Pul kütləsinin ən başlıca göstərici aqreqatı M
2
-dir.
Ümumiyyətlə, pul kütləsinin aqreqatları aşağıdakı kimidir:
Mo=dövriyyədə olan nağd pul,
Mı=Mo+tələb olunanadək depozitlər.
M
2
=M
1
+müddətli depozitlər.
M
3
=M
2
+SDV depozitlər,
1.9.
İQTİSADİ VAHİDLƏRİN PUL
SAXLAMAQ MOTİVLƏRİ
Pul tələbi milli iqtisadiyyatda müəyyən bir anda bütün
fərd və qurumlann yanlarında, kassalannda və bank
hesablarında dərhal xərcləyə biləcək pul kütləsidir.
Pul hər kəs tərəfindən qəbul edilən bir dəyişmə aləti
olduğu üçün, istənilən mal və xidməti satın almaq dərhal
mümkün olur. Məhz bu səbəbdən iqtisadi vahidlər əldə pu!
saxlamaq məcburiyyətində qalır.
İnsanların pul tələbi ilə gəlir tələbi bir-birindən fərqlidir.
Bir işçinin müəyyən bir səviyyədə yaşamasını davam etdirə
bilmək məqsədi ilə sahib olmaq istədiyi aylıq miqdar, onun
gəlir tələbidir. Ancaq işçi əldə etdiyi bu pulun bir hissəsini
likvid olaraq yanında saxlamaq istəyəcəkdir. Bu işçinin pul
tələbidir.
Fərd və qurumlar hansı motivlərə əsaslanaraq
gəlirlərinin bir hissəsini əllərində pul olaraq tutmaq istəyir.
Keynesə görə fərd və qurumlar üç motiv əsasında pul
tuturlar, yəni:
1)
iş görmə motivi;
2)
gələcəyi düşünmə motivi;
3)
spekulyasyon motiv.
16
Spekulyasyon motivlə əldə pul tutmanın məqsədi qazanc
saxlamaqdır. İnkişaf etmiş ölkələrdə spekulyasyon daha çox
istiqraz
bazarlarında
aparılır.
İstiqraz
və
aksiya
qiymətlərindəki dəyişmələrdən qazanc əldə etmək məqsədilə
pul tələbi (spekulyasyon motiv ilə lik- vidliyə üstünlük)
faizin bir funksiyasıdır.
Yəni L
2
=f(r).
Burada L
2
- spekulyasyon motiv ilə pul tələbini (lik-
vidliyə üstünlük), r - bazar faiz dərəcəsini göstərir.
1.10.
PUL MULTİPLİKATORU
Monetar tənzimləmə alətləri bank sisteminin pul
yaratmaq və yaxud pul miltiplikasiya etmək imkanına təsir
göstərməsi məqsədilə tətbiq olunur. Pulun miltipli- kativ
artım mexanizmini aşağıdakı misalla izah edilir.
Kommersiya bankı 1000$ məbləğində depozit cəlb edir,
bunun rəsmi qaydada müəyyən edilmiş 10%-i, yəni 100$-nı
məcburi ehtiyat norması olaraq ayırır. Yerdə qalan 900$
vəsaiti isə, müştəriyə kredit verə bilər.
Müştəri
aldığı
kredit
hesabına
digər
bazar
subyektlərindən əmtəə və xidmət alır, əmtəə və xidməti
realizə etmiş subyekt isə qazandığı 900$ vəsaiti bankında
depozit şəklində yerləşdirir. Bank da öz növbəsində
yerləşdirilmiş depozitin 10%-ni, yəni 90$-ı məcburi ehtiyata
yönəldir, qalan 810$ vəsaiti müştərisinə kredit verir.
Beləliklə də, zəncirvari proses davam edir.
