International refereed journal of design and architecture print issn
Yüklə 38,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
- PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
- TRABZON İSKENDERPAŞA CAMİ VE KÜLLİYESİ
- PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880 Şekil 1. İskender Paşa Camii Planı, (1529). (Tuluk, 2007: 23)
- İskender Paşa Medresesi (H. 936-M. 1529)
- I. İskender Paşa Çeşmesi (H.925-M. 1519)
MTD www.mtddergisi.com ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ Ocak / Şubat / Mart / Nisan 2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring ID:166 K:271 ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706) (Marka Patent No / Trademark (2015/04018 – 2015/GE/17595) 277 ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM MİMARLIK DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880 göre; Trabzon Valisi İskender Paşa, valilik- te vezirlik rütbesi almış ilk Osmanlı devlet adamlarındandır. Vezirlik rütbesiyle vali ata- maları Padişah Kanuni Süleyman zamanında başlamıştır (Edhem, 2001: 347). TRABZON İSKENDERPAŞA CAMİ VE KÜLLİYESİ Trabzon kentinde, İskender Paşa adını taşı- yan ve tarihi önemi olan yapılar bu bölümde tarihi belgeler ve fotoğraflarla ele alınmakta- dır. İskenderpaşa Cami (H. 936-M. 1529) Trabzon Belediyesi’nin arkasında, Taksim Meydanı’nda günümüzde İskender Paşa Camii olarak anılan yapının ismine ilk olarak 1553 tarihli Trabzon Tahrir Defteri’nde yine içinde yer aldığı mahalle isminde, “Mahalle-i Cami-i Merhum İskender Paşa Ki Der Kurb-i Meydan-ı Cedid” olarak rastlanmaktadır (Lowry, 2010: 93) (Resim 1). Mevcut kita- besinden caminin 1529 yılında Mustafa Bey oğlu İskender Paşa tarafından yaptırıldığı an- laşılmaktadır (Yüksel, 2010: 80). Resim 1. İsken F. Mauile imzası taşıyan, Trabzon İskender Paşa Camii ve çevresini konu alan gravür (Tuluk, 2007: 14) İskenderpaşa Cami; dört duvar üstünde tek kubbeli tipte bir onaltıncı yüzyıl sanat eseri- dir. Cami üzerindeki kitabede; tarih deyimi olan ‘mezil-i hayr’ın ebced hesabıyla vere- ceği sayıdan bir sayı çıkarılarak yapım tari- hi bulunacaktır der. Bu hesap sonu çıkan ta- rih, hicri 936 yani miladi 1529’dur (Edhem, 2001: 346) (Şekil 1). MTD www.mtddergisi.com ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ Ocak / Şubat / Mart / Nisan 2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring ID:166 K:271 ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706) (Marka Patent No / Trademark (2015/04018 – 2015/GE/17595) 278 ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM MİMARLIK DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880 Şekil 1. İskender Paşa Camii Planı, (1529). (Tuluk, 2007: 23) Yapıdan ilk bahseden seyyah Aşık Mehmet caminin yerini tanımladıktan sonra “kurşun örtülü, tek parça kubbeli taştan yapılmış bir bina” olduğundan ve “tuğladan yapılma düz- gün bir minaresi” olduğundan bahsetmektedir (Usta, 1999: 43). Evliya Çelebi ise 1640’da gördüğü camiyi caminin kurşun kaplamalı kubbesinden kaynaklanmış olacak ki “yek- pare mavi kubbeli” olarak tanımlamaktadır (Usta, 1999: 55). Feruhan Bey, İskender Paşa Camii’nden “Meydan Camii” olarak bahset- mektedir (Usta 1999: 131). İskender Paşa Medresesi (H. 936-M. 1529) İskender Paşa Medresesi’nin kurucu- su, Yavuz Sultan Selim’in mirlivası olan İskender Paşa’dır. Medrese, Hatuniyye Medresesi’nden daha küçüktür (Yücel, 1988, 62). Bugünkü Belediye binasının doğu cephesi- ne bitişik olan iki katılı medrese, Trabzon’da yakın yıllara kadar ayakta kalabilen en eski medreselerden biriydi. Cephesi kuzeye gelen U şeklinde bir planı bulunmaktaydı. Güney tarafında ise İskender Paşa Cami bulunmak- taydı. Bugünkü şoseye bakan kısım taştan, diğer kısımları ise ahşap yapılı bir eserdi (Horuloğlu, 1983: 105). Cami üzerindeki kitabede, tarih deyimi olan ‘Menzil-i Hayr’ın ebced hesabıyla vereceği sayıdan bir sayı