İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Digər qonşu ölkələrdə olduğu kimi, 1997‐ci ilin ortalarında Malayziya da investor etibarının yox olmasına və böyük miq‐ darda kapital çıxışına məruz qaldı. Bunun nəticəsində, 1998‐in ortalarına qədər birja indeksi 60 faiz düşdü, milli valyuta (ringgit) real olaraq 25 faiz qiymətdən düşdü və valyuta ehti‐ yatları 25 faiz azaldı. Bütün bunlara baxmayaraq, Malayziya iqtisadiyyatı, böh‐ randan əvvəlki bəzi xüsusiyyətləri səbəbindən, digər qonşu ölkələrə nisbətən ifrat maliyyə çətinlikləri çəkmədi. Birincisi, Malayziya, digər qonşu ölkələrdə olduğu kimi, böyük müsbət büdcə saldosuna, kiçik inflyasiyaya və yüksək yığım (saving) nisbətinə sahib idi. İkincisi, digərlərindən fərqli olaraq, Malayziyanın valyuta açıqlıq mövqeyi (open position) daha yaxşı idi, yəni xarici val‐ yuta ilə olan ümumi passivlərinin aktivlərinə nisbəti, digərlə‐ rinə görə daha yüksək idi. Üçüncüsü, Malayziya daha yaxşı nizamnamə (regulation) və mühasibat konstruksiyasına sahib idi. Dördüncüsü, yoxsulluğun nisbətən az və əmək bazarının elastikliyinin daha yüksək olması, böhranın sosial təsirlərini yüngülləşdirməyə kömək etdi. Malayziya hökumətinin böhrana reaksiyası, BVF proqramı‐ nın tətbiq olunduğu ölkələrdəkinə çox bənzəyirdi. Pul siyasəti sahəsində, faizlər əvvəla sürətlə artırıldı. Gecəlik faizlər iyun‐ dakı 6 faizlik səviyyəsindən iyulda 35 faizə çıxdı. Bir neçə həf‐ tə sonra isə faizlər yenidən 10 faizin altına endirildi. Pul siya‐ sətindəki məhdudlaşdırma, maliyyə qurumları üçün kredit planlaması və əmlak sektoruna kredit verilməsinin qadağan edilməsi kimi, birbaşa metodlarla təmin edildi. Maliyyə siya‐ səti sahəsində, 1997‐ci ildə müsbət büdcə saldosu ümumi da‐ xili istehsalın (ÜDM) 2,5 faizinə yüksəldildi. BVF proqramını tətbiq edən digər ölkələrdə olduğu kimi, 1998‐ci ilin ortaların‐ ‐ 60 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı da büdcənin ekspansionist olmağına izin verildi və ilin axırın‐ da büdcə ÜDM‐nin 1,5 faizi nisbətində mənfi saldo verdi. Ta‐ rixə baxanda, Malayziyada maliyyə siyasətinin daha məhdud‐ laşdırıcı olduğunu və ekspansionist prosesə BVF dəstəkli ölkə‐ lərə görə daha gec başladığını görürük. 1998‐ci ilin sentyabr ayında Malayziya hökuməti off‐shore ringgit marketini ləğv eləmək və qısa‐müddətli kapital girişlə‐ rini cəzalandırmaq məqsədilə, geniş miqyaslı kapital məhdu‐ diyyəti (capital control) tətbiq eləməyə başladı. Ancaq, bəzi faktlar, bu məhdudiyyətlərin Malayziyada istiqrarın təmin edilməsində çox az rol oynadığını göstərir. Birincisi, Malayziya bu əməliyyata böhrandan 14 ay sonra başladı. O vaxta qədər qısa‐müddətli spekulyativ kapitalın bö‐ yük bir hissəsi ölkəni çoxdan tərk etmişdi. İkincisi, valyuta pariteti elə sabitlənmişdi ki, qiyməti digər qonşu ölkələrdəkinə görə daha aşağı idi. Üçüncüsü, məhdudiyyət faiz ödəmələrinə deyil, qazancla‐ ra (profits) tətbiq edilməkdə idi. Buna görə də, sabit‐qazanclı kapital axımları digərlərinə görə daha az məhdudlaşdırılmış‐ dı. Bütün bunlardan başqa, böhranın başlanğıcında Malayziya hökuməti maliyyə sektoru ilə əlaqədar mövcud nizam və nə‐ zarət tətbiqatını genişləndirmişdi. Böyük ehtimalla, bu tətbiqat marketlərdə etibarı təmin etmədə və milli valyutanın stabiliza‐ siyasında kapital məhdudiyyətindən daha çox rol oynamışdır. Nəticədə, BVF siyasətinin böhrandan çıxışda nə qədər fay‐ dalı olduğunu söyləmək xeyli çətindir. Qəbul edilmiş görüşə görə, BVF faydalıdır, ancaq beynəlxalq kreditorlar öz riskli qə‐ rarlarının cəzasını daha çox çəkməlidirlər. ‐ 61 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ 62 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Xarici borclardan səmərəli istifadə edirikmi? * Bəhruz Məmmədli Bu yaxınlarda, 2006‐cı ilin dövlət büdcəsinə həsr olunmuş mətbuat konfransında maliyyə naziri gələn il adambaşına dü‐ şən xarici borcun 190‐95 dollar həcmində olacağının proqnoz‐ laşdırıldığını bildirdi. Hal‐hazırda Azərbaycanın xarici borcu‐ nun adambaşına düşən miqdarı və xarici borcun Ümumi Da‐ xili Məhsula olan nisbəti baxımından narahatçılığa səbəb ola‐ caq bir hal mövcud deyil. Alınan kreditlərin təqribən üçdə iki‐ sindən bir qədər artığının ölkədə investisiyaların həyata keçi‐ rilməsində, geri qalan hissəsinin də iqtisadi islahatların aparıl‐ masında istifadə olunduğu qeyd olunur. Bəs görəsən alınan borclardan səmərəli istifadə olunurmu? Xarici borclanmanın zərurəti investisiya qoyuluşları üçün lazım olan sərmayə vəsaitinin olmamasından irəli gəlir. Belə ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrin qarşısında duran əsas əngəl‐ lərdən biri yetərsiz investisiya qoyuluşudur. Yetərsiz investi‐ siya qoyuluşu isə yetərsiz sərmayədən və dolayısilə, yığım nisbətinin kiçik olmasından qaynaqlanır. Bu əngəli aşmaq üçün inkişaf etməkdə olan ölkələrin müraciət etdiyi həll yolla‐ rından biri xarici borc almaqdır. Tanınmış iqtisadçı Nurkse bu halı qısaca belə açıqlayır ‐ inkişaf etməkdə olan ölkələrdə sər‐ mayə yetərsizliyi səbəbindən istehsal sahələrinə daha az in‐ vestisiya qoyulur. Yəni, daha az iş yeri və Ümumi Daxili Məh‐ sul yaradılır. Bu da öz növbəsində daha az kapital yığımına yol açır. Daha az kapital yığımı isə yeni investisiya qoyuluşla‐ rının da limitli olmasına səbəb olur. Beləliklə bir qısır dövriyyə * 13 sentyabr 2005. ‐ 63 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|