International refereed journal of design and architecture print issn

56
56
KIRŞEHİRDE SELÇUKLU DÖNEMİNE AİT BİR YAPI   
KARAKURT HAN-ILICASI 
1
A STRUCTURE IN KIRŞEHIR FROM THE PERIOD OF SELÇUK   
KARAKURT INN-SPRING
İbrahim YILMAZ
Uludağ Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Bursa / Türkiye
Öz:  Selçuklu  döneminden  günümüze  ulaşmış  anıt 
eserler arasında han yapılarının büyük ağırlığı vardır. 
Araştırmalar arttıkça sayıları da çoğalan bu yapılarda 
işlevselliğin  öncelik  taşıdığı  bilinmektedir.  Bu  bağ-
lamda, Kırşehir’de eski tarihlerden beri kullanılan bir 
geçit yeri üzerinde, Selçuklu döneminde inşa edilmiş 
Karakurt han-ılıcası da bu örneklerden birisidir. Geniş 
bir  açık  avlu  etrafında  sıralanmış  konaklama  ve  ılıca 
odalarıyla  birlikte,  ahır  bölümlerinden  oluşan  yapı, 
içinden çıkan doğal sıcak su kaynağından dolayı hem 
han,  hem  de  ılıca  tesisi  şeklinde  planlanmıştır.  Kara-
kurt han-ılıcasını Selçuklu dönemi diğer han yapıların-
dan  ayıran  en  önemli  özelliği,  sıcak  su  kaynağını  iş-
levselliği çeşitlendiren öğe olarak ele alan bir anlayışla 
tasarlanıp  inşa  edilmesidir.  Bu  çalışmada,  günümüze 
oldukça harap biçimde ulaşmış Karakurt han-ılıcasında 
makalenin yazarı tarafından gerçekleştirilen belgeleme 
çalışmaları ile araştırma kazılarında edinilen bulguların 
ışığında, yapının mimari ve yapısal özellikleri incelen-
miştir. Ayrıca,  plan  şemalarına  ve  fonksiyon  ağırlıklı 
tipolojilere  göre  yapılan  değerlendirmelerle,  yapının 
Selçuklu dönemi han yapıları arasındaki yeri de belir-
lenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Karakurt, Han Mimarisi,  Kervan-
saray, Selçuklu Dönemi, Belgeleme
Abstract: Among the monument works reaching our 
time  from  the  Seljuk  Period,  inn  structures  have  a 
special place. It is known that functionality is the pri-
mary issue as relating to these structures, the number 
of which keeps on increasing as more research is be-
ing  done.  In  that  respect,  Karakurt  inn-spring,  which 
was built on a gateway in Kırşehir which is being used 
since ancient times, during Seljuk period is one of these 
examples. The structure which is composed of accomo-
dation and spring rooms being lined around a wide and 
open yard together with barn, has been planned both as 
inn and as a spring due to the natural warm water com-
ing from inside. The most important feature of Karakurt 
inn-spring, which makes it different from the other inn 
structures of Seljuk Period, is that it has been designed 
and constructed with an approach taking warm water 
resource as a particular that diversifies functionality. In 
this  study,  the  architectural  and  structural  features  of 
the construction have been investigated in the light of 
documentation works realised by the author of the ar-
ticle at Karakurt inn-spring which has reached our time 
in big disrepair, and the findings obtained during re-
search excavations. Furthermore, with the evaluations 
made in accordance with plan schemes and functional 
based typologies, it is aimed to specify the place of the 
structure among inn constructions of Seljuk period.
Key Words: Karakurt, Inn Architecture, Caravanserai, 
Seljuk Period, Documenting
(1)  
Sorumlu Yazar: İbrahim YILMAZ, Uludağ Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Bursa / Türkiye, 
[e-mail] Geliş Tarihi / Received: 31.12.2016 Düzeltme Tarihi / Revision Date: 16.01.2017-
29.01.2017 Kabul Tarihi/ Accepted: 18.02.2017 Makalenin Türü: Typeofarticle (Araştırma – Uygulama /Research 
- Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None“Etik Kurul Raporu Yok – None of Ethics Commit
Doi: 10.17365/TMD.2017.1.009.x
TMD
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE

---

MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak  /  Şubat / Mart  / Nisan  2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar 
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:144 K:240
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark)
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
57
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED
JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
GİRİŞ
Kırşehir’de,  Karakurt  Kaplıcası  ismiyle  bi-
linen  ve  Selçuklu  döneminde  inşa  edilmiş 
han-ılıca  yapısının  belgelenmesi,  mimari 
özelliklerinin incelenmesi ve bulgular ışığın-
da  değerlendirilerek  han  yapıları  arasındaki 
yerinin belirlenmesi çalışmanın ana konusu-
nu  oluşturmaktadır.
  Karakurt  Kaplıcasında, 
makalenin  yazarı  tarafından  gerçekleştirilen 
belgeleme  ve  rölöve  çalışmaları,  Nevşehir 
Kültür  Varlıklarını  Koruma  Bölge  Kurulu-
nun 22.05.2015 tarih ve 1632 sayılı kararı ile 
onaylanmıştır.
  Onay  sonrası,  koruma  kurulu 
izniyle  Aralık  2015  tarihinde  yapı  alanında 
gerçekleştirilen  araştırma  kazıları  ile  ortaya 
çıkartılan  bulgular  çizimlerle  belgelenmiştir. 
Karakurt  han-ılıcasına  ilişkin  tespit  ve  mi-
mari  özelliklerin  anlatımına  geçmeden  önce 
Selçuklu dönemi han yapılarını kısaca tanım-
lamak, mimari yapılarına ve fonksiyonlarına 
göre değerlendirmek, yapının Selçuklu hanla-
rı arasındaki yerinin belirlenmesine yardımcı 
olacaktır.  Bu  bağlamda,  Selçuklu  dönemin-
de  ticaret  yolları  üzerinde  günlük  mesafeler 
hesap  edilerek  yolcuların  konaklaması  için 
yapılan binalara han, biraz daha büyüklerine 
ise,  sultan  hanı  veya  kervansaray  denilmek-
tedir. Genel anlamıyla bu yapılar, kervanlara 
hizmet eden yol üstü kuruluşlarıdır  (Tükel, 
1969: 430). Selçuklu döneminde ticari yaşa-
mın  gelişmesini  ve  canlılığını  yansıtan  han-
lar,  kervanların  güvenle  seyahat  etmeleri  ve 
barınmaları için yapılmıştır (Uysal vd., 2006: 
78).  Kervansarayların  arasındaki  mesafeler 
ise, deve yürüyüşüyle günde 9 saat, yani 40 
km.  esas  tutularak  tespit  edilmiştir  (Yetkin, 
1984: 118).  Kervansarayların büyük bir kıs-
mı vakıf malı olduğundan yolculardan ücret 
alınmaz idi (Ilıca, 2000: 9). Ancak, vakfı bu-
lunmayanlardan  ise  cüzi  bir  miktarda  ücret 
alınmakta idi (Kazıcı, 1999: 306). 
Diğer yandan, Selçuklu dönemi hanları açık 
avluların planlarında bazı farklılıklar göster-
mektedir.  Değişimler,  boyutların  artmasına 
bağlı  olarak  daha  fazla  servis  sağlayan  açık 
ve kapalı hacimlerin avluya eklemlenmesin-
den kaynaklanmıştır. Fakat bilinen bütün han-
lar, değişmeyen bir konseptle yapılan işlevsel 
yapılardır (Kuban, 2002: 77).
 Hanlar tarihsel 
geçmişleri,  taşıyıcı  sistemleri,  mimari  özel-
likleri ve yayılma alanları açısından benzerlik 
ve süreklilik göstermektedir (Uysal vd., 2006: 
79). Akozan (1963: 135), seyahat yolları üze-
rinde inşa edilmiş Selçuklu hanlarını iki farklı 
tipte değerlendirmiştir. Birinci tip hanlar, için-
de  zeminden  yükseltilmiş  yatacak  yer,  ocak 
ve  hücreler  bulunan  kare  ya  da  dikdörtgen 
planlı  bir  salondan  ibarettir  (Akozan,  1963: 
135). İkinci tip hanlar ise, yolcuların geceyi 
geçirmeleri için ayrılan salonların önüne bir 
avlu ve bu avluyu üç taraftan çevreleyen ha-
mam  veya  odalardan  oluşmuştur.  (Akozan, 
1963: 135). Erdmann (1961: 21-22) ise, Ana-
dolu  Selçuklu  hanlarını  “açık”  ve  “kapalı” 

---