çıkarılarak yapım tarihi bu- lunabilmektedir. Bu hesap sonucunda ortaya çıkan tarih, Hicri 936 (M. 1529) olmaktadır (Goloğlu, 2013, 49). Medresenin yapımına ait kitabe olmadığı için kesin bir tarih tespiti yapılamamaktadır (Albayrak, 1999: 39). Horuloğlu eserinde 1523, bir yerde de 1529 tarihlerini (Horuloğlu, 1983: 105), Yücel, kaynak belirtmeksizin H. 930- M. 1523 ta- rihini vermektedir (Yücel, 1988: 62). Uraz makalesinde Trabzon medreselerinin listesini verirken İskender Paşa Medresesi’nin yapım tarihini değil, onarım tarihini vermiştir (Uraz, 1957: 17). Şevket de bu medreseden yapım tarihi vermeden söz etmiştir (Şevket, 2000: 152). Uraz, makalesinde Medresenin H. 1261 (M. 1845) de Rusumet Nazırı Rahmi Efendi ta- rafından sonradan yaptırıldığını belirtmiştir. Bu zaman içinde medresenin yeniden yapıl- MTD www.mtddergisi.com ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ Ocak / Şubat / Mart / Nisan 2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring ID:166 K:271 ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706) (Marka Patent No / Trademark (2015/04018 – 2015/GE/17595) 279 ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM MİMARLIK DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880 mış gibi tamir edilmiş olması olasıdır (Uraz, 1957: 17). Saffet Paşa’nın Trabzon Valiliği (1874-1875) ilk yılında medrese onarılmış ve gelir getirmesi için de medrese binasının al- tında birkaç dükkan yaptırılmıştır (Goloğlu, 2013: 194). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde medrese- den “Cami bahçesinin kuzeyinde odalarla süslü, ma’mur bir öğrenim yeridir ki talebe- sinin belirli aylığı vardır. Evkafı çoktur” şek- linde bahsetmektedir (Çelebi, 2011: 173). İskender Paşa Medresesi iki katlı olup, her iki katında tahminen 15-20 kadar küçük odacıklar bulunmaktaydı. Cami avlusundan dik bir taş merdivenle çıkılan bu medresede 60 kadar molla öğrenim görebilmekteydi. Kuruluşundan itibaren birçok tamiratlar gör- müş olan yapı, Türkiye genelinde medreseler kapatılıncaya kadar aralıksız öğretime devam etmiştir. Cumhuriyet döneminde boşaltılan bina, bir müddet hizmet dışı kalmış, sonradan odaları evi olmayan işçi ve çalışanlara kiralanmıştır. 1950 sonrasında, cami çevresi düzeltilirken sapasağlam olan medrese yıktırılmış ve sade- ce ana giriş kapısı ayakta kalmıştır. Yücel’in “medreselerin kapatılmasından sonra kendi yazgısına terk edilerek yıkılmış, yerine bazı yapılar yapılmıştır” ifadesi yanlıştır; yıkılan medresenin yerine bina yapılmayıp cami av- lusu olarak bırakılmıştır (Yücel, 1988: 62). İskender Paşa Çeşmeleri Trabzon’da uzun yıllar hizmetler veren ve günümüze kadar gelebilen eserler bırakan İskender Paşa’nın adını taşıyan üç çeşme bulunmaktadır. Bu çeşmelerden ilk ikisini İskender Paşa, üçüncüsünü de ölümünden sonra, kuvvetli bir ihtimalle onun adına ak- rabaları yaptırmıştır (Horuloğlu, 1983: 130). I. İskender Paşa Çeşmesi (H.925-M. 1519) Bu çeşme, İskender Paşa Mahallesi’nde, İskender Paşa Camisi’nin doğu tarafında bu- lunmaktaydı. Mustafa oğlu İskender Paşa’nın ikinci Trabzon valiliği zamanında H. 925 (M. 1519) yılında yaptırılmıştır. Çeşmenin suyu Kavak Meydanı Mahalle- si’ndeki derin bir galeriden gelmekteydi. “İskender Paşa Suyu” denilen bu su Kırzade Çeşmesi tarafından da kullanılmaktaydı. Trabzon şehir suyu tesisleri yapılmadan önce, uzun yıllar menba suyu olarak kullanılmıştır (Horuloğlu, 1983: 130). Orijinal cephesi eyvan şeklinde oval bir ke- mere sahip olan çeşmenin kemerinin içinde kitabesi bulunmaktaydı (Karpuz, 1989: 68). Sonraki yıllarda, çeşmenin yanına ve üzeri- ne yapılan ilaveler yıktırılarak 1968’de iki cephesi beyaz mermerle kaplanmıştır. 1984- 1988 yıllarında çevrenin düzeltilmesi ve ga- raj inşaatı sırasında çeşme temelden yıktırıl- mıştır. Eylül 1995’te eski yerinden biraz daha Yüklə 38,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|