İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Marksist-leninçi sosial-demokratiya.
- S.M.Əfəndiyev
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 137
Rəsulzadə yazırdı: «Bizi düşündürəcək bir məsələ varsa, o da cəmiyyətçilərin («Gənc türklər»in) nöqteyi-nəzərlərinin burada dayanıb bir az da o yanı görməmələridir ki, bu da əsl hürriyyət almağa qabil olan füqərayi-camaata istinad etməyib, sinfiyyət ayırmayaraq «hamı camaata» söykənmələridir» [185, 121]. Rəsulzadə «Gənc türklər»ə tövsiyə edirdi ki, Türkiyənin hürriyyəti və səadəti naminə millət və məzhəb məsələsində fərq qoymasınlar: «Qoy beynəlmiləllik nuru işıqlanıb «millətçilik» və dargözlülük cəhlini yer üzündən məhv edərək səadəti-ümuminin vücudunu təmin eləsin!» [185, 123]. Deməli, həmin dövrdə Rəsulzadə milli məsələni bir kənara qoyaraq, bütün millətlərin o cümlədən, türklərin- müsəlmanların hüquq və azadlıqları uğrunda mübarizə aparan yeganə cərəyan və siyasi partiya kimi beynəlmiləlçi sosial- demokratları qəbul etmişdı: «Bu firqənin amalı və əfkarı fəqət füqərayi-kasibənin əmniyyətini təmin edib, ümum insanları nəzərində bir tutub, bilafərq millət, məzhəb, arvad və kişilərin hər bir hüquq və ixtiyaratda müsavi (bərabər – F.Ə.) olmalarıdır. Bu firqə beynəlmiləldir. Bunun üçün milliyyət filan yoxdur. Bunun nəzərində əhəmiyyət qazanan fəqət sinifdir. Bir-biri ilə zidd olan iki sinfin ki, onları heç bir rabitə müttəhid edə bilməz…. Kəmali-cürətlə demək olar ki, ictimaiyyun-ammiyyun müsəlman firqəsidir. Bəli, müsəlman- lara, müsəlman füqəra və məzlumlarına, o ixtiyarsız və hüquqsuz füqəralara bir firqəyə mülhəq olmaq, bir heyətə mənsub olmaq münasibət və məravə yavuq isə o da ictimaiyyun-ammiyyun firqəsidir» [185, 93]. Fikrimizcə, Rəsulzadə türkçülük və islamçılıq məfkurəsinə tapınına qədər (1911-1913) siyasi-ideoloji dünya- görüşündə sosial-demokratizmə, bu mənada beynəlmiləlçiliyə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
138 138 daha çox önə vermiş, lakin sonrakı dönəmlərdə bu cərəyan onun fəlsəfəsində arxa plana keçmişdir. Məhəmməd Əminin və onun silahdaşlarının (A.Kazımzadə və b.) siyasi-ideoloji dünyagörüşündə baş verən dəyişiklikdə sosial-demokratizmin rus bolşeviklərin əlində «yeni imperiya» silahına çevrilərək müsəlman-türk xalqlarına qarşı yönəlməsi mühüm rol oynamışdır. Başqa sözlə, rus bolşeviklərinin marksizmdən xeyli dərəcədə uzaqlaşaraq, milli və dini məsələdən daha çox taktiki mənada istifadə etmələrinin aşkarlanması ilə Azərbaycan türk aydınlarının böyük əksəriyyəti, artıq 1910- 1920-ci illərdə onlarla bütün mənalarda yollarını ayırmışlar. Tədqiqatçı alim, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Müstəqil Ağayev də hesab edir ki, əvvəllər bir yerdə olmuş rus və milli inqilabçıların sonralar ayrılmasına səbəb məfkurə fərqləri olmuşdur: «Azərbaycan inqilabçıları siyasi fəaliyyətlərində milliliyi, milli istiqlalı ön plana çəkir, rus inqilabçıları isə milliliyə əhəmiyyət verməyib, sinifliyi, sinfi mübarizəni qabağı çəkirdilər. Bu cür mühüm fərqlər onların ayrılmasına, həm də ümumi düşmənə qarşı mübarizənin zəifləməsinə gətirib çıxardı» [12, 25]. Bütün bunlarla yanaşı, qeyd etməliyik ki, «Hümmət»in mövcudluğu dövründə rus bolşeviklərlə birgə fəaliyyət göstərən milli sosial-demokratlar – milli inqilabçılar marksizm mövqeyində dayansalar da, Azərbaycanda milli ideyanın təşəkkülündə müəyyən rol oynamışlar. Bu baxımdan həmin dövrü təhlil edən professor Yusif Rüstəmov haqlı olaraq
yazır: ««Hümmət» təşkilatında iş
aparan M.Ə.Rəsulzadə qrupunun üzvləri – gələcək «Müsavat» partiyasının üzvləri xalqın milli mübarizə yolunu müəyyən etməyə çalışırdılar. Bu yol Azərbaycanın gələcək milli www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 139
istiqlaliyyət yolu idi. Milli ruhlu gənclər öz mövqelərini sərbəst surətdə müəyyənləşdirmək üçün «Hümmət» təşkilatından ayrıldılar» [193, 295]. Bu o deməkdir ki, Rəsulzadə, Kazımzadə, Aşurbəyov və başqa milli ruhlu insanlar marksizm adı altında Rus- Xristian-Qərb-Avropa ideologiyasına xidmət edən rus bol- şevizmini vaxtında görmüş və onlarla yollarını ayırmışlar. Milli ruhlu insanlar başa düşürdülər ki, Turk-İslam-Şərq mədəniyyətinə bağlı olan Azərbaycan xalqının gələcəyi rus bolşevizmi bağlı ola bilməz. Bu yolu tutmaq yalnız köləllik və milli-mənəvi dəyərlərə dönüklükdür. Beləliklə, milli sosial- demokratlar da Hüseynzadə, Ağaoğlu kimi əsas ideya xətti olaraq türk-islam-şərq mədəniyyətini seçdilər. Ancaq milli sosial-demokratların Türk-İslam-Şərq mədəniyyətinə əsaslanan türkçülük-islamçılıq-müasirlik «üçlüyü»nə olan münasibətləri bir qədər fərqli oldu.
bolşeviklərlə çiyin-çiyinə addımlayan S.M.Əfəndiyev, M.Əzizbəyov, R.Axundov D.Bünyadzadə, H.Sultanov, Ə.Qarayev və başqaları marksist-leninçilərin tanınmış nümayəndələridir. Məsələn, milli sosial-demokrat təşkilatı olan «Hümmət»lə yanaşı, RSDFP-nin Bakı Komitəsinin üzvü S.M.Əfəndiyev birmənalı şəkildə ruspərəstliyi, qərbçiliyi ilə seçilmişdir. Azərbaycanın gələcəyini yalnız Rusiya və Rusiyadakı bolşevik hərəkatı ilə bağlayan Əfəndiyev «Müsəlman kadetləri» məqaləsində islamçılıq və türkçülük tərəfdarlarını ikiüzlülükdə ittiham edərək yazırdı ki, onlar sözdə fəhlə-kəndlilərin yanındadırlar, əməldə isə onların mənafeyi ilə hesablaşmırlar [75, 172-173]. S.M.Əfəndiyev Azərbaycan Cümhuriyyəti dövründə (1918-1920) də Milli Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|