İPƏk yolu, No. 2, 2017
Yüklə 98,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Keywords
- Musbət cəhət
- Müsbət cəhət
|
İPƏK YOLU, No.2, 2017, səh.5-15
5 QEYRİ-NEFT BÜDCƏ KƏSIİRİNİN İDARƏ OLUNMASI MƏSƏLƏLƏRİ Ağanemət Ağayev Azərbaycan Universiteti, Bakı, Azərbaycan e-mail: aganemat@gmail.com
iqtisadi sistemin başlıca tənzimləmə elementi kimi rasional fiskal siyasət bir sıra ölkələdə makroqitisadi tarazlığın başlıca şərtləri sırasındadır. Məqalə makroqitisadi sabitlik baxımından effektiv fiskal siyasət dizaynının müəyyən olunması problemlərinə həsr olunmuşdur. Burada, qoyulan problemin idarə olunması mexanizmləri təklif olunur.
qeyri-neft sektoru.
system of natural resources and rational fiscal policy as the main regulating element of any economic system, has become an important element of macroeconomic equilibrium. The article is devoted to the problems of effective fiscal policy from macroeconomic stability point of view. It also proposed the mechanism for the solution of the problem.
approach, fiscal policy, non-oil sector approach, fiscal policy, non-oil sector.
управления природных ресурсов и рациональ- ная фискальная политика в качестве одного из двигателей любой экономической системы является важным элементом макроэкономичес- кого равновесия в стране. Данная статья посвящена проблемам эффективной финансо- вой политики с точки зрения макроэкономичес- кой стабильности. В работе предлагаются механизмы решения данной проблемы. Ключевые cлова: бюджетный дефицит, под- ход постоянного дохода, фискальная политика, ненефтяной сектор.
Neft-qaz sektorundan gələn gəlirlərin rasional prinsiplərlə istifadəsi və bunun nəticəsi kimi qeyri-neft iqtisadiyyatının sürətli inkişafına nail olunmaqla bu sektorda vergi bazasının artırılması dayanıqlı fiskal siyasət nöqteyi-nəzərindən Azərbaycanda resurs iqtisadiyyatının başlıca problematikasıdır. Ümumilikdə, ölkədə icmal büdcənin, o cümlədən dövlət büdcəsinin qeyri-neft kəsirinin maliyyələşdirilməsi və son nəticədə bu istiqamətdə xroniki iqtisadi-maliyyə problemlərinin aradan qaldırılması tədbirlərini iki qrupa bölmək olar: 1) iqtisadiyyatın institusional və struktur islahatlarının düzgün, vaxtında və davamlı həlli; 2) fiskal sektorda zəriri islahatlar və yeni konstruksiyanın tətbiqi məsələlərinin həlli.
İPƏK YOLU, No.2, 2017
6 Bu məqalədə hər iki istiqamət üzrə qoyulan problematikanın qısa sinxron həlli məsələlərinə toxunulur. *** Ölkədə resurs gəlirlərdən səmərəli istifadə məsələsi daim aktual olmuş, bu xüsusda müxtəlif səpkili strateji siyasət sənədləri təsbit olunmuşdur. Bunlarda biri kimi, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə “Neft və qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya” təsdiq edilmişdir. Strategiyanın güclü tərəflərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar: -
üçün illik limitın muəyyən edilməsi ümumi əsaslarla öz əksini tapmışdır. Bu, neft-qaz gəlirlərinin gələcək nəsillər üçün qorunması baxımından əhəmiyyətlidir; -
-
Sənəddə neft və qazın ixrac qiymətinin pessimist variantda proqnozlaşdırılması nəzərdə tutulur ki, bu da büdcə gəlirlərinin konservativ qiymətləndirilməsinə imkan verir və gəlirlərin dünya bazarının volatilliyinə həssaslığımı minimallaşdırır. Aşağıdakı nüansları isə sözügedən strategiya sənədinin zəif tərfləri kimi qeyd etmək olar:
-
