İQTİsadiyyatin və İxracin diversiFİkasiyasinin
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DİVERSİFİKASİYA Diaqram 14. 2000-2010-cu illər dövründə ÜDM-in və büdcə xərclərinin artım templəri (əvvəlki illə müqayisədə %-lə)
- Dövlət zəmanəti ilə alınan xarici kreditlər.
- DİVERSİFİKASİYA
- Diaqram 15. 2000-2011-ci illərdə Azərbaycan dövlət büdcəsi xərclərinin strukturu (%-lə)
- “Avtomobil yolları” Məqsədli Büdcə Fondu.
- Dövlət büdcəsinin ehtiyat fondları.
34 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA Diaqram 14. 2000-2010-cu illər dövründə ÜDM-in və büdcə xərclərinin artım templəri (əvvəlki illə müqayisədə %-lə) Dünya maliyyə böhranı ilə əla qədar olaraq 2009-cu ildə ölkədə əvvəlki illə müqayi sədə ÜDM -in real artım tempi 9,3% təşkil etsə də, ÜDM-in nominal həcmi 9% azalıb. Həmin ildə dövlət büdcəsi nin xərcləri də əvvəl- ki ildə kindən 2,5% az olub. 2010-cu ildən büdcə xərclə rində ye nidən sürətli artım baş verməkdədir: əvvəlki illə müqayisədə büdcə xərc ləri 2010-cu ildə 12,0%, 2011-ci ildə isə 309% artırılıb. Büdcə xərclərinin sürətlə artması hökumətin xərcləmə siyasətində və büdcə prioritetlərində ciddi dəyişikliklərə gətirib çıxarıb. Əgər 2000-2005-ci illər dövründə büdcə xərcləri sahəsində hökumətin prioriteti təhsil, sosial müdafiə və sosial təminat, habelə müdafiə bölmələri olubsa, 2005-ci ildən sonrakı dövrdə “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar” bölməsi və müdafiə xərcləri əsas prioritetlər olub. 2000-ci ildə dövlət büdcəsinin 3,8%i, 2005-ci ildə isə 7,6%-i dövlət “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar” bölməsinə yönəldilibsə, 2008-ci ildə bu göstərici 40,8 fazi təşkil edib. 2010-cu ildə büdcə xərclərinin 35,2%-i həmin bölməyə, 17,0%-ə qədəri isə müdafiə 37 məqsədinə yönəldilib. Qeyd etməliyik ki, dövlət büd cəsinin “Sənaye, tikinti və fay dalı qazıntılar” bölməsinin vəsa itinin böyük əksər hissəsi (97-98%-i) dövlət əsaslı vəsait qoyu luşu kimi tikinti məqsədlərinə yönəldilir 38 . Başqa sözlə, ölkənin əldə etdiyi böyük neft pulları artdıqca ildən-ilə daha çox vəsait dövlət büdcəsi vasitəsilə dövlət investisiyalarına yönəldilməyə başlanıb. Dövlət zəmanəti ilə alınan xarici kreditlər. 2000-ci ildən 2010-cu ilədək olan dövrdə ölkənin xarici borcunun məbləği davamlı olaraq yüksəlib: 2001-ci ilin sonuna xarici borcun məbləği 1270.0 milyon, 2005-ci ilin sonuna 1650.5 milyon, 2010-cu ilin sonuna isə 3557.3 milyon ABŞ dolları təşkil edib. 2012-ci ilin 1 yanvar tarixinə ölkənin ümumu xarici dövlət borcu üzrə (istifadə olunan və dövlət borcu hesab edilən kreditlər üzrə) cəmi kreditlərin məbləği 4816.7 milyon ABŞ dolları səviyyəsində olub, adambaşına düşən xarici borc isə 521.6 ABŞ dolları təşkil edib 39 .
