Islam qəribli
Məhəmməd Hadi və mətbuat
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- İslam Qəribli
- I. 2. POEZĠYA SAHƏSĠNDƏ ĠLK ADDIMLARI A
Məhəmməd Hadi və mətbuat
19 başlıca səbəbi onun özünün çalışqanlığı və həm də Mustafa Lütfi ilə yanaşı tərəqqipərvər Şamaxı üləmalarından olan Əhməd əfəndi, Əbdülxalıq əfəndi, “yaxın qohumu olan Əbdülqasım əfəndidən”(6, 234) dərs alması idi. Şeir, elmi və publisistik əsərlərində göstərdiyi məxəzlər, gətirdiyi və əksəriyyətinin də tərcüməsini verdiyi çox dəyərli sitatlar sübut edir ki, müstəsna yaddaş sahibi olan M. Hadi gənclik illərində ilahiyyat emləri ilə bərabər dünyəvi elmləri, xüsusilə dil, ədəbiyyat, fəlsəfə, məntiq, tarixi də dərindən öyrənmiş, “oxuduğu klassik ədəbiyyat, tərəqqipərvər alim və mütəfəkkirlərin əsərləri onda yaxşı bilik ehtiyatı yaratmış”(397, 4) və sonralar yaradıçılığı boyu gəncliyində öyrəndiklərindən yetərincə bəhrələnmişdir. Şamaxı mühiti gələcəkdə “böyük bir ədib olmaq” arzusu ilə yaşayan gənc M. Hadinin istəklərini doğrultmağa imkan verməsə də, o, bu məhrumiyyətə, yəni doğulduğu şəhərdə qalıb burada təhsil almağa məhkum idi. Ədibin yaxın dostu, məsləkdaşı və M. Hadi haqqında ilk və həm də səhih məqalələrin müəllifi Seyid Hüseynin yazdığı kimi, o, “oxuduğu elmlərin kəndisinə heç bir nəticə verməyəcəyini, olsa-olsa mömin bir molla əfəndidən fəzlə bir şey olmayacağını hissi-qəbləl-vüqu ilə anladığından, İstanbul və Əl-Qahirə kimi islam mədəniyyəti mərkəzlərinə gedib orada təhsil almaq fikrinə düşmüşdür. Mustafa Lütfi.... Hadini xarici məmləkətlərə göndərəcək iqtidarı olmadığından Hadi bir neçə zəngin əqrəbasına müraciətdə bulunmuş, təhsil arzusunda olduğunu söyləyib müavinət istəmişsə də, onlar sözünü dinləyən və yardımda bulunan olmamışdır”(66, N 3). Xaricdə təhsil almaq ümidləri boşa çıxan və Şamaxı üləmasından indiyə qədər öyrəndiklərindən artıq bir şey öyrənə bilməyəcəyini yəqinləşdirən, molla, ruhani olmaq fikrindən büsbütün uzaq olan M. Hadi iyirmi üç yaşında lkən təhsilə “əlvida” deyərək bəxtini ticarətdə sınamaq qərarına gəlir və əmisi oğlu ilə şərikli atasından qalan baqqal dükanını açıb ticarətə başlayır. Təcrübəsizliyi, digər tərəfdən ticarətə həvəsinin olmaması bir neçə aydan sonra onun tamamilə müflisləşməsi ilə
İslam Qəribli
20 nəticələnir və bundan sonra “bir müddət Hadi işsiz, pərişan və laübalı gəzir. Ara-sıra şəhər kənarındakı “Qələ bayırı”ya və başqa səfalı yerlərə gedib, ürəyinin dərdlərini ana təbiət qoynunda dağıtmağa çalışır”(401, 8). Belə gəzintilərin birində lap uşaqlıqdan azad və sərbəst olmağı sevən M. Hadinin başına qəribə bir hadisə gəlir. Şairin yaxın dostu, çətin məqamlarında ona pərəsdarlıq edən Abdulla Şaiq yazır: “ Nağıl edirlər ki, Şamaxı bələdiyyə rəisi inqilab illərində axşamlar saat səkkizdən sonra evdən dişarı çıxmağı bir müddət qadağan etmişdi. Bundan sonra Hadi gecələr şəhər ətrafına çıxmaq adəti olmadığı halda, bələdiyyə rəisinin əmrinə məhz itaətsizlik göstərmək məqsədi ilə hər gecə şəhər ətrafını dolaşmağa başlamışdı. Bir dəfə polis nəfərləri tərəfindən tutulub dairəyə gətirildiyi zaman yolda şəhərin mötəbər şəxslərindən birisi Hadini tanıyıb azad etdirmişdi”(6, 239). 