İqtisadi tenzimleme elmi esaslari ve mahiyyeti

İqtisadi tenzimleme.elmi esaslari ve mahiyyeti-İsveç alimi Viksellin əsasini qoydugu “ictimai seçim” nezeriyyesinin kokundə 3 əsas metodoloji ferdilik:1)İqtisadi insan 2)Homi economicus 3)Siyasetin mübadile olmasi

metodoloji ferdiliyin mahiyyetini başa düşmek üçün iqtisadcilar adeten ,enenevi tedqiqat modelindan cixmada çoxda cehd elemirler.Beleki iqtisad elminde insan şeylerin deyerini müeyyenleşdiren,her hansi fealiyyetl meşgul olan ve seçim eden ferddir.Ona gorede tehlilin ilkin addimini ferdlerin seçimi ve ya alternativlerden birini şertlendirecek qerar qebulunun “etraf muhiti” teşkil edir.İqtisadcilarin diqqet merkezinde ferdi seçim prosesi dayanir.Fərz edilir ki,alici ve ya satici kimi çıxış edən fərdlərin hamisi ozlerinin coxsayli üstünlük meyalarina gore hereket edirler.İqtisadçilarin hemin meyarlarin mahiyyetini axtarmasina ehtiyac yoxdur.Malin deyerini insan ozu mueyyenleşdirir,tedqiqatcini vezifesi elmi esaslandirma vermekdir.

Bazarin sosial strukturunun müxtelifliyi sebebinden “bazar” ve “iqtisadiyyat” anlayişlari arasinda ferqlerin yaranmasina sebeb oldu.Bazar əsasən mübadileni nəzərdə tutdugu halda ,iqtisadiyyat ictimai servetin maksimullaşdirilmasini nezere alirdi.

İnsan her hansisa seçimi ederken ,oz iqtisadi maraqlarini,onun üçün subyektiv deyere malik olan şeylerle eynileşdirir.Bele davraniş bazar ve siyasetde davraniş üçün eyni derecede xarakterikdir.Bazar mahiyyet ve forma etibari ilenmübadile institudur.İnsanlar bazara şexsi ve ya ictimai maraqlarini odemek meqsedi ile getmir,onlar bazara yalniz nələri isə mübadile etmek üçün gedir.

2,İqtisadi Nizam və nizamliliq nezeriyyesi-Nizamliliq nəzəriyyesinin mahiyyetini daha dolgun derk etmek üçün,reqabetli bazar teserrufatinin formalaşmasini şerh eden?2müxtelif yanaşmanin müqayisəsini nəzərdən keçirmək məqsədə uygundur.Xatçinsonun müqayise etdiyi xalis abstarkt modele esaslanan ,Rikardoçu yanaşma,digeri ise siyasi,sosial ve xüsusi ile iqtisadi nizamliligin huquq esaslari ve strukturunu ifade eden ve umumi terminlerle ifade olunan Simitçi yanaşmalardir.Xatçinson sübut edir ki,nizamliliq nezeriyyesi simitci yanaşmaya esaskanir

“nizam nezeriyyesi”konstitusiyali iqtisadiyyatdir.”Nizam nezeriyyesi” və “nizam siyaseti” anlayişlarinin mahiyyetce müeyyenleşdirmek üçün “iqtusadi nizam” və ya “sosial nizam” anlayişlarinin iki ferqli şerhine nezer salmaq vacibdir.

“nizam nezeriyyesi” və “nizam siyaseti” iqtisadi nizam anlayişini ?sozun ikinci menasinda ,yeni ferdlerin oz secimlerini heyata kecirdikleri qaydalar sistemi kimi qebul edir.

3.Sosial bazar teserrufati ve konstitusiyali iqtisadiyyat-Sosial bazar teserrufati ve konstitusiyali iqtisadiyyat,mueyyen menada klassik siyasi iqtisadin yeniden “berpasi”kimi qebul edile biler.Bu baximdan hemin konsepsiyalarin qarşiliqli elaqelerinin oyrenilmesi meqsede uygun hesab olunur.Sosial bazar teserrufat banilerinin,siyasi ve nezeri baxishlari çox ferqlidir.Bununla bele forma ve mezmun muxtelifliyine baxmayaraq,onlarin ümumi cehetleri coxdur.

Sosial bazar teserrüfati nezeriyyesinin banileri,II dunya muharibesinden sonraki dovrde inzibati iqtisadiyyatinin nasional-sosialist variantini keskin tenqid edirdiler.Dogrudur bu zaman,onlar yeni eks nezeriyye yox,yalniz bazar iqtisadiyyatinun xüsusi versiyasini teklif edirdiler.Nəzərə almaq lazimdir ki,hemin dovrde inzibati iqtisadiyytin çatişmazliqlari ,Almaniya cemiyuetine taniş deyildi,lakin cemiyyet bazar iqtisadiyyatunin ,keskin problemlersiz ,fealiyyet gostermesine heç inanmirdi.

Alman “nizam nezeriyyesinin “və müasir konstitusiyali ehemiyyetli oxşarligina baxmayaraq ,onlar bir-birindən müeyyen derecede ferqlenirler.

Sosial bazar konsepsiyasinin birmenali anlaşilmamasi hetta neoliberallarin bezi gorkemli numayendelerinin ona qarşi cixmasina getirmishdir.Bele taninmish neoliberallardan olan F.Xayek “sosial” sozunun “bazar teserrüfati” ile birleşdirçesinin hec bir mahiyyet daşimadigini gostererek deyir ki:”bu siyasi şuurlarin bütün zovqlere uygun gelen ,gozel perdr altinda gizledirlmesidir”