SS
S
Saaaazzzz
IIIIssssaaaa H
H
H
H^
^
^
^sssseeeeyyyyn
n
n
noo
o
ovvvv
© Isa H^seynov. Se[ilmi] wswrlwri. 1988
1
M^haribw ba]lanandan sonra, b^t^n kwnddw oldu`u kimi Isfwndiyar ki]inin evindw dw
hwyat twrzi dwyi]mi]di.
M^haribwdwn wvvwl burda twkcw ki[ik gwlin swhwrlwr lap tezdwn oyanard\. Inwyi sa`ar, qap\-
bacan\ [al`\layar, ocaq qalay\b [ay-[=rwk haz\rlard\. B^t^n ailw doyunca yat\b, g^n
do`andan sonra qalxard\. Indi isw hwlw hava qaranl\ql\ ikwn Isfwndiyar ki]i ba]\n\ yast\qdan
qald\r\b bir-iki kwrw “=h=, =h=!” elwyir vw bununla gwlinlwri dw, k=rpw nwvwlwri dw dwrhal
yor`anlar\n alt\nda twrpwni]mwyw ba]lay\rd\lar. {=llwrdwn ]eh [wkilmwmi], gwlinlwrin ikisi
dw manqaba][\lar\ Manqa Bwn=v]wnin kwnddwn [\x\b c\r\ldaya-c\r\ldaya uzaqla]an
arabas\n\n dal\nca sahwyw twlwsirdilwr. Isfwndiyar ki]i isw nwvwlwrini yan\na al\b, “k=hnw
dudman” adland\rd\`\ dwmir[ixanan\n qap\s\n\ a[ma`a gedirdi. Qoca vaxt\ ilw o`lanlar\
Rwhmanla Bwhmwnw twhvil verdiyi, o`lanlar\ wsgwrliyw gedwndwn sonra yetmi] ya]\nda yenw
=z^n^n sahib durma`a mwcbur oldu`u dwmir[ixanan\n bir k^nc^n^ dwmir-d^m^rdwn
twmizlwmi]di, palaz sal\b, hwtta m^twkkw qoyub wmwlli-ba]l\ mwnzilw [evirmi]di. U]aqlar
b^t^n g^n^ bu k^ncdw wylwnirdilwr. Isfwndiyar ki]i isw be] dwqiqwdwn bir nwfwsini dwrw-
dwrw k=r^k bas\r, dwstwyindw o`lanlar\n\n vw =z^n^n barmaqlar\n\n izi olan [wkici g=t^r^b,
uzun illwr wrzindw d=y^lmwkdwn ortas\ ywhwrtwk [=kwlmi] qwdim zindan\n ^st^ndw bel,
kwtmwn d^zwldir, gavah\n yamay\r, balta ovxarlay\rd\…
Ax]amlar gwlinlwr manqan\n arabas\ndan d^]wndw he[ yerdw lwngimwdwn, birba]
dwmir[ixanaya gwlib u]aqlar\ apar\rd\lar, qay\nata evw qay\dana qwdwr vurnuxub hwywti
[al`\lay\r, inwyi sa`\r, samovar qaynad\r, s^frw haz\rlay\rd\lar. Amma Isfwndiyar ki]i evw
twlwsmirdi. Dwmir[ixanan\n b=yr^ndwn axan arx\n ^st^nw ayaq k=rp^s^ wvwzinw qoyulmu]
dwmir borunun ovu`undan konserv qutusunda araba ya`\ ilw wski par[as\n\ g=t^r^b, qara
xrom [wkmwlwrini yax]\-yax]\ silib par\ldad\r, torpaqla vw otla s^rtw-s^rtw wllwrinin his-
pas\n\ yuyur, hwmi]w k=ynwyinin d=] cibindw gwzdirdiyi daraqla saqqal\n\n alt\n\, ^st^n^
daray\b s\`allalay\r, qurum vw k=m^r qoxuyan papa`\n\ [\rp\b ba]\na qoyur, g=dwk[wsi
[iynindw, twsbehi wlindw, zwrif, nurani sifwtinw nisbwtwn az kobutaraq, t=kmwrwk bwdwnini
]ax tutub, a`\r, yor`un add\mlarla kwndin ortas\na, idarwnin qaba`\na yollan\rd\. Burda,
divar dibindw cwrgw ilw salla`\ oturub papiros, [ubuq [wkwn tay-tu]lar\ ilw salamla]\b, hal-
whval tuturdu, idarwyw girib, uzun, geni] dwhlizdw, “yel fwnwrinin” d=vrwsinw topla]m\]
camaat\n aras\nda Manqa Bwn=v]wnin qwzetdwn qirawtlw oxudu`u “vayenni svodkaya”
qulaq as\rd\. Sovet swdri Qurban ki]i ilw g=r^]^b, onun voyenkomatdan gwtirdiyi n=vbwti
2
[a`\r\] vwrwqwlwrindw kimlwrin adlar\ oldu`unu =yrwnirdi, kolxoz swdrinin kabinetinw girib,
sabahk\ “naryad\n” verilmwsindw i]tirak edirdi, yaln\z bundan sonra, yenw pencwyi
[iynindw, twsbehi wlindw, a`\r, yor`un add\mlarla evw d=n^rd^.
