International refereed journal of design and architecture print issn

275
275
TRABZON TÜRK DEVRİ YAPISI İSKENDER PAŞA CAMİ VE 
KÜLLİYESİ 
1
ISKENDER PASHA MOSQUE AND KÜLLIYE (TURKISH-OTTOMAN  
SOCIAL COMPLEX) AS A TURKISH ERA STRUCTURE
Funda KURAK AÇICI
 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İç Mimarlık Bölümü, Trabzon / Türkiye
Öz:  Türkiye’nin  kuzeyinde  bulunan  Trabzon, 
konumu  gereği  önemli  bir  şehir  durumundadır. 
Yıllar  boyunca  birçok  medeniyete  ev  sahipliği 
yapmış  olan  şehir,  farklı  kültürlerden  insanları 
uzun yıllar barındırmıştır. Kentin fethinden sonra 
Müslümanlaştırma çalışmaları çerçevesine cami-
ler  inşa  edilmiştir.  Şehrin  merkezi  olan  meydan 
ve çevresi uğrak yeri olduğu için burada yapılan 
İskender  Paşa  Camisinin  özel  bir  önemi  vardır. 
Trabzon’da  uzun  yıllar  hizmetler  veren  ve  gü-
nümüze kadar gelebilen eserler bırakan İskender 
Paşa’nın  Valilik  yaptığı  dönemlerde  Kent  için 
bayındırlık çalışmaları yaptığı ve eserler bıraktı-
ğı görülmektedir. Bu çalışmada tüm bunlar dik-
kate alınarak İskender Paşa’nın valilik dönemini 
kapsayan yapıların irdelenmesi amaçlanmaktadır. 
Trabzon için önemli bir dönemde hizmetleri bu-
lunan İskender Paşa’nın adını taşıyan birçok yapı 
olması  dolayısıyla  tüm  yapıların  tarihi  geçmişi 
değerlendirilmektedir.  Trabzon  kentinde  uzun 
bir dönem valilik yaptığı için İskender Paşa’nın 
kimliği, adını taşıyan camii ve külliyesi üzerinde 
durulmaktadır.
Anahtar Kelimeler: İskender Paşa, Camii, İsken-
der Paşa Camii, Trabzon 
Abstract: Trabzon, located in the North of Tur-
key is an important city owing to its position. The 
city which has hosted many civilizations through-
out the years has accommodated people from dif-
ferent civilizations for many years. After the con-
quest of the city, mosques were built in the scope 
of endeavors towards Islamization. Since ‘Mey-
dan’ which is the city center and its surroundings 
is an area of attraction, İskender Pasha Mosque 
which  has  been  built  at  this  location  carries  a 
particular  importance.  It  can  be  observed  that 
İskender Pasha, who has served the city for many 
years and left behind works which have survived 
until our day, has carried out many public con-
struction projects for the city and left behind many 
works in the period of his post as a Governor.  In 
this study, by taking into account all these, it is 
aimed at analyzing buildings which belong to the 
Governorship period of İskender Pasha. Because 
there  are  many  buildings  named  after  İskender 
Pasha,  owing  to  the  fact  that  he  has  served  the 
city during an important period, the historical past 
of all of the buildings are evaluated. Since he has 
served as a governor in the city of Trabzon for a 
long time, emphasis is laid on İskender Pasha’s 
identity and the mosque and Turkish-Ottoman so-
cial complex named after him.  
Key Words:  İskender    Pasha,  Mosque,  İskender 
Pasha Mosque, Trabzon 
(1)  
Sorumlu Yazar: Funda KURAK AÇICI,  Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İç Mimarlık Bölümü, 
Trabzon / Türkiye, [e-mail]  Geliş Tarihi / Received: 07.02.2017 Düzeltme Tarihi / Revision 
Date: 21.03.2017 Kabul Tarihi/ Accepted: 29.03.2017 Makalenin Türü: Typeofarticle (Araştırma – Uygulama /
Research - Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None“Etik Kurul Raporu Yok – None of 
Ethics Commit
TMD
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
Doi: 10.17365/TMD.2017.1.016.x