Pulun miltiplikativ atrımı prosesinə dair misal:
17
Bank
Depo7Jtlar
Kreditlər
Məcburi
ehtiyat
norması, (10%)
1
1000
900
100
2
900
810
90
3
810
729
81
4
729
656.10
72.90
5
656.10
590.49
65.61
6
590.49
531.44
59.05
7
531.44
478.30
53.14
8
478.30
430.47
47.83
9
430.47
387.42
43.05
10
387.42
348.68
38.74
Cami 10 bank
6513.22
5861.90
651.32
Digar
banklar
3486078
3138.10
348.6
Bülün
banklar
lOüÜO
9000
1000
Göründüyü kimi, hər bir bank cəlb etdiyi depozitlərin
90%-ni kredit kimi müştərilərə verir. Bütövlükdə, bütün
banklar son nəticədə ilkin mərhələdə cəlb edilmiş 1000$
həcmində depoziti 9 dəfə artırır və beləliklə də, 9000$
həcmində kredit qoyuluşunu həyata keçirir. Depozitlərin
multiplikativ artımı onun tamamilə məcburi ehtiyat
normalarına yönəldilməsinə qədər davam edir.
Multiplikativ prosesin gedişatında Mərkəzi Bank bir
tərəfdən kredit dəyərinə, digər tərəfdən isə bankların
likvidliyinə təsir göstərə bilər. Birinci halda faiz dərəcəsinin
dəyişdirilməsi, ikinci halda isə məcburi ehtiyat normaları və
açıq bazar əməliyyatları kimi alətlər tətbiq edilir.
1.11.
PUL KÜTLƏSİ
Pul icmalı - maliyyə sektoru ilə digər sektorlar arasında
olan maliyyə münasibətlərini əks etdirir, pul icmalı Milli
Bankın aylıq mühasibat balansının və
18
kredit icmal mühasibat balansının analitik qruplaşdı- nlması
yolu ilə hesablanan Milli Bankın və Kredit təşküatlarmm
analitik balans hesablarının birləşdirilməsinə əsaslanır.
Xalis xarici aktivlər - pul-kredit tənzimlənməsi
orqanları və kredit təşkilatlarmın qeyri-rezidentlərlə xarici
valyutada və qiymətli metallarla aparılan aktiv və passiv
əməliyyatların saldosudur.
Xalis daxili aktivlər - bank sisteminin mərkəzi
hökumətlə, fərdi sektorla, müəssisə və təşkilatlarla, maliyyə
təşkilatları İlə, dövlət idarəetmə orqanları ilə aparılan aktiv və
passiv əməliyyatların saldosudur.
Geniş mənada pul kütləsi - ölkə iqtisadiyyatında ödəniş
vasitəsi kimi ani istifadə oluna biləcək bütün pul vəsaiti. Bu
göstərici xalis xarici aktivlərin və xalis daxili aktivlərin
məcmusu kimi və ya banklardan kənardakı nağd pul ilə
əmanət və depozitlərin məcmusu kimi hesablanır.
Pul kütləsi (M2) - iqtisadi siyasətin işlənməsi,
makroiqtisadi proporsiyalann müəyyən edilməsi zamanı
istifadə edilən mühüm maliyyə aqreqatı. Dövriyyədə olan
nağd pul ilə nağdsız vəsaitlərin cəmi kimi hesablanır. Geniş
mənada pul kütləsindən fərqli olaraq bura xarici valyuta ilə
əmanət və depozitlər daxil edilmir.
1.12.
PUL DƏYƏRtNDƏKt DƏYİŞMƏLƏR
Pulun dəyərinin müəyyənləşdirilməsi üçün ən əsas
göstərici -qiymət indeksləridir. Qiymət indeksləri bizə, pulun
dəyərində görülən eniş və çıxışlan təsbit etməyə imkan verir.
Qiymətlər, pul dəyərində ortaya çıxan artım və
azalmaların bir göstəricisidir. Ancaq bir neçə mal və
19
Dostları ilə paylaş: |