«iqtisodiyot» kafedrasi

F=D

-

X 

(1) 

Foyda quydagi omillarga bog‘liq: 

a)

 

Bozorbop  tovarlar  va  xizmatlarni  yaratish  ishlab  chqarish  natijasida  ularni 

sotishdan kelgan pul tushumi ko‘payadi hamda uning tarkibidagi foyda ham ortadi; 

b)

 

Daromadlar - tushumlari miqdori(D); 

---

10 

 



 

Tushumlar sotilgan tovarlar va xizmatlar miqdoriga (Q) va ulardan har 

birining narxi (R)ga bog‘liq. 

D=QP 

(2) 

c)

 

Xarajatlar miqdori. 

Bozorda  narxlar  o‘zgarmay  kelgan  taqdirda  xarajatlarning  kamayishi  foydani 

oshiradi,  ularning  ortishi  esa  foydani  kamaytiradi.  Xarajatlar  denamikasi  mehnat 

unumdorligiga  bog‘liq  bo‘lib,  mehnat  unumdorligining  ortishi  xarajatlarni 

kamaytirish orqali foydani oshiradi. 

Shu  sababli  foydani  ko‘p  olish  sharti-  mehnat  unumdorligini  doimiy  bir 

maromda  oshirib  boorish  hisoblanadi.  Xarajatlar  pasaygan  sharoitda  foydaning 

daromaddagi  hissasi  ortib,  aksi  yuz  berganda  bu  hissa  kamayadi.  Bordiyu, 

tovarlarga  talab  yuqori  bo‘lsa,  ularning  bozor  narxi  oshadi,  o‘z  o‘zidan 

xarajatlardan  qatiy  nazar  foyda  ko‘payadi.  Narxning  foydaga  ta‘siri  shundan 

dalolat  beradiki,  bozorgir  tovarlarni  chiqarmay  turib  yaxshi  va  katta  foyda  olish 

mumkin emas. 

Foydaning o‘z o‘lchami bor, bu uning normasi va massasidir. Foyda normasi 

(G‘)  nisbiy  ko‘rsatkich  bo‘lib,  kapital  qanday  ishlatilib  Foyda  ko‘rilganligini 

bildiradi  va  shu  orqali  Foyda  (F)  kapitalning  (K)ning  qanday  qismiga  tengligi 

aniqlanadi. 

Foyda  ko‘rilgan  foyda  normasi  kapitalning  naqadar  yuqori  samarali 

ishlatilganligini  bildiradi.      Foyda  ko‘rish  tadbirkorlarning  asosiy  maqsadi  bo‘lib 

har doim foyda normasini oshirishga intilish saqlanib qoladi. 

Foyda massasi — bu foydaning mutlaq miqdoridir. Foyda massasi qanchalik 

koʻp boʻlsa, foyda shunchalik maksimumlashgan hisoblanadi. Agar foyda normasi 

yuqori  boʻlsa,  o‘z  kapital  bilan  ham  koʻp  foyda  olish  mumkin,  bordiyu  foyda 

normasi  past  boʻlsa,  kapitalni  koʻpaytirib  foydani  koʻpaytirish  mumkin.  Foyda 

maksimumlashtirish uchun ham foyda normasi, ham kapital summasi katta boʻlishi 

zarur.  Foyda  normasini  pasayishi  hisobidan  foyda  massasi  qisqargan  chogʻda,  bu 

yoʻqotishni  bartaraf  etish  uchun  investitsiyalar  hisobidan  kapital  koʻpaytiriladi. 

Olingan  foydaning  bir  qismi  investitsiyaga  aylanadi,  bu  bilan  u  kapitallashadi. 

---

11 

 

Amortizatsiya va kredit hisobidan ham pul investitsiyalanganda kapital koʻpayadi. 

Natijada  foyda  normasi  pasaygan  chogʻda  ham  olinadigan  foyda  miqdori 

qisqarmaydi.  Agar  foyda  normasi  pasayishiga  nisbatan  kapital  tezroq  koʻpaysa 

foyda massasining ortishi yuz beradi. 

Qanday usul bilan hosil boʻlishiga qarab oddiy va ustama foydaga boʻlinadi. 

Oddiy  foyda  erkin  —  mukammal  raqobat  sharoitida  koʻpchilik  tadbirkorlar 

oladigan  foydadir.  Ustama  foydani  firmaning  monopol  mavqeyi,  yaʼni  tovarlar 

taklifining tanho yoki ozchilik firmalar qoʻlida toʻplanishi yuzaga keltiradi.