International refereed journal of design and architecture print issn

MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak  /  Şubat / Mart  / Nisan  2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar 
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:148 K:220
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark)
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
117
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED
JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
GİRİŞ
Tarih  boyunca  tüm  kültürlerin  ölüm  karşı-
sındaki  ortak  inançları,  ölümün  yalnızca  bi-
yolojik aktiviteler sonucunda gelişen bir son 
olmadığıdır.  Özellikle  dinlerin  de  etkisi  ile 
ölüm, bir yaşam biçiminden başka bir boyuta 
geçiş ya da bir anlamda yolculuk olarak gö-
rülmüştür. Bu inanç doğrultusunda, insanoğlu 
ölülerine  yolculukları  sırasında  barınabile-
cekleri geçici konaklama yerleri inşa etmiştir 
(Uslu, 1997:1).
Toplumların ve kişilerin yaşantısında; olayla-
ra, kişilere, yapılara, kavramlara ve objelere 
çeşitli nedenlerle yapılan simgeleştirilme ey-
lemi,  kültür  denilen  olgunun  en  ilginç  yön-
lerinden  biri  sayılabilmektedir.  Oluşturulan 
simgelerin  büyük  bir  bölümünü  ise  anıtlar 
oluşturmaktadır. Türkçe sözlüklerde anıt; “ta-
rihsel  bir  özelliği  olan  büyük  ve  önemli  bir 
olayı,  ulusça  sevilen,  sayılan,  tarihe  geçmiş 
bir  kimseyi  gelecek  kuşaklara  tarih  boyun-
ca  anımsatmak  için  yapılan  ya  da  dikilen, 
göze çarpacak büyüklükte, simge niteliğinde 
yapı,  yontu,  gömüt,  sütun  ya  da  benzeri  bir 
yapıt” olarak tanımlanmaktadır (Dülgerler ve 
Karadayı Yenice, 2008: 67-77). Çil (2010:5) 
ise anıtları, gelecek nesillere aktarılacak kül-
türel izler olarak tanımlamıştır.
Foxall (2013:167) kültürel, politik ve sosyal 
coğrafya alanında yapılan birçok yeni çalış-
manın, kimlik, bellek ve peyzaj arasında iliş-
ki kurduğundan, bununla beraber tarihçilerin, 
siyaset bilimcilerin ve sosyologların, anıtları 
resmi  tarihin  ve  belleğin  yansımaları  olarak 
kabul ettiklerinden bahsetmiştir. 
ohnson ve diğ. (2004:316-328) de benzer şe-
kilde anıtsal mimari ve anıtların, günlük ya-
şamın coğrafyasını çerçevelemedeki rolünün, 
toplumun sosyal hafızası açısından hafife alı-
namaz olduğunu belirtmiştir. 
Alderman ve Dwyer (2009:51), kamusal sem-
boller olarak tanımladıkları anıtların, yalnız-
ca geçmişe yönelik bazı perspektifleri yansıt-
makla kalmadıklarını, toplumsal düzenin bir 
parçası olarak daha büyük kültürel manzara-
ları tarif ettiklerini söylemişlerdir. 
Yaşadığı dönemde önemli olaylarda adı geç-
miş  insanlara  anıt  mezar  yaptırma  geleneği 
çok  eski  dönemlerden  beri  süregelmektedir. 
Osmanlı  İmparatorluğu  Dönemi’nde  ülke-
mizde  türbe  yapımı  olarak  ortaya  çıkan  bu 
gelenek, daha sonra simgesel özellik taşıyan 
yapısal materyallerle göze çarpmakta ve “anıt 
mezar” adını almaktadır. Anıt mezarları diğer 
mezarlardan ya da mezarlıklardan ayrılan en 
önemli  özellik,  özel  bir  kişi  için  yaptırılmış 
olması ve daha gösterişli yapısal ve bitkisel 
materyaller  içermesidir.  Ölümün  bilinmezli-
ğine, unutmanın ve unutulmanın ezici ağırlı-
ğına yönelik bir tür karşı koyuşu simgeleyen 
anıt mezarlar, hemen hemen bütün kültürler-
de önemli bir konuma sahiptir. M.Ö. 4. yüz-