sənəddə neft gəlirlərinin bütün mənbələri göstərilməyib. Nəticədə hər il Dovlət Neft Şirkətinin iri həcmdə sərəncamda qalan mənfəəti nəzərə alınmır; -
neft və qaz gəlirlərinin tukənməzliyi prinsipi (dəyisməz real xərclər) öz əksini tapsa da, onun konkret hesablanması mexanizmi əks olunmayıb; -
praktiki əhəmiyyətini azaldır. Məsələn, “neft və qaz gəlirlərindən daxilolmaların zirvə səviyyəsi” anlayışının aydın izahı verilməmiş və “gəlirlər zirvə səviyyəsinə çatdıqdan sonra onların 25 faizindən az olmayan hissəsinin yıgıma yonəldilməsi” müddəasının iqtisadi mahiyyəti yetərincə aydın izah olunmamışdır. Qeyd olunduğu kimi, Azərbaycanda neft gəlirlərinin istifadəsi ilə bağlı “Neft və qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya”nın qəbul edilməsinə baxmayaraq bu strategiya çərçivəsində xərclənən neft gəlirlərinin illik istifadə limiti konkret müəyyən olunmamışdır. Beynəlxalq maliyyə institutlarının da Azərbaycan iqtisadiyyatının strateji inkişaf məsələləri ilə bağlı tədqiqat materiallarında göstərilir ki, uzunmüddətli dövr üçün neft-qaz gəlirlərindən istifadə norması daimi gəlir prinsipi əsasında müəyyən edilməlidir.
A. AĞAYEV: QEYRİ-NEFT BÜDCƏ KƏSİRİNİN İDARƏ OLUNMASI …
7 Neft gəlirlərindən optimal faydalanmaq, bu faktoru milli iqtisadiyyatın dayanıqlı inkişafına və diversifikasiyasına transformasiya etmək hazırda Milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsində müəyyən olunan prioritet vəzifələrdən biridir. Bu vəzifənin makroiqtisadi sabitliyi pozmadan hansı zaman müddəti ərzində yerinə yetirilə bilməsi ortamüddətli perspektivdə hər il istifadə oluna bilən neft gəlirlərinin ortamüddətli xərc strategiyası çərçivəsində yuxarı həddinin müəyyənləşdirilməsini tələb edir. Azərbaycanda neft-qaz gəlirlərinin müəyyən olunmuş rasional həddən çox istifadə olunması: -
uzunmüddətli fiskal dayanıqlığın itirilməsi; -
yüksək inflyasiya və ya makroiqtisadi sabitliyin pozulması; -
idxaldan yüksək asılılıq və ya cari hesabın kəsirinin dayanıqsız şəkildə böyüməsi kimi risklər yaradır. Bu real perspektiv təhdidlər tələb edir ki, uzunmüddətli perspektivdə bu vəsaitlərin özünün gəlir gətirməsi imkanları nəzərə alınaraq elə bir dəyişməz illik xərc məbləği müəyyən edilsin ki, bu vəsaitlərın baza hissəsi heç vaxt tükənməsin. Ekonometrik qiymətləndirmələrə görə, Azərbaycanda dəyişməz (sabit) real xərc məbləği neftin hazırkı ixrac qiymətindən (50 ABŞ dolları) asılı olaraq təqribən 3-3,5 mlrd. ABŞ dolları təşkil edir. Müəyyən olunmuş bu xərc məbləği neft sərvətlərinin daim istifadəsinə, digər sözlə, onun təbii sərvətdən maliyyə sərvətinə çevrilməsinə imkan verən maksimal limitidir. Dəyişməz real xərclər prinsipi üzrə il ərzində xərclənən neft gəlirlərinin limitini aşağıdakı ardıcıllıqla hesablamaq mümkündür. Cəmi neft sərvətindən yaranan maliyyə aktivləri aşağıdakı düsturla hesablanır: MMA = NGQ + NGD
dəyərdə); NGQ – cari ildə neft aktivlərinin qalığı; NGD - gözlənilən neft-qaz gəlirlərinin məcmu xalis cari dəyəri. Dəyişməz (sabit) real xərclər prinsipi üzrə gözlənilən neft-qaz gəlirlərinin məcmu xalis cari dəyəri aşağıdakı kimi hesablanır: NGD =
NG t / (1+i) t
Burada, NG – dövr ərzində hər il üçün qiymətləndirilən neft gəlirləri; i – beynəlxalq maliyyə bazarlarında nominal faiz dərəcəsi; n – illərin sayı. İPƏK YOLU, No.2, 2017
Azərbaycan Universiteti
8
Dəyişməz real xərclər prinsipi üzrə bir il ərzində istifadə olunan neft gəlirlərinin limiti isə aşağıdakı düsturla hesablanır: NGL = r * MMA.