1902-ci ilin yanvar ayının son günündə təbiət şamaxılıları qəfil bir fəlakətlə üz-üzə qoydu. Həmin günün canlı şahidi Ö. F. Nemanzadə yazır: “1902-ci il yanvarın 31-də cümə axşamı gündüz saat 12-də Şamaxıda indiyə qədər görünməmiş yer tərpənişi oldu. Bu gün Şamaxı üçün ən böyük fəlakət, eşidilməmiş bir dəhşət və qiyamət günü idi”(410, 70). Baş vermiş dağıdıcı zəlzələdən sonra bir çox şamaxılılar kimi M. Hadi də doğma şəhərini tərk edməyə məcbur olmuş, “evlərinin ənqazını (tör- töküntü) 200 manata sataraq Kürdəmirə getmiş, ibtidaən bir əttar dükanı açmış isə də, ondan da bir şey çıxmadığını görüncə, ikinci kərə olaraq zərər ilə dükanı qapamışdır”(66, N 3). Xarakterində tacirlik əlamətləri olmayan, iki dəfə dükan açsa da iflasa uğrayn M. Hadi özünü xarakterinə uyğun bir sahədə sınamaq qərarına gəlir və “bəzi maarifpərvərlərin müavinəti ilə” Kürdəmirdə yaşayan şamaxılı Ağa əfəndi ilə birlikdə bir məktəb açıb tədrisə başlayır. Çox keçmir ki,“istedadı və şəxsi mütaliə nəticəsində əldə etdiyi biliyi ilə digər müəllimlərdən seçilən Hadi Kürdəmir ziyalılarının nəzərini cəlb edir, onu Zaqafqaziya müəllimlər qurultayına Kürdəmir müəllimləri tərəfindən nümayəndə seçirlər”(45, 413). “1904-cü ildə Tibilisidə keçirilən Məhəmməd Hadi və mətbuat
21 Zaqafqaziya müəllimlər qurultayında iştirak edən”(395, 236) M. Hadinin işləri yavaş-yavaş sahmana düşür, öyrənmək təşnəsi olan gənc bildiklərini həvəslə məktəblilərə, şagirdlərinə öyrətməyə başlayır. Kürdəmirdə yaşadığı illərdə (1902-1906) maddi imkanları nisbətən düzələn M. Hadi yenə də əvvəlki qayda ilə mütaliəsini davam etdirir, “Kəlküttədən “Həblül-mətin”, İstambuldan “Sabah”, Bakıdan “Həyat”, Bağçasaraydan “Tərcüman” qəzetlərini gətirdib oxuyur”(401, 20). M. Hadinin 1905-ci ilə qədərki ömür yolunun qısa mənzərəsi yuxarıda qeyd etdiyimiz kimidir. “25 yaşlarınadək nə bir qəsidəsi, nə də aşiqanə qəzəli olmayan”(66, N 3) şairin mətbuat və sənət aləminə gəlişi 1905-ci ilin ortalarına təsadüf edir ki, bu zamana qədər o, enişli-yoxuşlu bir həyat yolu keçmiş, dərin savada, formalaşmış dünyagörüşə, ən başlıcası millətinə, vətəninə minnətsiz, can-başla xidmət etməyə hazır olan gənc idi. Arzularını gerçəkləşdirmək üçün ona şərait lazım idi ki, bu şərait 1905-ci il Birinci rus inqilabından sonra meydana gəldi və fitri istedadı sayəsində M. Hadi az bir müddət ərzində iddialı adamların onilliklər boyu gedə bilmədiy yolu qət, fəth edə bilmədiyi zirvələri isə fəth etdi.
sonları, XX əsrin əvvəllərinə doğru Azərbaycan iqtisadiyyatında baş verən kapitalistləşmə meyili və Bakıda kapitalizmin sürətli yüksəlişi demokratizmin yayılması, dərinləşməsi və inkişafı üçün dərin zəmin yaratmışdı”(60, 42). Azərbaycandakı ictimai-siyasi durumu vaxtında, düzgün qiymətləndirən milli ziyalılar və vətən, millət qayğısı çəkən imkan sahibləri anadilli məktəb və mətbuat qıtlığından əzab çəkən azərbaycanlıları elmsizlik və məlumatsızlıq girdabından qurtarmaq üçün cəsarətli və düşünülmüş addımlar atdılar. Millətin tərəqqi və özünüdərkinə hava və su qədər gərəkli Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|