlı orqanizmin mühitin keyfiyyətinə olan təlabatı min illərlə davam edən təkamül nəticəsində formalaşmışdır.Aydındır ki,bu keyfiyyətin orqanizmin təlabatından kənara çıxması maddələr mübadiləsinin pozulmasına səbəb ola bilər ki,bu da nomal həyat tərzi ilə bir araya sığmaya bilər.Mühitin keyfiyyətinin yüksək olması nə deməkdir? 1.Ekoloji sistemin dayanıqlı mövcudluq imkanının olması. 2.Verilmiş yerdə tarixən və ya müvəqqəti məskunlaşmış populyasiya(ilk növbədə insan)üçün arzuolunmaz mənfi nəticələrin olmaması. Müasir anlayışda “ekologiya”orqanizmlər və ya orqanizmlər qrupu ilə onları əhatə edən mühit arasında münasibətlərdən bəhs edən elmdir.Başqa sözlə, ”ekologiya canlı orqanizmlərin mövcudluq şərtlərini və orqanizmlərlə onların məskunlaşdığı mühitin qarşılıqlı təsirlərini öyrənən elmdir”. Orqanizmlərlə mühit arasındakı əlaqələrin məcmusu və ya sturukturu ekologiyanın predmetini təşkil edir. Təbiətin necə qurulmasını,hansı qanunlar əsasında mövcudluğunu,insan təsirinə hansı reaksiyanı verməsini,ekoloji sistemləri məhv etməyən yüklənmənin həddini və s.bilmədən təbiəti qorumaq və ondan insanın maraqları naminə istifadə etmək mümkün deyil.Bütün bunlar isə ekologiyanın obyektini təşkil edir.Ekologiyada əsas tədqiqat obyekti ekosistemlərdir(canlı orqanizmlərlə məskunlaşma mühitinin yaratdigı vahid təbiət kompleksləri). Ekologiya insan fəaliyyəti nəticəsində baş verən dəyişikliklər də nəzərə alınmaqla canlı orqanizmlərin məskunlaşdıqları mühitdə həyat fəaliyyətinin qanunauyğunluqlarını tədqiq edir.Bütün bunlardan başqa,ayrı-ayrı orqanizm növlərinin(orqanizm səviyyəsi),onların populyasiyalarının,yəni eyni növdən olan fərdlər toplusunun(populyasiya-növ səviyyəsi) və bütövlükdə biosferin(biosfer səviyyəsi) öyrənilməsi də ekologiyanın tədiqat sferasına daxildir. Bioloji elm kimi ekologiyanın əsas,ənənəvi hissəsi bioloji varlıq kimi insan da daxil olmaqla bütün canlı orqanizmlərin mühitlə qarşılıqlı əlaqələrini öyrənən ümumi ekologiyadır. Həyatın təşkil səviyyəsinə görə ümumi ekologiyanın tərkibində aşağıdakı bölmələri ayırmaq olar: 13 -ayrılıqda götürülmüş orqanizmin(növün,fərdin)ətraf mühitlə fərdi əlaqələrini tədqiq edən autekologiyaya; -əsas vəzifəsi ayrı-ayrı növlərin populyasiyalarının struktur və dinamikasını öyrənməkdən ibarət olan populyasiya ekologiyası(demoekologiya); -populyasiyaların,birliklərin və ekosistemlərin ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqələrini tədqiq edən sinekologiyay(biosenologiya). Əgər,ayrılıqa bir orqanizm,onun mühitlə fərdi əlaqəsi ,davranışı tədqiq olunursa,deməli o sistemin digər komponentlərindın təcrid olunur və sistemdən kənarda(aut-kənar)baxılır ki, bununla da autekologiya məşğul olur. Yəni, autekologiya fərdin mühitlə qarşılıqlı əlaqələrini öyrənir. Göründüyü kimi,bu cür tədqiqatlar kifayət deyildir. Əgər,ayrılıqa bir orqanizm,onun mühitlə fərdi əlaqəsi ,davranışı tədqiq olunursa,deməli o sistemin digər komponentlərindın təcrid olunur və sistemdən kənarda(aut-kənar)baxılır ki, bununla da autekologiya məşğul olur. Yəni, autekologiya fərdin mühitlə qarşılıqlı əlaqələrini öyrənir. Göründüyü kimi,bu cür tədqiqatlar kifayət deyildir. Hər-hansı bioloji növün bu və ya digər sistemin komponentləri ilə qarşılıqlı əlaqələrini kompleks şəkildə tədqiq etmədən onun bioloji xüsusiyyətlərini başa düşmək,dəyişən mühitdə onun davranışını və miqdarını proqnozlaşdırmaq, bunlardan insanların maraqları üçün istifadə etmək mümkün deyil.Məsələn, meşələrin salınması və ya bərpa olunmasında əvvəlcədən əkiləcək ağac növlərinin yeni meşədə meydana gələcək digər bitki və heyvan növləri ilə qarşılıqlı münasibətlərini bilmədən heç nəyə nail olmaq olmaz.Ona görə də,bu bitki və heyvanların xüsusiyyətlərini bilmək vacibdir.Müəyyən birlik təşkil edən orqanizmlər qrupunun belə kompleks tədqiqi sinekologiyanın obyektini təşkil edir. Zaman amili nöqteyi-nəzərindən tarixi və təkamüli ekologiyaları da fərqləndirmək olar. Bundan başqa,ekologiya konkret tədqiqat obyektinə və tədqiqat mühitinə görə də təsnifata bölünür.Məsələn,insan ekologiyası,heyvan ekologiyası,bitki ekologiyası və mikroorqanizmlər ekologiyası.Öz növbəsində bu qrupların hər BİTKİ EKOLOGİYASI HEYVAN EKOLOGİYASI İNSAN EKOLOGİYASI MİKROORQANİZM EKOLOGİYASI NƏZƏRİ EKOLOGİYA TƏTBİQİ EKOLOGİYA ÜMUMİ EKOLOGİYA EKOLOGİYA POPULYASİYA EKOLOGİYASI SİNEKOLOGİYA AUTEKOLOGİYA MÜNİT (ATMOSFER, HİDROSFER, LİTOSFER, KOSMOS ) Şək.1. Ekologiya elminin təsnifatının sxemi Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|