r – neft aktivlərinin idarə olunmasından illik real gəlirlik (r = i - p, p – dünya üzrə orta inflyasiya səviyyəsi);
MMA – neft sərvətindən yaranması gözlənilən məcmu maliyyə aktivləri (cari dəyərdə). Göründüyü kimi, problemə konseptual və rasional yanaşma xərclərin həcminin qeyri- neft kəsiri əsasında müəyyən edilməsini tələb edir. Neft gəlirlərinin illik əsasda yüksək məbləğdə istifadəsi makro-iqtisadi sabitliyə müəyyən təhlükələr yaradır. Buna yol verməmək üçün dəyişməz real xərclər üzrə hesablanmış neft gəlirlərinin illik maksimal limitinin müəyyən edilərək orta müddət üçün qanunverici qaydada təsbit olunması, qeyri-neft kəsirinin bu müddət ərzində kəskin dəyişməsinin qarşısını alacaq. Bu isə nəticə etibarilə bum dövrlərində iqtisadiyyatın hərarətlənməsini, böhran dövrlərində isə əksinə, makro-fiskal valyuta kəsrinin yaranmasını, nəticə etibarilə isə real məzənnənin tarazlı səviyyədən uzaqlaşmasını nəzarət altına almağa imkan verəcək ən effektiv mexanizmdir.
(məbləğ: mln. ABŞ dolları ilə)
Nəticə etibarilə, neft gəlirlərindən istifadə olunacaq illik məbləğin yuxarıdakı iki prinsip üzrə müəyyən olunmuş limit ilə məhdudlaşdırılması iqtisadi dayanıqlıq şərtlərinə tam 0 5000 10000 15000
20000 25000
2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 Neft gəlirləri Dəyişməz xərc
A. AĞAYEV: QEYRİ-NEFT BÜDCƏ KƏSİRİNİN İDARƏ OLUNMASI …
9 cavab verir. Bu limit büdcənin orta müddətli xərclər strategiyası çərçivəsində hesablanaraq qanunverici qaydada təsbit olunmalı olsa da, hər il ölkədə və dünyada baş verən qəfil iqtisadi proseslərin (neftin qiymətinin kəskin dəyişməsi, forsmajor fiskal xərclər və s.) təsiri altında müəyyən korreksiyalara məruz qala bilər. Hesablamalar göstərir ki, fiskal davamlılığı təmin etmək məqsədilə neft gəlirlərinin “dəyişməz real xərclər” prinsipi çərçivəsində xərclənməsi və ortamüddətli dövrdə qeyri-neft kəsirinin uzunmüddətli dayanıqlı səviyyəsinə çatdırılması üçün dövlət büdcəsi xərclərinin illik artımı orta hesabla 5%-i ötməməlidir. Əksər resurs ölkələri, o cümlədən Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün xarakterik olan makroiqtisadi dayanıqlıq problemini əks etdirən əhəmiyyətli göstəricilərdən biri də “əkiz kəsirlər”dir. Son illərdə orta shesabla ölkədə qeyri-neft icmal büdcə kəsirinin qeyri-neft ÜDM-ə nisbəti 45-55%, qeyri-neft CƏB-in kəsirinin qeyri-neft ÜDM-ə nisbəti isə 20-22% arasında dəyişir. Qeyri-neft sektorunun yüksək “əkiz kəsirlər”i əsasən resurs gəlirləri ilə maliyyələşdiyindən uzunmüddətli perspektivdə dayanıqlı deyildir.