International refereed journal of design and architecture print issn

MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak  /  Şubat / Mart  / Nisan  2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar 
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:143 K:236
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark)
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
148
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED
JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
Şekil 1. Marcel DUCHAMP, Çeşme /
Fountain, 61x36x48 cm, Sırlanmış 
Seramik,  1917
Andre Breton da desteklercesine; ‘(…) hazır 
nesneye ‘sanatın itibarı ve statüsü ‘verilir ve-
rilmez kaçınılmaz olarak estetik duygu yara-
tır (…)’ demişti. (D. Kuspit, 2006: 38)
Danto’ya göre ise, modern sanatın bayrağını 
taşıyan eleştirmen Greenberg’in yaklaşımı ile 
postmoderni  alımlamak  imkansızdı.  Bu  gö-
rüşünü şu cümleler ile kanıtlamaktadır: “(…) 
Duchamp’ın işlerinin, beğeni kaygısının yok-
luğunda  ya  da  askıya  alınması  durumunda 
başarıya  ulaşan  bir  sanatı  içeren  ontolojik 
başarısı, estetiğin aslında sanatın özsel ya da 
tanımlayıcı  niteliklerinden  biri  olmadığını 
göstermektedir.  Bu  benim  gördüğüm  kada-
rıyla, salt modernizm çağını sona erdirmekle 
kalmamış; sanatın özsel niteliklerini rastlan-
tısal  niteliklerinden  ayırmayı,  sanatı  temsil, 
yanılsama  ve  benzerlerinin  kirletici  nitelik-
lerinden,  simyacılık  tabiriyle,  “arındırma”yı 
amaçlamak suretiyle modernizmi tanımlayan 
tüm tarihsel projeyi sonlandırmıştır.” (Danto, 
2010: 145) Danto’ya göre Greenberg’in ma-
teryalist sanat estetiği, Duchamp’ın sanat es-
tetiğine cevap vermekten uzaklaşmıştır.
Cabanne,  Duchamp’a  hazır  yapıtları  nasıl 
seçtiğini sorduğunda şu cevabı vermiştir. “Bu 
tamamen objeye bağlıydı. Genel olarak görü-
nüşe dikkat ediyordum. Herhangi bir nesneyi 
seçmek çok zor, çünkü 15 günün sonunda ya 
onu sevmeye başlıyorsunuz, ya da ondan nef-
ret  ediyorsunuz.  Bir  şeye  kayıtsızca,  hiçbir 
estetik  duygulanıma  kapılmadan  yaklaşmak 
zorundasınız. Hazır-yapıtların seçimi her se-
ferinde görsel bir kayıtsızlığa, aynı zamanda 
iyi ya da kötü zevki tam anlamıyla dışlayan 
bir  tavra  dayanıyor.”  (Cabanne,  1971:  47-
48)  Sergiye  kabul  edilmeyen  pisuar, Alfred 
Stieglitz’in çektiği bir fotoğraf eşliğinde ilk 
kez The Blind Man’ın birinci ve ikinci sayıla-
rında bir metin eşliğinde yayımlandı. Metinin 
yazarı bilinmemesine rağmen sorumlusunun 
Duchamp olduğu bilinmektedir. Bu metinde 
verdiği açıklamalarda:
“Bay  Mutt’ın  çeşmesini  reddetmenin  daya-
nakları: 1- Bazıları onun ahlakdışı, kaba ol-
duğuna inanıyordu. 2- Bazıları, onun intihal 
olduğuna,  basit  bir  tesisat  malzemesi  oldu-
ğuna inanıyordu. Bay Mutt’ın çeşmeyi kendi 
eliyle yapıp yapmamasının bir önemi yok. O 
onu SEÇTİ. Ayrıca ona tesisat malzemesi de-
mek de saçma. Amerika’nın ortaya koyduğu 