---

MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak  /  Şubat / Mart  / Nisan  2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar 
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:166 K:271
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
276
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED
JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
GİRİŞ
Trabzon’un fethinden sonra şehrin Müslüman-
laşması ve Türkleşmesi için kiliseler camiye 
çevrilmiştir.  Daha  sonraları  şehrin  eskiden 
Gavur  Meydanı  olarak  anılan  günümüzde 
Meydan olarak bilinen yerinde İskender Paşa 
Camii inşa edilmiştir. Osmanlı cami tipoloji-
sinin tek üniteli cami anlayışı ile biçimlenmiş 
olan cami çeşitli eklemelerle büyüyerek gü-
nümüze kadar gelmiştir. Özellikle, eski gra-
vür ve resimlerden İskender Paşa Camii’nin 
birçok kez değişikliğe uğrayarak günümüzde-
ki biçimini aldığı anlaşılmaktadır.
Trabzon  şehri  için  önemli  bir  konumda  bu-
lunan İskender Paşa Camii, eskiden beri var 
olan  anıt  değerini  korumaktadır.  Şehrin  en 
önemli noktasında-merkezinde- yer alan cami 
incelenmeye değer bir yapıt özelliğindedir.
YÖNTEM
Bu çalışmada, Trabzon kenti için önemli bir 
yere sahip olan İskender Paşa Camii, yapısal 
özelliklerinin  yanısıra,  yapıya  ismini  veren 
döneminin  önemli  ismi  İskender  Paşa’nın 
kimliği  ile  ele  alınmaktadır.  Çalışmada,  dö-
nem ile ilgili belgelere ulaşılması için litera-
tür tarama yöntemi kullanılmaktadır. Literatür 
taramasının yanı sıra, yerinde gözlem ve in-
celemelerde bulunulmakta ve bu incelemeler 
fotoğraflar ile desteklenmektedir.
İSKENDER PAŞA’NIN KİMLİĞİ
İskender Paşa, Yavuz Sultan Selim’in Padişah 
olması ile boşalan Trabzon Sancak Beyliği’ne 
1512 yılında getirilmiştir (Hüsameddin, 1986: 
262).
1518 yılında Kastamonu Valisi İskender Paşa 
tekrar  Trabzon  livası  Valiliği’ne  getirildi. 
Uzun  yıllar  ve  birkaç  defa  Trabzon  Valiliği 
yapmış  olan  İskender  Paşa,  Trabzon’un  ba-
yındırlığına  çaba  harcamış  ve  eserler  bırak-
mıştır.  İlk  olarak  1519’da  Meydan  Şarki’de 
(şimdiki  belediye  meydanında)  bir  çeşme 
yaptırmıştır.  Bu  Trabzon’daki  ilk  ‘İskender 
paşa Çeşmesi’dir (Uraz, 1957: 17).
1521 de Trabzon Valisi olarak yine İskender 
Paşa  hizmet  yapmıştır.  Önceki  Valiliğinde, 
Belediye  Meydanı’ndaki  ilk  İskender  Paşa 
Çeşmesini  yaptırmış  olan  İskender  Paşa, 
1523  yılında  Aşağıhisar’da  Hocahalil 
Mahallesi’ndeki  camiin  karşısında  ikinci 
‘İskender Paşa Çeşmesi’ni yaptırmıştır. 1526 
yılında  İskender  Paşa  Sivas’tan  aktarılarak 
tekrar  Trabzon  Valiliğine  getirilmiştir.  1529 
yılında İskender Paşa Cami ile İskender Paşa 
Medresesi’ni  yaptırmıştır  (Goloğlu,  2013: 
45).
Trabzon Valisi İskender Paşa 1533’de ölmüş 
ve  kendi  camisinin  yanına  gömülmüştür. 
Talik  şekille  yazılmış  birkaç  kelimelik  sade 
kitabeli  mezar  taşındaki  kavuktan  İskender 
Paşa’nın vezir olduğu anlaşılmaktadır. Buna 

---