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, təbii ehtiyatlarla zəngin ölkələr strateji iqtisadi siyasət baxımından iki fundamental seçim qarşısında qalırlar: təbii resurslardan əldə olunan iri həcmli gəlirləri mövcud nəsillər üçün xərcləmək, yaxud onları gələcək nəsillər üçün yığım şəklində saxlamaq. Təbii sərvətlərin istismarından əldə olunan gəlirlərin istifadəsinin konseptual alqoritmini qurmaqla bu seçimi daha uğurlu etmək üçün mümkün variantları müəyyən etmək olar. Bu baxımdan neft gəlirlərinin istifadəsi ilə bağlı iqtisadi, sosial və fiskal məqsədlər ön plana çəkilir. İqtisadi məqsədlər iqtisadi diversifikasiya və inkişafın stimullaşdırılması, fiziki infrastruktura investisiya qoyuluşunu, sosial məqsədlər neft gəlirlərinin yenidən bölgüsü və müxtəlif sosial və ictimai xidmətlər ilə bağlı ehtiyacların ödənilməsini, yığım məqsədləri isə neft gəlirlərindən ya yığım fondunun formalaşması üçün, ya da dövlət borcunun qaytarılması üçün istifadə olunmasını nəzərdə tutur. İqtisadi və sosial məqsədlər istehlak və investisiyaların stimullaşdırılmasını nəzərdə tutduğu halda, yığım məqsədi fiskal dayanıqlıq və fondun maliyyə sərvətinin tükənməməsi kimi hədəflərə fokuslanır ki, bunlar da bir-bir ilə qarşılıqlı ziddiyyət təşkil edir. Yığım məqsədinin arxalandığı məntiq ondan ibarətdir ki, neft gəlirləri bərpa olunmayan mənbəyə əsaslandığı üçün bu gəlirlərin digər fiskal gəlirlər kimi cari dövrdə, xüsusilə də cari istehlak xərclərinə sərf olunarsa, təbii ehtiyatlar tükəndiyi zaman bu xərclərin həmin səviyyəsinin saxlanılması üçün alternativ gəlir bazasını təmin etmək mümkün olmayacaq və ya çox çətin və uzunmüddətli olacaq.
İPƏK YOLU, No.2, 2017
Azərbaycan Universiteti
10
Şəkil 2. Neft gəlirlərindən müxtəlif istifadə ssenariləri
İstehlak xərcləri qısamüddətli perspektivdə tələb ilə təklif arasındakı makroiqtisadi tarazlığın pozulması təhdidlərini yaradır. Öz növbəsində, dövlət investisiya layihələrinin seçilməsi, dəyərləndirilməsi, prioritetləşdirilməsi və həyata keçirilməsi üzrə texniki Sabitlik və inkişaf prinsipləri əsasında neft- qaz gəlirlərindən istifadə İqtisadi: - iqtisadi inkişaf - iqtisadi diversifikasiya - iqtisadi infrastruktur Sosial: - gəlirlərin bölgüsü - sosial xidmətlərin təkmilləşdirilməsi - sosial infrastruktur
Yığım: - gəlirlərin gələcək nəsillər üçün saxlanması - dövlət borcunun ödənilməsi Xərc
ssenarisi Yığım
ssenarisi İNVESTİSİYA XƏRCLƏRİ:
- İqtisadi inkişaf və diversifikasiya
- Texniki potensialın zəif olması - Səmərəsiz layihələr - İnflyasiya İSTEHLAK XƏRCLƏRİ: Musbət cəhət: - Qısa müddətdə yoxsulluğun aradan qaldırılması Mənfi cəhətlər: - İdxaldan asılılıq - İnflyasiya - Rəqabət qabiliyyətinin itirilməsi - Holland sindromu
DƏYİŞMƏZ REAL XƏRCLƏR PRİNSİPİ: Müsbət cəhət: -Tükənən neft sərvətlərinin tükənməyən maliyə sərvətinə çevrilməsi
-Təxirəsalınmaz investisiya ehtiyaclarının hamısının deyil, prioritetlik əsasda hissələrlə ödənilməsi
A. AĞAYEV: QEYRİ-NEFT BÜDCƏ KƏSİRİNİN İDARƏ OLUNMASI …
