İqlim dəYIŞMƏLƏri qarşisinda zəifliyin milli səviyyəDƏ qiyməTLƏndirilməsi azərbaycan

AZƏRBAYCAN

v

METODOLOGİYA VƏ İŞLƏYIB-HAZIRLAMA

Bu hesabat iqlim dəyişmələri üzrə mövcud olan ədəbiyyat, 

respublikamızda  və  xaricdə  olan  internet  saytlarından 

əldə  edilmiş  məlumatların  ümumiləşdirilməsi  nəticəsində 

hazırlanmışdır. 

Lazım olan məlumatlar respublikanın aparıcı nazirliklərinin 

(Ekologiya  və  Təbii  Sərvətlər  Nazirliyi,  Azərbaycan  Dövlət 

Neft  Şirkəti,  Azərbaycan  Sənaye  və  Energetika  Nazirliyi)  

mütəxəssisləri tərəfindən konsultansiyalar zamanı alınmışdır. 

Bu tədqiqat elmi hesabat deyil, o iqlim dəyişmələri sahəsində 

olan materialların ümumiləşdirilməsidir. 

Bu  hesabat  və  hazırlanan  tövsiyələr  qərar  çıxaran  yüksək 

vəzifəli  şəxslərə,  qeyri-formal  liderlərə  və  Vətəndaş 

Cəmiyyətinin  təşkilatlarına  onların  fəaliyyətində  kömək 

göstərəcəkdir.

---

İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİ QARŞISINDA 

ZƏİFLİYİN MİLLİ SƏVİYYƏDƏ 

QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ

vi

 AKRONİMLƏRİN SİYAHISI

BMT 

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı

ATƏT 

Avropa Təhlükəsizlik Əməktaşlıq Təşkilatı

ÜMT 

Ümumdünya Metrologiya Təşkilatı

İPCC 

İqlim Dəyişmələri üzrə Hökümətlərarası Ekspertlər Qrupu

UNDP 

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramı

İDÇK 

İqlim Dəyişmələri Çərçivə Konvensiyası

ABŞ 

Amerika Birləşmiş Ştatları

MDB 

Müstəqil Dövlətlər Birliyi

ETSN 

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi

ARDNŞ 

Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti 

AREN 

Azərbaycan Respunlikasının Energetika Nazirliyi

MR 

Muxtar Respublika

FHN 

Fövqəladə Hallar Nazirliyi

HFP 

Hyoqo Fəaliyyət Proqramı

TİM 

Təmiz İnkişaf Mexanizmi

MSO 

Milli Səlahiyyətli Orqan

AzQAC 

Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyəti

KİV 

Kütləvi İnformasiya Vasitələri

BMM 

Birinci Milli Məlumat

---

AZƏRBAYCAN

vii

İMM 

İkinci Milli Məlumat

QHT 

Qeyri Hökümət Təşkilatı

İEYQ 

İstilik Effekti Yaradan Qazlar

ÜDM 

Ümumdaxili Məhsul

İES 

İstilik Elektrik Stansiyası

SES 

Su Elektrik Stansiyası

CO

2

 

Karbon qazı

CH

4

 

Metan qazı

N

2

O 

Azot-1 oksidi

CO 

Dəm qazı

---

İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİ QARŞISINDA 

ZƏİFLİYİN MİLLİ SƏVİYYƏDƏ 

QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ

viii

XÜLASƏ

Hesabatda  Azərbaycan  Respublikasının  fiziki-coğrafi,  təbii 

və su ehtiyatlarından, iqlim və onun əsas ünsürləri haqqında 

qısa məlumat verilmişdir. 

Son 20 ildə respublikamızda təbii risklərdən və baş verən 

fəlakətlər  qeyd  edilmişdir.  Azərbaycan  Respublikasında 

iqlim  dəyişmələrinin  tendensiyaları  və  gələcək  iqlim 

dəyişikliyi  məsələləri  araşdırılmışdır.  Müxtəlif  modellər 

əsasında  Azərbaycan  ərazisinin  gələcək  iqlim  dəyişmələri 

qiymətləndirilmişdir. 

İqlim dəyişkənliyi qarşısında zəiflilik məsələləri göstərilmişdir. 

İqlim  dəyişkənliyinin  sektorlarının  (su  ehtiyatları,  kənd 

təsərrüfatı, Xəzəryanı ərazilər və insan sağlamlığıdır) təsirləri 

araşdırılmışdır. 

İqlim  və  risklərin  monitorinqi  və  respublikada  aparılan  bu 

sahədə tədqiqat işlərinin nəticələri, regional iqlim dəyişkənliyi 

və fəlakət riskinin azaltma təşəbbüsləri qeyd edilmişdir.

İqlim dəyişkənliyi problemin həllində Vətəndaş Cəmiyyətinin 

və Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyətinin rolu; elm, dövlət və 

Vətəndaş Cəmiyyəti arasında bilgi paylaşmanın əhəmiyyəti 

göstərilmişdir.