Wvvwllwr, nw qwdwr ki, o`lanlar\ getmwmi]di, Isfwndiyar ki]i kwnd aras\nda, idarwdw vaxt
ke[irmwyi xo]lamazd\. O`lanlar\n\ vw gwlinlwrini i]w yola salandan sonra hwywtdw oturub
nwvwlwri ilw mw]`ul olard\. B=y^k o`lu Rwhman\n bir-birindwn se[ilmwywn, ailwdw “qara
p\sp\salar” adlanan, ikisinin dw elw bil ^zlwrinw k=m^r qaras\ [wkilmi] q\zlar\ wski-^sk^dwn
d^zwltdiklwri “bwbwlwri”ni onun dizlwrinin ^st^nw d^z^b layla [alma`\ twlwb edirdilwr.
Isfwndiyar ki]i usanmadan, birdwn yar\m saat layla deywrdi. Ki[ik o`lu Bwhmwnin topasa[l\,
qarn\a[\q ekiz o`lanlar\ onun dizinin ^st^ndw oturub “Ke[wlin na`\l\”n\ dan\]ma`\ twlwb
edwrdilwr. Isfwndiyar ki]i usanmadan, bwzwn hwtta g^ndw bir ne[w dwfw “Ke[wlin na`\l\”n\
dan\]ard\. Bir saat, para saat ba`[ada, a`aclar\n aras\nda qurdalanmas\ vw hwrdwn yoldan
ke[wn tay-tu]u ilw s=hbwt elwmwsi hesaba al\nmasa, qoca, demwk olar ki, b^t^n g^n^
hwywtdw, nwvwlwrinin yan\nda oturard\. Indi isw elw bil evdwn, ailwdwn aral\ olma`a bwhanw
axtar\r, bwzwn hwtta idarwdwn qay\danda dwmir[ixanaya burulub, gwlinlwrindwn biri dal\nca
gwlmwyincw [wkici wlindwn yerw qoymurdu.
Bir ax]am yenw dwmir[ixanaya buruldu. Qap\n\n dal\na s=ykwdiyi a`\r dwmir lomu
g=t^r^b i[wri ke[di, zil qaranl\qda he[ nw g=r^nmwsw dw, x\rdaca m\xlardan tutmu] swpici
ma]\n vw kotan wlwngwlwrinw qwdwr, nwyin harda oldu`unu wzbwr bildiyindwn, he[ bir ]eyw
ili]mwdwn, asanca yeriyib yuxar\ ba]da, k^rwnin yan\nda g=dwkcwsini dirwkdwn asd\.
Qoca sinwsindw k^t a`r\ hiss edirdi. Bwdwni a`\rla]m\]d\. Hwmi]wkindwn fwrqli olaraq,
i]lwmwyw o qwdwr dw hwvwsi yoxdu. Amma gedib hwywtdw vw ya evin bir k^nc^ndw oturub,
b^t^n g^n^ ketmwn vurandan sonra indi dw qap\-bacada [al\]an gwlinlwrinin yor`un,
qwmli ^zlwrini, kimisi oturdu`u yerdwcw m^rg^lwywn, kimisi dw hwrdwn z\qq\ldaya-
z\qq\ldaya yemwk g=zlwywn nwvwlwrinw tama]a etmwyi, =ld^s^-qald\s\ bwlli olmayan
o`lanlar\n\ xat\rlay\b, necw deywrlwr, qwm dwryas\na da qwrq olma`\ istwmirdi.
Yava]-yava] wlini qald\rd\, kwndirdwn tutub [wkdi. K=r^k xoruldad\, f\s\ldad\, sonra aramla
u`uldama`a ba]lad\. K^rwdw ^zwrini qal\n k^l lay\ basm\] od par[as\ bir ucdan i]\lday\b
q\zard\. Qoca, dirwyin ha[as\ndan qara [\ra`\ g=t^rd^, silkwlwyib nefti yoxlad\, piltwni bir
az yuxar\ [wkdi, k^rwdw, odun ^zwrindw oyna]an x\rdaca alov dillwrindwn yand\r\b [\ra`\
yerinw qoydu. T^nd qara hisli, q\rm\z\mt\l alovun hwnirindwn lap al[ac\q tavandan
sallanm\] qurumlar titrw]di, s=y^d ]ivindwn h=r^l^b ax\r\nc\ dwfw kim bilir ha[an
suvanm\] divarlar\n dwlmw-de]iklwrindw swr[wlwr c^kk^ldw]ib dwrhal da swslwrini kwsdilwr.
Isfwndiyar ki]i k^rwnin wtraf\ndak\ bo] dairwdw f\rlan\b dwmir qalaqlar\na g=z gwzdirdi.
Ne[w g^ndwn bwri yerw at\l\b qalm\] pasl\ dwhrwni g=t^r^b ora-buras\na baxd\. Bu dwhrwni
o tayl\ Tat Seyidin istwklisi, alver[i Xeyrw deyilwn [ax\r satan arvad gwtirmi]di. Isfwndiyar
ki]inin bu arvaddan xo]u gwlmirdi. Dwhrwni at\b bir daha wtraf\na g=z gwzdirdi. Dibinw
q\rm\z\ kwrpic tozu kimi qal\n pas vw dwmir qaras\ [=km^] lwywndw su azalm\]d\. Qoca,