11 potensialın beynəlxalq standartlar səviyyəsində olmaması, bu xərclərin səmərəsinin aşağı olması ilə nəticələnir. Hazırkı şəraitdə milli iqtisadi inkişaf və sabitlik hədəflərinə nail olmaq üçün hökumət və dövlət institutları tərəfindən həyata keçirilən iqtisadi siyasət elementlərinin koordinasiyası nəticə etibarilə həlledicidir. Bunun üçün sistemli və səmərəli koordinasiyanın institusional və əməliyyat çərçivələrinin formalaşdırılmasına və inkişaf etdirilməsinə ehtiyac vardır. Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan şəraitində fiskal dayanıqlıq əsasən büdcənin neftdən asılılığının azaldılması və neft gəlirlərinin istifadəsinin məhdudlaşdırılması ilə bağlıdır. Dünya təcrübəsinə nəzər yetirsək, neft istehsal edən ölkələrdən Norveçdə buna bənzər limit mexanizmi tətbiq edilir və bu limit ölkənin Neft Fondunun aktivlərinin idarə edilməsindən əldə edilən gəlirlə məhdudlaşır. “Daim gəlir” prinsipi hökumətin gələcək 25 ildə əldə edəcəyi neft gəlirlərinin stokunun saxlanması və yalnız faiz gəlirlərinin xərclənməsini nəzərdə tutur. Azərbaycan iqtisadiyyatında bu cür limitin tətbiq edilməsi Neft Fondunda akkumulyasiya olunmuş vəsaitlərin daha etibarlı qorunmasına şərait yarada bilər. Bu isə orta və uzunmüddətli dövrdə fiskal dayanıqlığa nail olmağa imkan verəcəkdir. Ölkədə fiskal siyasətin kontrtsiklik makroiqtisadi stabilizasiya rolunun artırılması büdcə xərclərini iqtisadi tsikllərə görə korrektə edən qaydaların və büdcə xərclərinin kompozisiyasının iqtisadi tsikllərə təsirini artıracaq avtomatik stabilizatorların tətbiqini özündə ehtiva edir. Büdcə xərclərini iqtisadi tsikllərə görə korrektə edən qaydalar əsasən tsiklik təmizlənmiş büdcə balansının hədəflənməsi, büdcə kəsirinin səviyyəsini birbaşa iqtisadi artım tempi ilə əlaqələndirən qaydaların tətbiqini nəzərdə tutur. Məlum olduğu kimi, fiskal siyasətin implementasiyasındakı laqlar və onun siyasi iqtisad məhdudiyyətləri çərçivəsində həyata keçirilməsi ressesiyalar dövründə onun effektivliyini bir qədər azaldır. Azərbaycan iqtisadiiyatı baxımından bu problemi aradan qaldırmaq üçün büdcə gəlir və xərcləri çərçivəsində avtomatik stabilizatorlar olmalıdır. Büdcə gəlirlərinin tsikllərə avtomatik reaksiyasının gücləndirilməsi: -
proqressiv vergi sisteminin olmasını; -
əhalinin aşağı gəlir qruplarına ödənilmiş vergilərin bir hissəsinin geriyə qaytarılmasını; -
tələb edir. Büdcə xərclərində avtomatik stabilizatorlar kimi gəlir səviyyəsinin müəyyən həddən aşağı olan əhali üçün trasnfertlər, işsizlik müavinəti sistemi və s. əhatə edən sosial sığorta proqramlarının realizasiyası ilə bağlıdır. İPƏK YOLU, No.2, 2017
Azərbaycan Universiteti
