Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı
məhdudlaşdıracağına dair bir məqalə bu yaxınlarda «Nezavi‐
simaya qazeta»da çap olunmuşdur. Müəllif məqalədə qeyd et‐
məsə də, Rusiyanın həqiqi tərəddüdlərinin nədən ibarət oldu‐
ğunu başa düşmək çətin deyil. Qeyd edək ki, “copy‐right” və
markanın qorunması ilə bağlı qanunları olduğu halda Rusiya
və Çin “Copy‐right Birliyi” tərəfindən müəlliflik hüquqlarını
ən çox pozan ölkələr sırasına daxil edilmişdir. DTT‐nin reqla‐
mentləşdirdiyi qayda və normalarda eyni zamanda müəlliflik
hüquqlarının qorunmasına ciddi nəzarət də öz əksini tapmış‐
dır. Ona görə də DTT‐yə daxil olmaq Rusiya üçün bu sahədə
problem yaradacaq.
Bu təşkilata üzvlüyün inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün
əhəmiyyəti isə təşkilatın qurulduğu ilk illərdə iki mübahisəli
problemdə qeydə alınmışdır. Venesuela və Braziliya Amerika
Birləşmiş Ştatlarını, neft məhsullarının ticarəti ilə əlaqədar
olan qaydaları pozduğuna görə təşkilata şikayət etdi. DTT‐nin
konfliktlərin həlli şurası 29 yanvar 1996 tarixli hesabatında şi‐
kayəti haqlı qəbul elədi. ABŞ hökuməti 19 iyun 1996‐cı ildə bu
qərara riayət edəcəyini və təşkilatın reqlamentləşdirdiyi qay‐
dalara zidd olan prinsipləri aradan götürəcəyini elan etdi. 14
mart 1996‐cı il tarixində isə Hindistan, ABŞ‐ın trikotaj məhsul‐
ları ilə əlaqədar tətbiq etdiyi müvəqqəti himayə tədbirlərinin
trikotaj və geyim malları ticarətinin qaydalarına zidd olduğu‐
nu önə sürərək müzakirə açılmasını istədi. 17 apreldə şikayət
qəbul edildi. 24 apreldə isə ABŞ narazılıq doğuran tədbirləri
ortadan qaldırdığı üçün şikayət geri götürüldü. Hər iki nümu‐
nədə konfliktlərin həlli şurasının çox mükəmməl işlədiyi və
DTT sistemindəki ən böyük dövlətlərdən biri olan ABŞ‐ın yeni
beynəlxalq ticarət sisteminin qaydalarına riayət etdiyi müşahi‐
də edilmişdir. Qısacası DTT‐yə üzvlük inkişaf etməkdə olan
ölkələr, habelə Azərbaycan üçün də qurtarıcı olmadığı kimi,
fəlakət gətirici kimi də birmənalı qiymətləndirilməməlidir.
‐ 68 ‐
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı
Təcrübədə görünmüşdür ki, idxalı əvəz etməyə dayalı sə‐
nayeləşmənin birinci mərhələsi istehlak malları sənayesinin
inkişafı ilə sonra çatır. Bundan sonra ölkələr üçün sənayeləş‐
mə siyasətini inkişaf etdirə biləcək iki istiqamət mövcuddur.
Birincisi, xarici bazarlara açılmaqdır. Cənubi Koreya, Tayvan
və digər Şərqi Asiya ölkələri kimi, daxili bazarları kiçik olan
ölkələr bu yolla inkişaf etmişdir. Çünki sadəcə daxili bazarda‐
kı tələbata yönəlik istehsalla bu ölkələr yüksək iqtisadi inkişaf
səviyyəsinə nail ola bilmirlər. İkinci yol isə, sənayeləşmə siya‐
sətini yarı emal və investisiya mallarına doğru genişlətməkdir.
Türkiyə və bazarı böyük olan bir çox ölkələr bu yolla inkişaf
etmişdir. Rusiya da böyük bir daxili bazara sahibdir. Bu bazarı
itirməmək üçün sənayeləşmə siyasətini ikinci istiqamətdə
aparmaq istədiyi müşahidə edilməkdədir. Azərbaycan üçün
isə sənayeləşmə siyasəti daxili bazarları kiçik olan bir çox Şər‐
qi Asiya ölkələri kimi birinci istiqamətdə, yəni ixrac yönümlü
olmalıdır. Buna görə də Azərbaycanın DTT tərəfindən tənzim‐
lənən yeni beynəlxalq ticarət sisteminə zamanında uyğunlaşa‐
raq bu sistemin vermiş olduğu fürsətdən səmərəli istifadə et‐
məsi ölkənin iqtisadi inkişafında əhəmiyyətli rol oynaya bilər.
‐ 69 ‐
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı
‐ 70 ‐
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı
Avropa Birliyi Türkiyədən
niyə ehtiyatlanır?
*
Xəzər Bəşirov
Bu ehtiyatlanmanın iqtisadi səbəbləri nələrdir?
Avropa Birliyi (AB) son bir neçə ay içərisində iki böyük sı‐
xıntı yaşadı. Bunlar, birliyin gələcəyi üçün mühüm əhəmiyyət
kəsb edən konstitusiya layihəsinin Fransa və Hollandiyadakı
referendumlarla rədd edilməsi və büdcə ilə bağlı müzakirələr‐
dən nəticə alınmamasıydı. Bu sıxıntılar daxildə və xaricdə AB‐
nin gələcəyi mövzusunda ciddi mübahisələrin yaşanmasına,
hətta birliyin dağılmaq üzrə olduğunu müdafiə edən fikirlərin
irəli sürülməsinə səbəb oldu.
3 oktyabr axşamı AB beynəlxalq arenadakı imicini ciddi şə‐
kildə zədələyəcək üçüncü bir sıxıntının astanasından son anda
geri döndü və 17 dekabr 2004‐cü il tarixində 25 üzv ölkənin
ümumi imzası ilə vermiş olduğu qərara uyğun olaraq Türkiyə
ilə tam üzvlük müzakirələrinin başladılmasına qərar verdi.
Türkiyəyə yeni bir status qazandıran bu qərar, 1963 tarixli
“Ankara sözləşməsi”ndən bəri davam edən 42 illik Avropaya
inteqrasiya yolunda yeni və bundan əvvəlki dövrlərdən daha
çətin bir prosesi başlatdı. Bir çoxu iqtisadi mövzulardan ibarət
olan 35 başlıq altında sürdürüləcək müzakirələrdə üzv ölkə‐
lərdən hər birinin 71 dəfə veto etmə haqqı olacağını nəzərə al‐
saq prosesin çətinliyi anlaşılar. Bu baxımdan birlik daxilində
Türkiyənin üzvlüyünə tarixi, mədəni, coğrafi, siyasi və iqtisa‐
di səbəblərlə qarşı çıxanların inandırılması müzakirələrin nəti‐
cəsinə təsir göstərən ən əhəmiyyətli amil olacaqdır.
*
11 oktyabr 2005.
‐ 71 ‐
Dostları ilə paylaş: |