---

MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak  /  Şubat / Mart  / Nisan  2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar 
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:148 K:220
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark)
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
118
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED
JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
yıldan itibaren yaygınlaşmaya başlayan anıt 
mezarlar; krallar,  soylular ve  bazı zenginler 
için inşa edilmişlerdir. Bu mezarlar, tasarım 
ve  planlama  açısından  büyük  çeşitlilik  gös-
teren,  genelde  kent  dışında  büyük  yolların 
yakınında,  büyük  yapı  kompleksleri  olarak 
tasarlanmışlardır (Ak, 2003:1).
Cumhuriyetin  ilanından  sonra  ülkemizde 
anıt mezar yapımı konusunda ilk ciddi çalış-
ma Anıtkabir ile ortaya çıkmıştır. Atatürk’ün 
ölümünün  ardından  anıt  mezar  yapımı  için 
araştırmalar  başlamış,  kurulan  komisyonun 
çalışmaları sonunda Rasattepe olarak anılan 
bugünkü tepe tercih edilmiş ve istenilen ya-
pının özellikleri belirlenmiştir. Bu özelliklere 
göre; Anıtkabir bir ziyaret yeri olacaktır. Bu 
anıt,  Büyük Ata’nın;  asker  Mustafa  Kemal, 
devlet  adamı  Gazi  Mustafa  Kemal,  büyük 
politikacı ve bilim adamı, büyük düşünür ve 
nihayet  yaratıcı  büyük  dehanın  vasıflarının, 
güç  ve  yeteneklerinin  bir  timsali  olacaktır. 
Anıtkabir’in ihtişamının uzaktan da görülme-
si sağlanacaktır (Ak ve Kesim, 2013:38-55).
Bir  başka  anıt  mezar  örneği  ise  İzmir’in 
Menemen  İlçesi’nde  bulunan  Kubilay’ın 
Anıt  Mezarıdır.  Mezar,  Menemen  ilçesinin 
güney çıkışında en yüksek noktada yapılmış-
tır. Anıtkabir örneğinde olduğu gibi anıt blok, 
çevreden  soyutlanmak  için  yükseltilmiştir. 
Anıt mezar çevresini sınırlandırmak için her-
hangi bir sınır elemanı kullanılmamış, bunun 
yerine yaklaşık 5.000 m²’lik alan bitkilendi-
rilmiştir.  Türkiye  siyasetine  yön  vermiş  ki-
şilerden Adnan Menderes ve Turgut Özal’ın 
Anıt  Mezarlarının  yer  seçimi  yapılırken, 
diğer  örneklerde  olduğu  gibi,  kentin  büyük 
bir kısmından algılanabilecek bir alan tercih 
edilmiştir. Her iki mezarda da anıt bloğunun 
yükseltilmemiş olması, çevreden soyutlamak 
ve anıtsallaşmak kaygısının bulunmadığı gös-
termektedir.  Turgut  Özal’ın Anıt  Mezarında 
giriş,  alle  çalışmasıyla  desteklenmiş  ve  anıt 
odak noktası konumuna getirilmiştir. Adnan 
Menderes’in Anıt Mezarında ise bir tören ala-
nına yer verilmiştir (Ak ve Kesim, 2013:38-
55).  Ülkemizden  birkaç  anıt  mezar  örneği 
Şekil 1’de görülmektedir. 
Şekil 1. Ülkemizden Birkaç Anıt Mezar 
Örneği (Anonim, 2017a-b-c)
Çanakkale Savaşları sırasında şehit olan Türk 
askerleri  için  yapılan  anıt  da  yine  geniş  bir 

---