İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bürokratik dövlətdən rifah dövlətinə doğru *
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Bürokratik dövlətdən rifah dövlətinə doğru * Əkbər Eldaroğlu Aristotelə görə dövlət səlahiyyətlərin bütün ünsürlərini əlində cəmləşdirən və sadəcə yaşamaq üçün deyil, həm də yaxşı yaşamaq üçün daha üst səviyyədə strukturlaşmış bir təş‐ kilatdır. Əgər bir ölkədə “rifah dövləti” anlayışı hakimdirsə, burada dövlət vergiləri ilə bəsləndiyi xalqına xidmət göstər‐ mək üçün mövcuddur. Bizim “rifah dövləti” qura bilməməyimizin əsas səbəbi “xalqın vergiləri ilə bəslənən dövlət modeli” ortaya qoya bil‐ məməyimizdir. Dövlət büdcəmizdə birbaşa və dolaylı şəkildə neftin payı yüksək olduğundan “neft ilə bəslənən dövlət mo‐ deli” yaratmışıq. Rifah dövləti ilə bürokratik dövlət arasındakı fərqin əsasını cəmiyyətlərin inkişaf səviyyəsi müəyyən edir. Dünya bir tərəf‐ dən yeni texnologiyaların sayəsində yeniləşir, özgürləşir və bütünləşirkən, bir tərəfdən də Haiti, Çad və başqa geridə qal‐ mış ölkələr də daxil olmaqla qlobal inkişafdan kənarda qalma‐ ğın sıxıntılarını yaşayır. Avropa ölkələri vətəndaşlarını daha da özgürləşdirir. Çün‐ ki, oradakı dəyişiklik burjuaziyanın öncüllüyündə baş verir. Burjuaziya həm zənginləşir, həm də zənginləşdirir. Ayrıca da orada sosial strukturun və münasibətlərin əsasını “bilgi cə‐ miyyəti” anlayışı təşkil edir. Bizdə isə sosial təbəqələr inkişaf etmədiyinə görə bürokratik hegemonluq hökm sürür. Bürok‐ ratiya isə hər zaman zənginləşdiyi halda, cəmiyyət bu zəngin‐ likdən yetəri qədər pay ala bilmir. * 15 aprel 2005. ‐ 347 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Yer kürəsində “sənaye çağı” çoxdan başa çatdı. Bürokratik hakimiyyətin yerini burjua hegemonluğu alıb. Elə bu səbəb‐ dən müasir çağda ən effektiv dövlət, iqtisadi həyata ən az mü‐ daxilə edən dövlət hesab olunur. Bunu ABŞ‐ın təcrübəsində də görmək mümkündür. 1999‐ cu ildə ABŞ Başqanı B. Clinton 54 yaşında 8 il oturduğu qoltu‐ ğu 43‐cü başqana dövr edərkən etdiyi çıxışında bir sıra iqtisadi göstəriciləri sıraladı. Adam başına gəlir 12 min dolar artmışdı, 22 milyon insana yeni iş yeri yaradılmışdı. İnflyasiya 2 faizlərə qədər düşmüş, 29 il açıq verən büdcə 230 milyon dolar artıq vermişdi. Bu inkişaf “Hər bir Amerikalının tələbatlarının ödənməsi üçün zəruri vasitələrin və şərtlərin yaradılmasına yönəlik idi.” Robert A. Mundell dünyanın tanınmış Amerikalı iqtisadçı‐ larındandır. Nobel iqtisad mükafatının sahibidir. Ona görə “Clinton heç bir şey etmədiyi üçün bu nailiyyətə imza atmışdı. İqtisadiyyat 1982‐ci ildə Başqan Reagan dövrü ilə birlikdə öz xəttinə oturdu. O zamandan bəri, 18 ildə tam 38 milyon yeni iş yaradıldı. Clinton isə öz xəttində gedən bir inkişafa müdaxilə etməmə ağıllılığını göstərdi, o qədər. Şəffaflıq təmin edildiyinə görə ar‐ tıq bu gün Amerikada hər 100 nəfərdən 70‐i səhm sahibidir.” Bir ölkənin inkişafı, dövlətin iqtisadi həyata ifrat müdaxilə‐ si ilə tərs mütənasibdir. Uzun illərdən bəri ifrat dövlət müda‐ xiləsinə, bürokratik hegemonluğa, totalitar düşüncə və kor‐ rupsiyalaşmış idarəetmə sisteminə sahib olan Sovetlər Birliyi‐ nin 1990‐cı illərdə necə tənəzzülə uğradığını bütün dünya zövqlə seyr etmişdi. Ayrıca da sərbəst bazar iqtisadiyyatını 70 il vəhşi bir bazar etiqadı olaraq tərif edən dövlət bürokratiyası, sonra bunu dövlət kürsüsündən xəstəliyi sağaldacaq çarə kimi təbliğ etməyə başladı. Bu da dünyanın inkişafından geridə qalmağın acı paradokslarından biri idi. Amma təəssüf ki, bu‐ ‐ 348 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı nu da praktik həyata tətbiq etmək və nəticədə Avropa Birliyi‐ nə üzv olmaq sadəcə Baltik respublikalarına nəsib oldu. Avro‐ pa Birliyi demək demokratiya və sərbəst bazar iqtisadiyyatına əsaslanan, “Rifah Dövləti” anlayışının hakim olduğu cəmiyyət deməkdir. ‐ 349 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ 350 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Dünya yenidən yaranır? * Əkbər Eldaroğlu İnsanlıq tarixi aşağıdakı mərhələləri keçərək bugünkü sə‐ viyyəyə gəldi. Təqribən miladdan 8 min əvvəl Şərqdə əkinçilik inqilabı baş verdi. O dövrdə hər kəs həyatını torpaqdan qaza‐ nırdı. Torpaq həm də zənginliyin əsas mənbəyi kimi çıxış edir‐ di. Lakin dünyada adambaşına düşən yararlı torpaq sahəsinin 1980‐ci illərdən etibarən 7 faiz azalması torpağın da keçmişdə olduğu kimi səmərə vermədiyini göstərir. Ardından Avropa sənaye inqilabına imza atdı. 1750‐ci illər‐ dən sonra Qərbi Avropa əl əməyindən fabrik istehsalına keçdi. Torpağın yerini fabriklər aldı. İnsanlar qol gücünü sataraq hə‐ yatlarını sürdürməyə başladılar. İqtisadi artımda torpağın ye‐ rini kapital almağa başladı. Tarladan fabrikə keçid insanların qarderobunu da dəyişdirdi. Bu eyni zamanda milli dövlətlərin də ortaya çıxmasını şərtləndirirdi. Sənaye inqilabından əvvəl Avropa nə sənayedə nə də elm və texnologiyada Şərqdən irəlidə deyildi. Hətta o zaman Şər‐ qin ən böyük dövlətlərindən biri olan Osmanlı imperatorluğu‐ nun bir çox sahələrdə daha üstün olduğunu göstərən dəlillər də mövcuddur. Lakin Avropada baş verən dəyişikliyə laqeyd münasibətin əvəzini Anadolu türkləri imperatorluğun süqutu ilə ödədi. Bu gün isə torpaq kimi fabriklərin dövrü də geridə qaldı. 1970‐ci illərdən sonra dünya yeni bir çağa yelkən açıb ki, buna da bilgi cağı deyilir. Bilgi cəmiyyəti ilə yeni bir çağa daxil olan insanlıq sənaye inqilabının yaratdığından daha böyük bir “Kvant sıçraması” yaşamışdır. * 12 dekabr 2004. ‐ 351 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|