İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Daxili imkanlar iqtisadiyyatı *
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Artıq nəhəng fabriklərin, zavodların yerini qutu boyda kompüterlər alınca, milli dövlətlər də ciddi dəyişikliyə daxil olur və millət üstü təşkilatlanmaya (Avropa Birliyi kimi) doğ‐ ru addımlayırlar. Lakin hər çağın öz ruhu vardır. Bilgi çağının da ruhu sürətə dayanır. Məsələn, 1865‐ci ildə ABŞ başqanı Linkolnin ölümü İngiltərədə 12 gün sonra duyulmuşdu. Bu gün isə informasiyanın saniyələrlə ölçüldüyü bir dünyada ya‐ şayırıq. “Microsoft”un apardığı bir analizə görə əgər avtomobil və fəza texnologiyası kompüter və bilgi texnologiyaları ilə eyni sürətlə inkişaf etsəydi; yeni bir avtomobili 2 dollara ala biləcək və haradasa 1 litr benzinlə 600 mil gedə biləcəkdik. Bir pizza qiymətinə isə bir Boeng 747 təyyarəsi satın alına bilərdi. Dünyadakı transformasiyaya İsveçdən örnək versək “Vol‐ vo” dünənin, “Ericsson” isə bu günün şirkətidir. “Volvo” bir zaman sonra orada qala bilməyəcək, istehsalı başqa bir Azər‐ baycan kimi inkişaf etməkdə olan ölkəyə buraxılacaq. “Erics‐ son” isə yeni çağın məhsulu kimi orada hələ bir müddət qal‐ maq imkanına sahibdir. Necə ki, qumdan kompüter cipləri (chip) istehsal etməyi bacaran cəmiyyətlər, beynəlxalq əmək bölgüsündə qumdan şüşə istehsal etməyi ciplərini satmaq istə‐ dikləri bir alt qrupdakı cəmiyyətlərə buraxırlar. Amma bunun fərqinə varan və beyin gücü kapitalına yatırım yapan alt qrup‐ dakı cəmiyyətlər üst qrupa sıçrama imkanına yiyələnirlər. XXI əsrdə yalnız beyin gücü kapitalına investisiya qoyanla‐ rın rəqabət edə biləcəyi düşünülməkdədir. Azərbaycan isə hə‐ lə də zənginliyi dünyada ömrünü başa vurmuş sənaye sahə‐ lərində (neft və mədənçilikdə) axtarır. Çünki bura dünyadakı iqtisadi rasionallığı inkar edən bir məkandır. Ürdün belə bilgi sənayesində böyük investisiyalara imza atmaqla 50.000‐dən artıq insanı bu sahədə məşğulluğa cəlb etməyi bacardı. Proq‐ ramlaşdırma və biotexnologiyaya qoyduğu investisiyalara ‐ 352 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı görə artıq uzun zamandır ki, Hindistan dünyanın öndə gedən informasiya və telekommunikasiya şirkətlərinin diqqətini özü‐ nə cəlb etməkdədir. Ölkəmizin isə bilgi çağına keçid sürətinə nəzər salanda sanki, heç bir zaman dünya ilə ayaqlaşa bil‐ məyəcək və liberal dövlət ola bilməyəcəyimizin pessimizminə qapılırsan. Artıq liberal dövlət olmadan, demokratiya və özgürlüyü mənimsəmədən dünyadakı zənginlikdən yetəri qədər pay al‐ maq mümkün deyil. Təsadüfi deyil ki, dünyada inkişaf etmiş ölkələr də insan haqları, sərbəst bazar iqtisadiyyatı və demok‐ ratiya kimi bəşəri dəyərlərə ən çox sahib çıxan ölkələrdir. Çün‐ ki, bir ölkə özgürləşdiyi səviyyədə zənginləşir, zənginləşdiyi səviyyədə də demokratikləşir. Zamanında sənayeləşmədə gecikmənin bədəlini xalqının xeyli hissəsi yoxsulluq səviyyəsində yaşayaraq ödəyiriksə, bil‐ gi çağına gecikmənin də bədəlini bir gün ödəmək məcburiyyə‐ ti ilə üzləşəcəyimizdən hər kəs əmin olmalı. Çünki, tarix ona laqeyd olanları hər zaman cəzalandırır. ‐ 353 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ 354 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Daxili imkanlar iqtisadiyyatı * Rahib Bayrambəyli Bizim iqtisadçılarımızdan soruşsalar ki, bu gün Azərbay‐ can iqtisadiyyatının mühüm problemlərindən biri nədir, cavab şübhəsiz dövlət qeydiyyat sistemi və özəl mülkiyyət arasında qalan və aradakı boşluqlardan məharətlə istifadə edərək inki‐ şaf edən kölgə iqtisadiyyatı olacaq. Azərbaycana xas xüsusiy‐ yətlər daşıdığı üçün, bu tip iqtisadi münasibətlərə əslində da‐ xili imkanlar iqtisadiyyatı adını da qoya bilərik. İnsanların cürbəcür iqtisadi ehtiyatları istifadə prinsipləri‐ nə baxsaq, əsasən dövlət təlimatlarıyla sərf edilən ehtiyatların axımı, bazar üsuluyla qiymətlərin sərbəst formalaşdığı ehti‐ yatların axımı və qеyri‐fоrmal şəkillər alan, müxtəlif qеyri‐qa‐ nuni ehtiyat axımlarını qeyd edə bilərik. Azərbaycanda Sоvеt dövründə, zəmanənin prinsiplərinə əsasən, еhtiyatların paylaşdırılması kağız üstündə dövlət ka‐ nallarıyla həyata keçirilirdi. Amma ehtiyat axımlarının tərs üzündə əslində dədə‐babalarımızdan qalma qеyri‐fоrmal mü‐ nasibətlər də yеr alırdı. Yaxın keçmiş tariximizə nəzər salsaq, məsələn, bir sovxoz sədrinin rəhbərlik fəaliyyəti geniş məsuliyyət daşıyırdı. İqtisa‐ di mənada üst rəhbərliyə gedən bütün sənədlər, iqtisadi nəa‐ liyyətləri əks etdirirdi və kağız üzərində sоvxоz rəhbərinin məharətlərini sübut edirdi. İşin kökünə baxdığımızda, sahib‐ sizlik mühitində səhlənkarlığa yol verməmək üçün, sоvxоz sədri sоvxоzun еhtiyatlarını öz dədə‐baba mülkü kimi idarə еtmək məcburiyyətində idi. Yəni, kağız üzərində sоvxоzun mülkiyyəti nə qədər də dövlətin mülkiyyəti kimi görünsə də, * 15 fevral 2004. ‐ 355 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|