İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİ QARŞISINDA
ZƏİFLİYİN MİLLİ SƏVİYYƏDƏ
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
ii
© Şərq İqlim Forum (ŞİF) və www.redcrescent.az , 2014
Hazırki tədqiqatın surəti tam şəkildə ya bir hissəsi qeyri kommersiya məqsədləri üçün mənbələrə istinad etməklə istifadə
edilə bilər. ŞİF və www.redcrescent.az belə bir istifadə haqqında məlumata minnətdar olarlar. Kommersiya məqsədləri ilə
tədqiqatın istifadəsi üçün sifarişlər www.redcrescent.az və shifaqac@yahoo.com göndərilməlidirlər.
Hazırki tədqiqatda olan fikir və tövsiyələrdə ŞİF, www.redcrescent.az və ya bu layihənin partnyorlarının rəsmi siyasətinin əks
etdirilməsi əsaslı deyil. Hesabatda istifadə edilən işarələr qətiyyən ŞİF və www.redcrescent.az o və yaxud başqa ərazi, ya
da onların hakimiyyətinin hüquqi statusu haqqında fikirləri ifadə etmir. Hazırki tədqiqatda istifadə edilən hər bir şəkilə olan
müəllif hüquqları müvafiq istinad ilə qeyd olunub.
Bu nəşr Avropa Şurasının dəstəyi ilə hazırlanmışdır. Nəşrin məzmunu üzrə məsuliyyəti müəlliflər daşıyırlar. Bu məzmun
qətiyyən Avropa Şurasının mövqeyini əks etdirmir.
www.climateforumeast.org
www.facebook.com/climateforumeastcfe
www.redcrescent.az
shifaqac@yahoo.com
Layihənin Azərbaycan Respublikası üzrə koordinatoru: Ceyhun Mirzəyev
Hesabatın müəllifi: Şamil İsmayılov
Məsləhətçilər: Louisa Whitlock
Dizayn: İmre Sebestyen, kç./UNİT graphics.com
Hesabatın üz vərəqinin təsviri : İmre Sebastyen, kç./UNİT graphics.com
Çap: “Elnar” LTD şirkəti
AZƏRBAYCAN
iii
TƏŞƏKKÜR
Bu hesabatın yerinə yetirilməsi Avropa Birliyi, Avstriya Qızıl Xaç Cəmiyyətinin, Avstriyanın İnkişaf üzrə Əməkdaşlıq Mərkəzinin
və Beynəlxalq Vəhşi Heyvanların Fondu tərəfindən maliyyə dəstəyi nəticəsində mümkün olmuşdur.
Bu hesabatın hazırlanması Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyəti, Azərbaycan Respublikasının QHT Forumunun və Azərbaycan
Respublikasının İqlim Dəyişmələri üzrə Mərkəzinin mütəxəssisləri dəstəyi nəticəsində həyata keçirilmişdir.
Hesabatın hazırlanmasında əsas praktiki və məsləhətçi kömək layihənin koordinatırı Sonja Greiner və layihənin eksperti
Louisa Whitlock tərəfindən olmuşdur. Buna görə də hesabatın müəllifləri onlara dərin təşəkkürlərini və minnətdarlığını
bildirirlər.
İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİ QARŞISINDA
ZƏİFLİYİN MİLLİ SƏVİYYƏDƏ
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
iv
GİRİŞ SÖZÜ
Son 150 il ərzində, əsasən, insanların fəaliyyəti nəticəsində,
baş verən iqlim dəyişmələri haqqında artıq elmi razılıq əldə
edilmişdir. Atmosfer hava temperaturunun qlobal artımı
müşahidə olunur, yağıntıların normadan artıq düşməsi
gözlənilməz olur, dənizin səviyyəsi artır. Bu tendensiyalar
gözlənildiyi kimi, yaxındakı onilliklər ərzində davam
edəcək. İqlimin istiləşməsi daha tez-tez və intensiv olan
təbii fəlakətlər və ekstremal hava şəraitləri ilə də bağlıdır.
