İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qloballaşma və Azərbaycan *
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Aqrar sektorun və fermerçiliyin olmamasına baxmayaraq, Sinqapurlular Yaponlardan çox daha ucuz və keyfiyyətli kənd təsərrüfatı məhsulları istehlak edirlər. Eyni şey Sinqapurda çox daha ucuz olan inşaat materialları üçün də kеçərlidir. Ay‐ rıca, əhalisi bizimlə haradasa eyni olan İrlandiya son on il ər‐ zində ölkəyə 157 milyard dollar xarici kapital cəlb etməyi ba‐ carıb ki, bu da ölkənin sürətli inkişafını təmin etmişdir. İqtisadi sərhədlərin getdikcə ortadan qalxdığı bir dünyada, milli dövlətlərin iqtisadi həyata himayəçi (proteksionist) və keyfi müdaxilələri iqtisadi baxımdan bir məna kəsb etməkdə‐ dirmi? Bunun üçün dünyada 4 fərqli faktordakı dəyişmələri incələmək gərəkir: Birincisi, inkişaf etmiş ölkələrin kapital bazarında investisi‐ ya üçün ifrat miqdarda kapital ehtiyatları mövcuddur. Məsə‐ lən, Yaponiya 10 trilyon dollarlıq bir kapital ehtiyatına malik‐ dir. Əsas məsələ bu kapitalın olduğu ölkələrdə yetərincə in‐ vestisiya fürsətinin olmamasıdır. Ona görə də bunu başqa öl‐ kələrdə dəyərləndirmək üçün müxtəlif mexanizmlər ortaya atılır. Harada olursunuzsa olun, əgər cəlbedici fürsətləriniz varsa kapital sizə də göz atacaqdır. İkincisi, sənayelərin on il öncəsi ilə müqayisədə daha da qlobal hala gəlməsidir. Bu gün Amerika və Avropa şirkətləri Çin və Hindistana öz gələcəklərini orada gördüklərinə görə getməkdədirlər. Hissələrinin 80 faizi idxala dayanan bir ame‐ rikan məhsulunun sadəcə bu ölkəyə mənsub olması da müba‐ hisəlidir. Üçüncüsü, inkişaf edən informasiya texnologiyası firma‐ nın, hər ölkədə ayrı bir müəssisə qurmadan, dünyanın istəni‐ lən yerində işlərini yürüdə bilməsini təmin edir. Dördüncüsü isə istehlakçıların zövq və davranışlarının da qlobal hala gəlməsidir. Milli hökumətlərin yerli malların satın alınmasıyla bağlı çağırışları da daha diqqətə alınmır və isteh‐ ‐ 36 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı lakçılar getdikcə haradan gəlirsə gəlsin daha keyfiyyətli, eyni zamanda ucuz mal və xidmət tələb edirlər. İndi demək olar ki, çağa gedən tək yol var. Bu da müasir çağın tələblərinə uyğun, dünyadakı dəyişməyə açıq olmaq və ondan faydalanmaqdır. Bir ölkə nə qədər özgürləşərsə bir o qədər də zənginləşər, nə qədər zənginləşərsə bir o qədər də demokratikləşər. Beləliklə də dünya özgürləşir, zənginləşir, demokratikləşir və bütövləşir. Hətta, məhsuldarlığı artırmaq üçün dünya həbsxanaların özəlləşməsinə də start verib. Artıq demək olar ki, həbsxana şirkətləri Amerikada ən rentabelli şir‐ kətlər sırasındadır. ‐ 37 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ 38 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Qloballaşma və Azərbaycan * Natiq Sabiroğlu Bir vaxtlar məşhur Şotlandiyalı iqtisadçı Adam Smithin söylədiyi ʺLaisses faire, laisses passerʺ (imkan verin etsinlər, imkan verin keçsinlər) zəmanəmizdə özəlləşdirmə və liberal‐ laşma fenomenlərini təmsil edir. Bu iki fenomen birlikdə ələ alındıqda qloballaşmanın nəhəng boyutu daha yaxşı başa dü‐ şülür. Qloballaşma özünü əsasən üç sahədə göstərir: iqtisadi, siyasi və mədəni. Qloballaşmanın siyasi boyutu beynəlxalq siyasi və iqtisadi birlik formasiyalarıdır. Bu prosesdə, başda qərar almaq olmaq üzrə, bəzi təməl milli hegemonluqlar Beynəlxalq Amnistiya Təşkilatı, Beynəlxalq Şəffaflıq Təşkilatı, Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi, İnsan Haqları İzləmə Komitəsi və s. kimi trans‐ milli, Avropa Birliyi, NAFTA, BMT kimi beynəlxalq qurumla‐ ra transfer edilməkdədir. Yəni iqtisadi, siyasi, sosial, mədəni və s. sahələrdə səlahiyyətlər əlaqədar qurumların məsuliyyəti‐ nə buraxılmaqdadır. Bu proses daha çox məşhur futurist Peter Drackerin “lokallaşma, regionallaşma və qloballaşma” mərhə‐ lələrini keçərək meydana gəlir. Qloballaşmanın mədəni boyutu universal ictimai norma‐ ların lokallaşmasıdır. Yəni, liberal‐demokratik dəyərlər artıq millətlərin rutin praktikaları halına gəlməkdədir. Qloballaşmanın üçüncü və bizcə ən önəmli boyutu iqtisadi sahədə özünü göstərməkdədir. Bu boyutun qlobal arenadakı aktyorları beynəlxalq (çoxmillətli‐international) və transmilli (millətüstü‐transnational) firmalardır. İqtisadi boyut üç mər‐ hələlidir: * 20 fevral 2004. ‐ 39 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ Mal və xidmətlərin sərbəst hərəkəti (beynəlxalq ticarətin sərbəstləşdirilməsi); ‐ Sərmayə hərəkətlərinin derequlyasiyası; ‐ Əməyin sərbəst hərəkəti (mobilitəsi). Qloballaşmanın milli dövlətlər üzərindəki təsirini araşdır‐ maq üçün üç ölçüdən istifadə edilir: Ölkənin xaricə açılma nis‐ bəti (ixracat + idxalat/ÜDM), xarici risklərə məruz qalma meyli (xarici ticarət səviyyələrinin qeyri‐müəyyənlik səviyyəsi, yəni alqı‐satqısı gerçəkləşdirilən malların miqdar və qiymətlərində‐ ki qeyri‐müəyyənlik) və dövlət xərcləri (sosial təminat xərcləri və cari dövlət xərcləri). ABŞ‐ın Harvard Universitetinin iqti‐ sadçı professoru Dani Rodrik “Qloballaşma Sərhədi Aşdımı?” (Has Qlobalization Gone Too Far?) adlı kitabındakı ampirik araşdırmaları nəticəsində xarici risk nəzarət altına alınmadan xaricə açılma nisbəti artarsa dövlətin iqtisadiyyatdakı çəkisi‐ nin də artacağını müşahidə etmişdir. Yuxarıdakı məlumatlar işığında Azərbaycanı dəyərləndir‐ məkdə fayda var. Azərbaycanın ÜDM‐si 7,17 milyard dollardır (2003‐cü il). 2003‐cü ilin yanvar‐noyabr aylarında ixracatın həcmi 2,163 milyard dollar, idxalat isə 2,316 milyard dollar olmuşdur. Bu‐ na görə, ölkənin xaricə açılma nisbəti 62,5 faizdir. Göründüyü kimi, son on bir ayın xarici ticarət rəqəmləri ölkənin xaricə açılma nisbətinin kifayət qədər yüksək olduğunu göstərmək‐ dədir. Xatırladaq ki, buraya xarici investisiyalar toplamı (bir‐ başa və dolaylı) daxil deyildir. Qeyd edək ki, xaricə açılma nis‐ bətini müəyyənləşdirən başqa bir amil də, xarici ticarət əmə‐ liyyatlarını reallaşdırmadakı asanlıq dərəcəsidir. Azərbaycan‐ da isə, neft sektoru xaric bu olduqca çətin və qalmaqallı pro‐ seduralara tabedir. Dövlətin iqtisadiyyatdakı çəkisi 30 faizdir. Bu rəqəm, kiçik görünsə də, bizcə dövlətin iqtisadiyyatdakı ağırlığını müəy‐ ‐ 40 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|