12 Azərbaycanda fiskal siyasətin həyata keçirilməsində müxtəlif qaydaların tətbiq edilməsi onun diskretlyini əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırmaq potensialına malikdir. Bu isə kəskin ressesiyalar halında fiskal qaydaların imkan verdiyi həddən daha çox fiskal stimul proqramları həyata keçirməyi əngəlləyə bilər. Bu baxımdan istənilən fiskal qayda ressesiyalar üçün istisnaları özündə əhatə etməlidir. Lakin, ölkə iqtisadiyyatı üzrə mövcud olan bu istisnalar detallı şəkildə izah olunmalı və onun siyasi məqsədlər üçün istifadəsinə imkan verilməməlidir. Təhlillər göstərir ki, bütün bunlarla yanaşı büdcə xərclərinin ölkənin strateji məqsədləri ilə uzlaşması və büdcə xərcləmələrində səmərəliliyin təmin edilməsinə diqqət artırılmalıdır. Bunu təmin etmək məqsədilə isə orta müddətli xərclər strategiyasının tətbiqi zəruridir. Bu strategiya hökumətin orta müddətli dövrdə siyasətini strateji məqsədlərlə əlaqələndirməklə resursların daha effektiv istifadəsinə nail olmağa xidmət edir. Bu, büdcə xərclərinin planlaşdırılmasının “yuxarıdan-aşağıya” prinsipinə əsaslanmasını nəzərdə tutur. Orta müddətli xərclər strategiyası büdcə prosesinin yalnız bir il üçün deyil, hökumətin orta müddətli iqtisadi prioritetlərini özündə əks etdirməyə imkan verən bir neçə ilə fokuslaşmasını tələb edir. Strategiya uzunmüddətli dövr üçün ölkənin prioritetlərini əks etdirən vahid sənədə əsaslanır. Burada uzunmüddətli dövrdə ölkənin nail olmaq istədiyi əsas məqsədlər bu məqsədlərə çatmaq üçün müvafiq strategiyalar öz əksini tapır. Bu cür sənədlərdə ölkənin uzunmüddətli dövrdə iqtisadi inkişafı, əhalinin sosial şəraitin yaxşılaşdırılması və digər məsələlər üzrə konkret məqsədlər müəyyən edilir və bu məqsədlərə nail olmaq üçün tədbirlər proqramı irəli sürülür. Təhlillərin nəticələrinə görə, ölkədə dövlət büdcəsi gəlirlərinin artırılmasına neft gəlirlərinin təsiri və bu prosesin idarə olunması, büdcə potensialının müəyyən edilməsi üçün büdcə gəlirlərinin planlaşdırılması, proqnozlaşdırılması və onun optimallaşdırılması üsulları, qloballaşma şəraitində büdcə-vergi siyasətinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi və onun təkmilləşdirilməsi istiqamətləri tədqiq olunmaqdadır. Neft sektorunun əhəmiyyətli rolu özünü dövlət büdcəsinin formalaşmasında da büruzə verir. Hazırda dövlət xərcləri büdcə çərçivəsində həyata keçirilir və bütün neft və qeyri-neft daxilolmaları büdcə prosesi vasitəsilə reallaşdırılır. Ümumilikdə isə dövlət büdcəsi əsasən üç başlıca siyasət sənədi olan neft gəlirlərinin istifadəsi üzrə uzunmüddətli strategiya, yoxsulluğun azaldılması və regionların sosial-iqtisadi inkişafı üzrə proqramları əsasında formalaşır. A. AĞAYEV: QEYRİ-NEFT BÜDCƏ KƏSİRİNİN İDARƏ OLUNMASI …
13 Dövrün iqtisadi çağırışlarına əsaslanaraq ölkədə büdcə-vergi siyasəti ilə bərabər, neft gəlirlərinin istifadəsi siyasəti də getdikcə yüksək əhəmiyyət kəsb etməkdədir. Orta müddətli dövrdə fiskal siyasətinin makroiqtisadi sabitliyə nə dərəcədə imkan verə bilməsi kimi mühüm suallar fiskal arsenalı getdikcə daha çox düşündürür.