Statistik məlumatlar göstərir ki, son yüzillikdə iqlim ilə bağlı
fəlakətlərin sayı xeyli artmışdır və onlar hal-hazırda ildə 250
mln-dan çox insana təsir göstərir.
İqlim dəyişmələrinin nəticələri və havaların ekstremal
görüntüləri yəqin ki, böyük olacaqdır. Bütün dünyada, iqlim
dəyişmələrinin neqativ nəticələri ilə bağlı artan narahatlıq
cəmiyyətə, iqtisadiyyatın müxtəlif sektorlarına (kənd
təsərrüfatı, su və s.) təsir göstərə bilər. İqlim dəyişmələrinin
ən ağır nəticələri, cəmiyyətin ən yoxsul təbəqələri tərəfindən
daha çox hiss olunacaq. Bu insanların yarana biləcək
fəlakətlərə hazır olması və iqlim dəyişmələri ilə bağlı yeni
çağırışlar ilə bacara bilməsi üçün imkanları məhduddur.
İqlim dəyişmələrinin nəticələrini yumşaltmaq üçün istixana
qazlarının havaya atılmasının azalması yolu ilə həyata
keçirilməsi səylərinə baxmayaraq, bu tullamalar hələ
də davam etdirilir. Qlobal tullamaların azalması ilə bağlı
beynəlxalq sazişə əsasən götürülən öhdəçiliklərə nail
olmamadığınagörə, Yer kürəsi yaxın onilliklərdə də iqlimin
istiləşməsinin təsirinə məruz qalacaqdır.
İqlim dəyişmələrinin qarşısında yumşaltma tədbirlərinin
həyata keçirilməsi hələ kifayət qədər deyil. Ona görə
də cəmiyyət proqnoz edilən iqlim dəyişmələri ilə bağlı
uyğunlaşma tədbirləri qəbul etməlidir. Eyni zamanda iqlim
dəyişmələri üzrə hər bir səviyyədə risklərin idarə edilməsi
üçün, gələcəyin qeyri-müəyyənliyi qarşısında, cəmiyyət öz
potensialını artırmalıdır.
Vətəndaş Cəmiyyəti, iqlim dəyişmələri ilə bağlı risklərin
azalması üzrə qərar çıxardan şəxs-lərlə dialoqun
aparılmasında, ictimaiyyətin diqqətinin bu məsələyə
cəlb edilməsində və bununla əlaqədar olaraq onların
maariflənməsində əhəmiyyətli rol oynayır. Şərq Tərəfdaşlığı
çərçivəsində həyata keçirilən altı ölkənin “Şərq İqlim
Forumu” layihəsi Vətəndaş Cəmiyyətinin potensialının
gücləndirilməsinə yönəldilmişdir. Vətəndaş Cəmiyyəti
bu sahədə qərar çıxardan şəxslərlə qarşılıqlı əlaqələrin
yaradılması və dəyişən iqlim qarşısında ölkələrdə rast olunan
çağırışlara reaksiya edilməsi üçün gəncləri və icmaları
səfərbər etməlidir.
Beləliklə, layihənin ən vacib olan məqsədlərindən
biri Vətəndaş Cəmiyyətini təmsil edən milli təşkilatlar
tərəfindən hər bir ölkədə əsas iqlim risklərinin və zəifliyin
qiymətləndirilməsi, həmçinin Vətəndaş Cəmiyyəti və
qərar çıxardan şəxslər üçün iqlim dəy-işmələri qarşısında
uyğunlaşma üzrə mümkün olan yanaşmalar ilə bağlı
tövsiyələrin hazırlanmasıdır. Məhz bu məqsəd üçün
“İqlim dəyişmələri qarşısın-da zəifliyin milli səviyyədə
qiymətləndirilməsi” haqqında hesabat təqdim edilir.