6
İxtisarların siyahısı
AF
– atrial fibrillyasiya (qulaqcıqların fibrillyasiyası)
AÇF
– angiotenzin çevirici ferment
APC
– aktivləşdirilmiş protein C
ARB
– angiotenzin reseptorlarının blokatorları
ASL
– aşağı sıxlıqlı lipoproteidlər
AT
– arterial təzyiq
BQDKP – beyin qan dövranının kəskin pozulması
BKİ
– bədən kütləsi indeksi
EKQ
– elektrokardioqrafiya
EUSI
– İnsult üzrə Avropa Təşəbbüsü (European Stroke
Initiative)
HT
– hemorragik transformasiya
XBT-10 – Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı (10-cu baxış)
INR
– beynəlxalq normallaşdırılmış nisbət (International
Normalized
Ratio)
KDT
– kəllədaxili təzyiq
KT
– kompüter tomoqrafiyası
Mİ
– miokard infarktı
MRT
– maqnit rezonans tomoqrafiyası
OBA
– orta beyin arteriyası
PEG
– perkutan endoskopik qastrostomiya (percutaneous
endoscopic
gastrostomy)
PTA
– plazminogenin toxuma aktivatoru
RKT
– randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlar
rtPA
– plazminogenin rekombinant toxuma aktivatoru
(Recombinant Tissue Plasminogen Activator)
STA
– süni tənəffüs aparatı
TİH
– tranzitor işemik həmlə
TOAST – insultun ABŞ Nevroloji xəstəliklər və İnsult Milli
İnstitutu (NINDS) tərəfindən təklif edilmiş təsnifatı
(Trial of Org 10172 in Acute Stroke Treatment)
YSL
– yüksək sıxlıqlı lipoproteidlər
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
7
Protokol ilkin səhiyyə xidmətləri səviyyəsində və stasionarlarda
çalışan nevropatoloqlar, neyrocərrahlar, reanimatoloqlar, təcili
yardım həkimləri, ailə həkimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Pasiyent qrupu: işemik insult xəstəliyi olan böyük yaşlı şəxslər.
Protokolun məqsədləri:
►
Sübutlu təbabət prinsiplərinə əsaslanmış müasir metodlar tətbiq
etməklə işemik insultun diaqnostika, müalicə və profilaktikasının
təkmilləşdirilməsi
►
İşemik insultla xəstələnmə və ölüm hallarının azaldılması
ÜMUMİ MÜDDƏALAR
İNSULT – beyin qan dövranının kəskin pozulmasıdır. İnsultun
iki tipi fərqləndirilir: işemik və hemorragik.
∗
İşemik insult qan təchizatının çatışmazlığı nəticəsində beynin
ocaqlı (fokal) zədələnməsindən əmələ gələn, 24 saatdan çox çəkən
və ya bir sutka ərzində ölümə gətirib çıxaran nevrolojı simptomların
kəskin inkişafı ilə xarakterizə olunan sindromdur.
Bütün halların 80%-də işemik insult karotid hövzədə, 20%-də isə
vertebrobazilyar hövzədə baş verir.
Kəskin serebral işemiya nəticəsində yaranan ocaqlı nevroloji defisit
və ya retinal işemiya nəticəsində yaranan görmənin monokulyar
pisləşməsi (amaurosis fugax) 24 saat ərzində tam keçib gedirsə, bu
sindrom tranzitor işemik həmlə (TİH) kimi təsnifata daxil edilir.
Hemorragik insult – serebral arteriyanın travmatik genezli
olmayan partlaması və qanın intrakranial sahəyə – intraventrikulyar,
intraserebral, subaraxnoidal, subdural və ya epidural olaraq axması
nəticəsində beyin qan dövranının kəskin pozulmasıdır.
∗
Bu protokolda
işemik insultun profilaktika, diaqnostika və müalicəsi nəzərdən
keçiriləcəkdir. Hemorragik insult haqda məlumatlar yalnız bəzi parametrlərin
müqayisəsi və onun işemik insultla differensial diaqnostikası nöqteyi-nəzərindən
təqdim olunacaqdır.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
8
Bəzən intraserebral hemorragiya beyin infarktı sahəsində inkişaf
edir, bu,
işemik insultun hemorragik transformasiyası adlanır
.
Yaşlı əhali arasında əlilliyin aparıcı səbəbi və ölümün əsas
səbəblərindən biri olan serebral insult əvvəlki kimi səhiyyənin əsas
problemlərindən biri olaraq qalmaqdadır. İnsult həyat üçün təhlükəli
olan kəskin miokard infarktı və ya kəskin kəllə-beyin travması ilə
eyni dərəcədə təxirəsalınmaz vəziyyət kimi qiymətləndirilməlidir.
İŞEMİK İNSULTUN RİSK AMİLLƏR
Modifikasiya edilə bilən risk amilləri:
Arterial hipertenziya
Siqaret çəkmə
Şəkərli diabet
Ürək xəstəlikləri, xüsusən də atrial fibrillyasiya
(qulaqcıqların səyriməsi)
Dislipidemiya
Keçirilmiş insult və ya TİH
Yuxu arteriyalarının stenozu
Hiperkoaqulyasiya ilə müşayiət olunan hallar
Azhərəkətli həyat tərzi
Alkoqolun həddən ziyadə qəbulu
Oral kontraseptivlərin qəbulu
Digərləri
Modifikasiya edilə bilinməyən risk amilləri:
Yaş
Kişi cinsinə mənsubluq
İrq (afro-amerikanlara mənsubluq)
Genetik meyllilik
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.