Şəkil 3. Fiskal siyasətin konstruksiyası Tədqiqatlar göstərir ki, ölkənin makroiqtisadi perspektivlərini təhlil etməyin daxili qiymətlərlə yanaşı digər göstəriciləri məhsul buraxılışı, məşğulluq səviyyəsi, qeyri-neft ixracı və qeyri-neft idxalının artım templəri kimi real sektorun siqnal indikatorlarıdır. Bu baxımdan qeyri-neft sektorunun müfəssəl inkişaf strategiyasının işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafı üzrə strategiya Ortamüddətli strateji iqtisadi siyasət konsepsiyası İnflyasiya tənzimlənməsi Müfəssəl makroiqtisadi proqnozlaşdırma sistemi Büdcə gəlirləri Büdcə xərcləri Büdcə kəsiri Ortamüddətli fiskal siyasət Sektoral yuxarı hədd yanaşması Alt-sektoral səviyyədə yuxarı hədd yanaşması İPƏK YOLU, No.2, 2017
Azərbaycan Universiteti
14 sənədləri bu sektorda struktur islahatlarının aparılması ilə onun inkişafının dəstəklənməsinin və neft gəlirlərinin düzgün idarə olunması vasitəsilə makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılmasını ehtiva edir. Qeyri-neft sektorunun stimullaşdırılması strategiyası bir çox kompleks tədbirlərin həyata keiçrilməsini tələb edir. Ümumilikdə isə, qeyri-neft sektorunda biznesin daha da həvəsləndirilməsi, onun kreditləşdirilməsi mexanizmlərinin yaradılması və bu istiqamətdə neft gəlirlərindən fəal istifadə mühüm şərtlər sırasındadır. Qeyri-neft iqtisadiyyatında neft sektoruna nisbətən vergi dərəcələrinin azaldılması, investisiya layihələrinin stimullaşdırılması, xüsusilə də kövrək sektorların xarici iqtisadi müdaxilədən qorunması, özəlləşdirilən müəssisələrdə texnoloji yeniliklərin tətbiqi və bununla bağlı layihələrin kreditləşdirilməsi siyasət sənədlərində və icra mexanizmlərində diqqət mərkəzində tutulmalıdır. Ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə bağlı ikinci strateji istiqamət isə neft amili nəticəsində makroiqtisadi sabitlik üçün yarana biləcək təhlükələrin aradan qaldırılmasıdır. Bu istiqamətdə başlıca hədəf milli valyutanın yüksək volatilliyinin qarşısının alınması və istehlak qiymətlərinin normal səviyyədə saxlanılması üçün məqsədyönlü dövlət siyasətinin həyata keçirilməsindən ibarətdir. İqtisadiyyatın uzunmüddətli perspektivdə neftdən asılılığı iqtisadi artım sürətinin aşağı düşməsinə gətirib çıxara bilər. Təbii resurslar ilk əvvəl artım sürətini yüksəltsə də bunun qısamüddətli effekt olması diqqətdən yayılmamalıdır. Şübhəsiz ki, sonrakı sonrakı illərdə artım sürəti tədricən azalır. Doğrudur, hazırda resurs gəlirləri bir sıra bazis makroiqtisadi problemlərin həllinə imkan verir, lakin bu tendensiya əsaslı islahatların realizasiyasının, habelə, rasional iqtisadi modellərin araşdırılmasının qarşısını almamalıdır. Göründüyü kimi, resurs bumu effekti zəiflədikdən sonra ölkə iqtisadiyyatı güclü təzyiq altına düşdü. Bunun baş verməməsi üçün isə resurs iqtisadiyyatda böyük rol oynadığı tsikldə dayanıqlı sahələrin sürətli inkişafını təmin etmək vəzifələri aktual olmalı idi.
Aparılan təhlilləri nəticə etibarilə belə ümumiləşdirə bilərik ki, resurs gəlirləri bir sıra bazis makroiqtisadi problemlərin həllinə imkan verir. Lakin, bu tendensiya əsaslı islahatların realizasiyasının, rasional iqtisadi modellərin araşdırılmasının, habelə bu platformada yeni idarəetmə metodlarının tətbiqinin qarşısını almamalıdır. Təcrübədə dəfələrlə sübut olunduğu kimi, resurs bumu effekti zəiflədikdən sonra ölkə iqtisadiyyatı güclü təzyiq A. AĞAYEV: QEYRİ-NEFT BÜDCƏ KƏSİRİNİN İDARƏ OLUNMASI …
15 altına düşür. Bunun baş verməməsi üçün isə resurs iqtisadiyyatda böyük rol oynadığı tsikldə dayanıqlı sahələrin sürətli inkişafını təmin etmək vəzifələri daim aktual olmalıdır.
1.
http://www.imf.org/external/publications/index.htm International Monetary Fund, Working papers and research materials. 2.
Bankının tədqiqat materialları. 3.
http://www.oilfund.az/index.php?page=hesabat-arxivi&hl=az_AZ, Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun materialları. Yüklə 98,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|