Cədvəldə “Müdafiə” bölməsinin xərcləri 2010-cu ildə 10,1% görünsə də, nəzərə almaq lazımdır ki, 2009-2010-cu illərdə dövlər büdcəsinin “Əsas bölmələrə aid edilməyən sair xərclər” bölməsinin xərclərinin mühüm bir hissəsi müdafiə məqsədlərinə yönəldilib. Bunlar nəzərə alınanda müdafiə xərcləri dövlət büdcəsi xərclərinin 17%-nə çatır. 38 2005-ci ilədək “Dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu” dövlət büdcəsinin xərclərində ayrıca bənd kimi verilirdisə, 2005-ci ildən tətbiq edilən Vahid büdcə təsnifatına əsasən bu, “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar” bölməsinin tərkibinə daxil edilir. 39 2011-ci il dövlət büdcəsinin icrası haqqında qanun layihəsinə və dövlət büdcəsinin icrasına dair illik hesabata Hesablama Palatasının Rəyi. Bakı, 2012, səh. 268 35 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA Xarici dövlət borcunun məbləğinin belə artımı müqabilində onun ÜDM-ə nisbətində ciddi artımın baş verdiyini söyləmək olmaz. Əksinə, xarici dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 2004-cü ildə 18,6 faiz, 2005-ci ildə 12,7% olduğu halda, 2009-cu ildə 7,95%, 2010-cu ildə 7,4%, 2011-ci ildə isə 7,6% təşkil edib 40 .
Mənbə: www.maliyye.gov.az; www.budget.az Bununla belə, son illər xarici dövlət borcunun əvvəlki illə müqayisədə artım templəri narahatlıq doğurmaya bilməz. Belə ki, hesablamalarımız göstərir ki, 2005-ci ildə xarici dövlət borcu əvvəlki ilə nisbətən 3,9% artdığı halda, 2009-cu ildə bu göstərici 14,1%, 2010-cu ildə 12,7%, 2011-ci ildə isə 24,9 % olub. Yəni son illər xarici dövlət borcunun artım templəri çox yüksəkdir. Ölkədə ÜDM istehsalının dünya neft bazarının konyunkturundan asılı olduğu indiki durum üçün belə artım templəri təhlükəli hesab oluna bilər. 2012-ci ildə dövlət zəmanəti ilə investisiya layihələrinə cəlb ediləcək xarici kreditlər də nəzərə alınarsa, 2013- cü ilin əvvəlinədək xarici borcun məbləğinin 7.0 milyard ABŞ dolları səviyyəsinə çatacağı gözlənilir 41 .
təmin etmək məqsədilə “Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondu” adlı məqsədli büdcə fondu yaradılıb. 2008-ci ildən başlayaraq hər ilin dövlət büdcəsinin xərclərində bu fond üçün vəsait nəzərdə tutulur: 2008-ci ildə fondun xərcləri 46.7 milyon, 2009-cu ildə 47.1 milyon, 2010-cu ildə 97.1 milyon manat olub.
qurulmasının sürətləndirilməsini, avtomobil yolları şəbəkəsinin səmərəli istismarını və qənaətbəxş vəziyyətdə saxlanılmasını təmin etmək məqsədi ilə “Avtomobil yolları” Məqsədli Büdcə Fondu yaradılıb. Fond dövlət büdcəsinin yol və nəqliyyatla bağlı vergi gəlirləri hesabına formalaşır. Fondun vəsaiti 2010-cu ildə 170 milyon manat təşkil edib.
ehtiyat fondlarına ayrılan vəsaitin həcminin ildən-ilə artması ilə müşayiət olunub. Dövlət büdcəsinin Ehtiyat Fondu ilə yanaşı 2006-cı ildən Prezidentin Ehtiyat Fonduna də büdcədən vəsait ayrılması mütəmadi olaraq 40 www.maliyye.gov.az 41 Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il dövlət büdcəsi layihəsinə Milli Büdcə Qrupunun rəyi. www.nbg.az Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|