Aparılan  tədqiqatlar  göstərmişdir  ki,  Azərbaycan 

Respublikası iqlim dəyişmələri və təbii fəlakətlər qarşısında 

zəifdir. Buna görə də qərar çıxaran yüksək vəzifəli şəxslər, 

qeyri-formal  liderlər  və  Vətəndaş  Vəmiyyətinin  təşkilatları 

iqlim dəyişmələrə adaptasiya sahəsində razılaşdırılmış səylər 

sərf etməlidirlər ki, gələcəkdə də respublikamız inkişaf etsin 

və çiçəklənsin.

---

AZƏRBAYCAN

ix

MÜNDƏRİCAT

1 Azərbaycan Respublikasında iqlim dəyişikliyi ..................................................................................................................................   2

1.1 İqlim dəyişikliyi və təbii fəlakətlər .....................................................................................................................................................  2

1.1.1 Hazırki iqlim .................................................................................................................................................................................  2

1.1.2 Təbii risklər və fəlakətlər ...........................................................................................................................................................  4

1.1.3. İqlim tendensiyaları və gələcək iqlim dəyişikləri ................................................................................................................ 6

1.1.4. İqlim dəyişikliyin təbii risklər və fəlakətlərə təsiri ................................................................................................................ 7

1.2. İqlim dəyişkənliyi qarşısında zəiflilik ................................................................................................................................................ 8

1.2.1. Hazırki zəiflilik ............................................................................................................................................................................. 8

1.2.2. Gələcək zəiflilik ........................................................................................................................................................................... 8

2.  İqlim dəyişkənliyinin sektorlarının təsirləri. .................................................................................................................................... .9

2.1  Su ehtiyatları. ........................................................................................................................................................................................ 9

2.1.1  Azərbaycan Respublikasının su ehtiyatlarının müasir vəziyyəti. .................................................................................... 9

2.1.2  İqlim dəyişikliyinin su ehtiyatlarına təsirləri və zavallıqlar. ................................................................................................ 10

2.1.3  Tövsiyələr və uyğunlaşma tədbirləri. .................................................................................................................................... 11

2.1.4  Kür çayında su basması. .......................................................................................................................................................... 11

2.2   Kənd təsərrüfatı. ................................................................................................................................................................................. 11

2.2.1  Azərbaycan Respublikasının kənd təsərrüfatının müasir vəziyyəti. ............................................................................... 11

2.2.2  İqlim dəyişmələrin kənd təsərrüfatı sahələrinə təsirləri və zavallıqlar. .......................................................................... 12

2.2.3  Tövsiyələr və uyğunlaşma tədbirləri. .................................................................................................................................... 12

2.3  Sahilyanı ərazilər. ................................................................................................................................................................................. 13

2.3.1 Sahil ərazilərin müasir vəziyyəti. ............................................................................................................................................. 13

2.3.2  İqlim dəyişmələrin sahilyanı ərazilərə təsiri. ........................................................................................................................ 13

2.3.3  Tövsiyələr və uyğunlaşma tədbirləri. .................................................................................................................................... 14

2.4  Əhalinin sağlamlığı ............................................................................................................................................................................. 14

2.4.1  Əhalinin sağlamlığının vəziyyəti. ........................................................................................................................................... 14

2.4.2  İqlim dəyişmələrin əhalinin sağlamlığına təsirləri və zavallıqlar. .................................................................................... 14

2.4.3  Tövsiyələr və uyğunlaşma tədbirləri. .................................................................................................................................... 15

3.  İqlim dəyişkənliyinə baxılması. ............................................................................................................................................................ 16

3.1   İqlim dəyişkənliyi barədə məlumatlılıq. ......................................................................................................................................... 16

3.2  İqlim dəyişkənliyi və fəlakət riskinin azaldılması üzrə milli siyasət çərçivələri. ...................................................................... 16

3.2.1   İqlim dəyişikliyi. ......................................................................................................................................................................... 16

3.2.2   Fəlakət riskinin azaldılması. ................................................................................................................................................... 17

3.2.3 Ətraf  mühitə  dair  qanunvericilik. ........................................................................................................................................ 18

3.2.4  İqlim və riskin monitorinqi, tədqiqat və erkən xəbərdarlıq. ............................................................................................ 19

3.3  Regional iqlim dəyişkənliyi və fəlakət riskini azaltma təşəbbüsləri. ......................................................................................... 19

3.4  Vətəndaş Cəmiyyəti və Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyətinin rolu. .................................................................................... 20

3.4.1  Vətəndaş Cəmiyyəti Azərbaycanda iqlim dəyişkənliyi və fəlakətlər. ............................................................................. 20

3.4.2  Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyətinin rolu. ...................................................................................................................... 20

3.4.3  Konkret bir hadisənin öyrənilməsi. ........................................................................................................................................ 23

---