---

MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak  /  Şubat / Mart  / Nisan  2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar 
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:143 K:236
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark)
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
149
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED
JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
sanat eserleri onun tesisatlarından ve köprü-
lerinden  ibaret.”  (Harrison  ve  Wood,  2011: 
283)
Duchamp, hazır yapıt terimini de ters yüz et-
meyi sürdürmüştür. Bir sanat eserine ekleme-
ler yaparak yardım edilmiş hazır yapıt terimi-
ni kullanmıştır. Her boya tüpünün kimya sa-
nayinin ürettiği, hazır-yapım bir mal olduğu 
dikkate alınırsa, dünyadaki bütün resimlerin 
yardım edilmiş hazır-yapımlar olarak görül-
mesi  mümkün  olmaktadır.  Hazır-yapımların 
sanatın  biricikliği  ve  özgün  yapıt  olma  ko-
nusu yok etmesi Duchamp’ı fazlasıyla mutlu 
ediyordu. (Baykam, 1999: 238)
Peki,  günümüz  zaman  diliminde  eleştiri  üs-
lubunu  sertleştirmiş  ve  seyirciyi  nerdeyse 
pornografi  izlercesine  röntgencilikle  suçla-
yacak denli irrite eden sanat yapıtları neden 
üretilmektedir? Sanat eserinin her zaman en 
uç noktada olma zorunluluğu var mıdır, diye 
sorgulamaktayız. 
Postmodernizmin  birçok  anlamı  ortaya  çık-
mıştır. Ancak, günümüz zamanlarda çağdaşı 
anlatan ironik ve muğlak bir tavır gösterirken, 
aynı  zamanda  dönemin  ruhunu  (Zeitgeist) 
karşılayan genel bir ad da olabilmektedir.
Bir  diğer  örnek  olarak  aklımıza  Richard 
Serrano  gelir.  Kilise,  Tanrı  ve  İsa  üçleme-
siyle 1985 yılında ‘Kanlı Haç’ isimli eserini 
gerçekleştiren  sanatçı,  haç  şeklinde  fleksig-
las  tankın  içine  inek  kanı  doldurarak  stüd-
yoda  fotoğrafını  çeker.  Bir  diğer  işi  ‘Piss 
Crist’ (İsa’ya işe) oldukça tepki toplamıştır. 
Resimde, tuval üzerinde İsa sarı bir ışık ha-
linde kırmızı fonda görünmektedir. Üzerinde 
sarı baloncuklar dikkati çeker. İlginç olan ise, 
bu  baloncukların  sanatçının  kendi  idrarı  ol-
masıdır.  Fotoğrafta  çarmıha  gerilmiş  plastik 
İsa  ikonası  sanatçının  idrarının  bulunduğu 
cam  bir  kabın  içine  daldırılmış  şekilde  gö-
rülüyor.  Eser  Serrano’nun  dini  objeleri  süt, 
kan, idrar gibi çeşitli sıvıların içine batırarak 
yarattığı  serinin  bir  parçası  olarak  yapıldı. 
Fotoğrafın  ismi  ve  sanatçının  açıklamaları 
dışında aslında kullanılan sıvının idrar oldu-
ğunu belli eden bir işaret yok. Serrano, “Çişli 
İsa”ya ve serideki diğer eserlere açıkça poli-
tik bir anlam atfetmiyor, tersine müphemliği-
ni vurguluyor. Sanatçı bir röportajında, eserin 
dini  aşağılama  amacı  gütmediğini,  çağdaş 
kültürde  Hristiyan  simgelerinin  ticarileştiği 
ya  da  itibarının  düşürüldüğü  algısına  gön-
derme  yaptığını  söylemişti.  Ona  göre,  çar-
mıh  simgesi  artık  gerçek  anlamını  yitirmiş-
tir.  Çarmıhta,  saatlerce  çarmıhta  bekletilen 
ve  işkence  edilen  bir  insan  olduğunun  unu-
tulmaması  gerektiğini  hatırlatır.  O  dönemde 
İsa’nın  sadece  kanayan  vücudu  değil,  aynı 
zamanda  tüm  vücut  salgılarının  fışkırdığı 
bir  adam  olduğunu  unutmamak  gerekir.  Bu 
sebeple,  “Çişli  İsa”  izleyicilerde  tahriklere 
sebep oluyorsa, gerçek anlamına daha yakın 
olduğu  içindir.  17  yüzyıl  başlarında  sadece 
dini sanat öncelikliydi. Bundan sonra çok az 

---