İşçi heyəti: Redaksiya heyəti: Vahid Axundov (iqtisad elmləri doktoru, professor), Ziyad Səmədzadə
Yüklə 4,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
194 S.Vəlizadə. Azərbaycanın müasir vergi sisteminin formalaşması istiqamətində aparılan islahatlar, onların nəticələri... ları, hər 2-3 ildən bir isə qüvvədə olan vergi qanunvericiliyinin səmərəliliyinin dərin təhlili aparılmalıdır. Əgər belə bir təhlil mənfi nəticə çıxarmağa əsas verirsə, onda gecikmədən islahatlar aparmaq lazımdır. Belə bir tendensiya əsasən iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrə xasdır [14]. Respublikamızın vergi sistemi qarşısında duran əsas məqsədləri, əsasən, aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar [14, 15]: vergi sistemi maksimal dərəcədə sadələşdirilməsi. Vergi sisteminin mürək - kəbliyi inzibati xərclərin artmasına səbəb olur ki, bu vergi ödəyicilərinin ayrı- ayrı qrupları arasında vergi yükünün qeyri-bərabər bölüşdürüldüyü fikrinə inam yaradır; vergi sisteminin stimullaşdırıcı rolunun artırılması. Yaxın illər ərzində büdcə gə lirlərinin artırılması yalnız vergi yükünün deyil, vergi bazasının genişlən - dirilməsi hesabına artırılması nəzərdə tutulur. Fiziki şəxslərin gəlir və hüquqi şəxslərin mənfəət vergisinin dərəcələrinin aşağı salınması, vergitutma baza- sının genişlənməsi artıq ənənəvi hal alıb və bu tendensiyanın gələcəkdə də davam etməsi planlaşdırılır. Bundan başqa, Respublikamızın iqtisadi modeli sosial yönümlü olduğundan kiçik biznesin stimullaşdırılması üçün sadələş - dirilmiş verginin tətbiqi davam etdirilməlidir ki, xüsusilə regionlarda kiçik biznes obyektləri rəqabətqabiliyyətli olsunlar və məşğulluq problemi tam həll olunsun; vergi sisteminin sabit və proqnozlaşdırılan olması, rəqabətliliyi təmin etmə- sidir; vergi orqanlarının əməkdaşlarının peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması; vergi sahəsində Avropa İttifaqına üzv olan ölkələrlə əməkdaşlığın inkişaf et- dirilməsi; vergi ödəyicilərinin hüquqlarının qorunması məqsədilə apelyasiya sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübələrinə əsas götürərək bu məqsədlərin reallaşdırıl- ması üçün vergi islahatları aşağıdakı prinsiplər əsasında aparılmalıdır [14]: 1. Aşağı dərəcəli vergi sisteminin yaradılması iqtisadi tədqiqatların göstərdiyi kimi, vergi sistemində baş verən bütün əyrintilər məhz vergi dərəcələrinin son həddinin kəmiyyəti ilə bağlıdır. 2. Vergidən yayınmanın müxtəlif sxemləri əsasən vergi şkalasının mütərəqqiliyi və kapitalın müxtəlif dərəcələrlə vergiyə cəlb edilməsi ilə bağlı olur. Gəlirlərin vergiyə cəlb edilməsinin müxtəlif rejimlərinin zəiflədilməsi vergi qanunveri- ciliyinin kobud surətdə pozulmasının hallarının qarşısını alır və onlarla bağlı cəza tədbirlərinin də sayının xeyli aşağı düşməsinə səbəb olur. Beləliklə, gəlir- lərin leqallaşdırılması cəhdləri artır və münbit investisiya mühiti formalaşır. 3. Vergi sisteminin “yaxşı” hesab edilən vergilərdən formalaşdırılması. “Yaxşı” vergi dedikdə son nəticədə bu verginin kimin ödəyəcəyinin əvvəlcədən məlum 195 AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012. olması nəzərdə tutulur. Məsələn, ABŞ-da korporativ gəlir vergisi “pis” vergi kimi təyin olunmuşdur. Çünki bu verginin ağırlığı istehlakçıların və səhmdar- ların üzərinə düşür, nəticədə kapital yığımı və investisiya fəaliyyətinə maneçi- lik törədir. 4. Vergi sistemindəki dəyişikliklərin mahiyyəti sıravi vergi ödəyicisi üçün başa düşülən olmalıdır. 5. Vergi islahatları barədə xəbərdarlıq edilməsi. Çünki bəzən sahibkarlar vergi qanunvericiliyinə edilən dəyişikliklər barədə cari maliyyə ili ərzində, in- vestisiyalarını müəyyən sahələrə yerləşdirdikdən, biznes sövdələşmələri bağladıqdan sonra xəbər tuturlar ki, bu da həm biznes, həm də büdcəyə da - xilolmalar sahəsində müəyyən itkilərə gətirib çıxarır. 6. Vergi islahatları həyata keçirilərkən qarşıya çoxlu sayda vəzifələr qoyulma- malıdır. Məsələn, vergi sisteminə ağır fiskal tələblər müəyyən etmək və eyni zamanda biznes fəaliyyətinin stimullaşdırılması, gəlirlərin artırılması və s. kimi məqsədlər qoyulması son nəticədə ona gətirib çıxaracaq ki, nəzərdə tutulmuş məqsədlərin heç bir tam olaraq reallaşdırıla bilməyəcəkdir. 7. Növbəti vergi islahatlarına başlayarkən, bu islahatlar nəticəsində hansı nəticələrin əldə ediləcəyini qabaqcadan dəqiq təsəvvür etmək, islahatların qarşısında duran vəzifələrin optimallıq şərtini müəyyən etmək lazımdır. 5. Nəticə Bu elmi məqaləmizdə müstəqillik əldə etdikdən sonra müasir vergi sisteminin qurulması istiqamətində aparılan islahatlardan və onların perspektiv inkişaf is- tiqamətlərindən bəhs açdıq. Lakin o da qeyd edilməlidir ki, bu islahatlar o qədər geniş mövzudur ki,bunları bir məqaləyə sığışdırmaq mümkünsüzdür və bu baxımdan biz daha önəmli məqamlara toxunmağa və onları təhlil etməyə çalışdıq. Bu təhlil- lərimizdən yalnız bir nəticəyə gəlmək olar ki, Ümummilli Liderimizin siyasi hakimiyyətə gəlməsi ilə bütün sahələrdə olduğu kimi, vergi sahəsində də həyata keçirilən kompleks islahatlar vergi sistemindəki yaranmış geriliyin aradan qaldırıl- masına imkan vermiş, Azərbaycanda sabit vergi sistemi yaradılmışdır və bunlar nəticə etibarilə strateji planların həyata keçirilməsi üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Dünya Bankı, BVF, ABŞ Xəzinədarlıq Departamentinin, Avropa Komissiyası və PWC şirkəti ekspertlərinin vergi qanunvericiliyinə əməl edilməsinə və elektronlaşma səviyyəsinə görə respublikamızın vergi sisteminə verdikləri qiymətlər və rəylər bunu deməyə əsas verir ki, müstəqillik illərində həyata keçirilən bu islahatlar cəmiyyəti vergilərə dair elementar biliklərinin olmadığı bir mərhələdən vergi quruculuğu tarix baxımdan qısa bir zaman kəsiyində, cəmi 20 il ərzində bir çox ölkələrin bəzən yüz illərlə qət etdikləri bir inkişaf prosesinə keçirmişdir. Bu illər ərzində bütövlükdə lib- eral və rəqabətqabiliyyətli bir vergi sistemi formalaşdırılmış, Azərbaycanda sər- Yüklə 4,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|