Məhəmməd Hadi və mətbuat
423
istək və məramını açıq şəkildə, bir qədər də romantizmin xarakterinə xas
olan pafosla bəyan etməkdən çəkinməmişdir.
Ensiklopedik biliyə, iti yaddaşa, parlaq zəkaya malik olan,
müraciət etdiyi bütün həyati məsələləri müxtəlif mənbələrdən aldığı
nümunələrlə paralel şəkildə şərh edən, daha çox maarifçilik
mövqeyindən çıxış edən ədibin əsərləri yaşadığı illərin aynası təsirini
bağışlayır. Xalq həyatının və yaşadığı dövrün elə bir köklü məsələsi
yoxdur ki, müəllif ona münasibət bildirməsin.
Əsərlərinin şərhi ondan həm də bir islamşünas alim, Quranın
tərcüməçisi kimi danışmağa imkan verir.
Əsərlərində istifadə etdiyi xalq deyimləri, atalar sözləri və
məsəllər ona dəlalət edir ki, o, klassik Azərbaycan, ərəb, türk və fars
ədəbiyyatına bələd olmaqla yanaşı, həm də xalq ədəbiyyatına dərindən
aşina olmuşdur.
Mükəmməl şəkildə bildiyi Şərq dilləri vasitəsi ilə Qərb
ədəbiyyatı, xüsusilə yunan mütəfəkkirlərinin əsərlərindən də xəbərdar
olub yeri gəldikcə onlardan istifadə etməsi M. Hadinin həm maraq, həm
də mütaliə dairəsinin genişliyindən xəbər verir.
Bir şair və mütəfəkkir olaraq M. Hadinin müraciət etdiyi
mövzular nə qədər rəngarəng olsa da, onlar ümumi, mayasında Allah və
insan sevgisi olan bir ideya ətrafında birləşirlər ki, bu ideyanın da adı
Xaliqə və insana məhəbbət, dünyaya səadət və bunların həyata keçməsi
üçün şərait yaradacaq AZADLIQ, BƏRABƏRLĠK və HÜRRĠYYƏT
arzusudur.
Tədqiqat bir daha sübut edir ki, millətinə, vətəninə xidməti bütün
vəzifələrdən üstün tutan M. Hadi mətbuatın verdiyi imkanlardan
maksimum istifadfə edərək qələmi ilə irticaya qarşı döyüşənlərin ön
cərgəsində olmuş, bacardığı qədər millətin maariflənməsinə, tərəqqisinə
və azadlığı uğrunda apardığı mübarizəsinə yardım etmiş, XX əsrin
əvvəllərindəki Şərq və Azərbaycan gerçəkliklərinin ümumi cəhətləri,
demək olar ki, bütünlülə onun əsərlərində öz bədii - fəlsəfi əksini
tapmışıdr.
Şərhini verdiyimiz tərcümələrdən anlaşılır ki, M. Hadi o şeyləri
tərcümə edib çap etdirmişdir ki, bu tərcümə və iqtibaslar birbaşa onun
estetik idealı ilə bağlı olan nümunələrdir. Həm də bu tərcümələrdəki
ideyaların millətə, türk və müsəlman dünyasına, ümumən insanlığa,
bəşəriyyətə faydası da şəksizdir.
İslam Qəribli
424
РЕЗЮМЕ
Основатель и руководитель национального Азербай-
джанского романтизма М. Хади считается одним из редких
мыслителей и деятелей культуры 20-го века, который творил в
тесном сотрудничестве с прессой. В монографическом
исследовании Ислама Герибли “Магомед Хади и пресса (1905-
1920)” впервые дается систематический анализ отношений и связей
М. Хади с прессой.
Монография полностью отражает приход М. Хади в твор-
чество и сферу прессы, которая ознаменовалась выходом его пер-
вой статьи в газете “Жизнь” (“Həyat”) под названием “Изложенная
истина” С июля 1905-го года до мая 1919 М. Хади опубликовал
более 270-ти научно-художественных, публицистических и пере-
веденных трудов в различных газетах и журналах, в этой моногра-
фии дана информация обо всех этих трудах, оценена их научно-
филологическая значимость.
В первой главе монографии под названием «Наследие М.
Хади на страницах “Жизнь” (“Həyat”) и “Фиюзет” (“Füyuzat”)
исследован его приход в творческую деятельность, проанализи-
рованы его труды, изданные в этих газетах. Были найдены и
представлены общественности около 50-ти трудов, которые до сих
пор не попали в печатаемые книги о М. Хади.
Вторая глава называется “Связи М. Хади с другими печат-
ными изданиями. Научно-литературное наследие на страницах
газеты “Новая жизнь” (“Yeni həyat”). В этой главе анализируются в
основном труды автора, напечатанные в газетах “Иршад”(“İrşad”),
“Эволюция” (“Təkamül), “Товарищ” (“Yoldaş”), “Новая жизнь”
(“Təzə həyat”) а также в журнале «Дабистан» («Dəbistan»).
Определенная часть напечатанных трудов автора в этих журнала
является новыми и до сих пор неизвестными широкой
читательской аудитории.
В третьей главе под названием «Деятельность автора в
газетах «Союз» (“İttifaq”), «Отклик» (“Səda”), «Прогресс»
(“Tərəqqi”) проанализированы более 70 трудов автора, большая
Məhəmməd Hadi və mətbuat
425
часть которых также являются новыми и до сих пор неизвестными
широкой читательской аудитории.
В четвертой главе под названием «Последние годы
творческой деятельности М. Хади» рассматривается его творчество
в период до Первой мировой войны, в период войны и
послевоенный период. Изучены его труды, напечатанные в газетах
«Судьба» (“İqbal”),“Sədayi-Həqq”, “Bəsirət” (Дальновидность),
“Açıq Söz” (Откровенное слово), “Azərbaycan” (Азербайджан) в
большинстве которые до сих пор не были известны научной
общности.
В монографии, основанной на богатую фактологическую и
теоретическую базу, М. Хади рассматривается и изучается не
только как поет, как он известен в основном читательской
аудитории, но и как публицист, научный деятель, переводчик и
прозаик. Наряду с изучением и исследованием литературного
наследия автора, были подготавлены научно-текстологические
тексты.
Монография, основанная на полной и богатой литературе,
завершается заключением, в котором дается обобщения и выводы,
полученные в ходе исследования.
SUMMARY
The one of the creators and leaders of the national Azerbaijani
romanticism M.Hadi is one of the handful masters among the XX
century writers and thinkers who had close relations with media.
Muhammad Hadi’s relations with periodical media of Azerbaijan are
systematically investigated for the first time in this monographic study
by Islam Garibli entitled “Muhammad Hadi and Press (1905-1920)”.
The monograph reflects the full and complete view of the
Hadi’s relations with media who came to the press with publication of
his first article “Bayani-Haqiqat” in Hayat newspaper in 1905. Hadi
published more than 270 literary-scientific, publicistic works and
translations in different newspapers and magazines between July 1905
Dostları ilə paylaş: |