Məhəmməd Hadi və mətbuat
25
Məktəbi uşaqlar üçün ana qucağına, elmi ana südünə
bənzədən gənc şair bildirir ki, bütün inkişaf və mədəniyyətlərin
yolu məktəbdən keçir. “Məkatib bir sədəfdir qətreyi-naçizi dürr
eylər”,- deyən şair məktəbi bəşər övladını qüdsiyyət aləminə
aparan bir yol, “şivəgahi-dilbəri-rənayi-hürriyyət”, həqiqəti dərk
etmək üçün bir vasitə kimi tərənnüm edir. Bəlkə elə bu cəhətlərinə
görədir ki, şeirin axırında qəzet “İdarədən” başılığı altında belə
bir təqdiredici qeyd vermişdir: “Görünür ki, məkatib haqqında
sözü tamam edib istəməyirsiniz ki, sizdən sonra da qəzetəmizə söz
yazan olsun, lakin səhviniz var. Bu xüsusda nə qədər yazılsa, yenə
azdır” (99, N 109).
Orası da maraqlıdır ki, Əli bəy Hüseynzadə M. Hadinin
mətbuatda çap etdirdiyi şeirini qiymətləndirmiş, “Həyat” qəzetinin
129-cu sayında dərc etdirdiyi “Bir balaca intiqad” adlı
məqaləsində “İrşad” qəzetinin 5-ci nömrəsində Hafizdən edilmiş
bir tərcümənin naqisliyini tənqid edərək yazmışdı: “Türk dilində
şeir yazan heç olmaz isə böylə yazar:
Məkatib bir sədəfdir, qətreyi-naçizi dürr eylər,
Məkatib bir çəməndir, sərvini azadi-hürr eylər(51, 121).
“Həyat” qəzetində “Maarifin və kitabi-müqəddəsimiz
Qurani-kərimin şənində” adlı(100, N 112), “Məhəmmədül-Hadi
əl-Hac Əbdülsəlimzadə Şirvani sakini-Kürdəmir” imzası ilə çap
etdirdiyi (Bu şeir şairin Sovetlər dönəmində və 2005-ci ildə çıxan
kitablarına düşməmişdir. Biz “kitablar” deyəndə şairin həmin
illərdə çıxan kitablarını nəzərdə tuturuq – İ. Q.) on iki beytlik
şeirinin ilk misralarında şair bildirir ki, kim açıq göz ilə baxıb
Quranın mənasını anlamağa çalışsa, görəcək ki, Quran elm və
hikmət dəryasıdır. Məlum olduğu kimi, “İslam çox əhatəli sosial
tənzimləmə sistemidir. Müsəlmanların həyatının, demək olar ki,
bütün cəhətləri dini baxımdan müəyyən məna daşıyır”(424, 11)
və bəşər taleyi üçün lazım olan məsələlərin əksəriyyətinin şərhi
Quranda əksini tapıb. M. Hadinin qənaətinə görə Qurandan
kimsənin binəsib olması mümkün deyil, çünki o, Allah tərəfindən
İslam Qəribli
26
insan övladını doğru yola hidayət etmək üçün göndərilən
müqəddəs qanundur. Şair bildirir ki, halallığın, imanın, qəflətdən
oyanmanın, cahildən və cəhalətdən uzaqlaşmağın yolları birər-
birər müqəddəs kitabımızda göstərilib. “Vücudi-əhli-qəflət mar ilə
narə müşabihdir(Qəflət əhlinin vücudu, varlığı ilana və cəhənnəm
atəşinə bənzəyir - İ. Q.) deyən şair bildirir ki:
Cahanda hər fəsadın mənĢəyi nadandır, nadan,
Nizami-aləmi ixlal edən əhli-zəlalətdir.
Riyazi-dəhri xaristan edib də eyləyən viran,
Cəhalətdir, bilaĢübhə, cəhalətdir, cəhalətdir(100, N 112).
“..Həmvətənlərinin ağır və fərəhsiz həyat şəraitini,
tuşlandıqları bəla və bədbəxtliklərin səbəbini... maarifsizlikdə,
zərərli fikirlərin torundan xilas ola bilməmələrində görən”(391,
97) maarifçi yazıçılar kimi M. Hadi də çox doğru olaraq qeyd
edirdi ki, cəhalətin səbəbi elmsizlikdir və elmi öyrənmədən nə
mərifət, nə də firavan yaşayış sahibi olmaq mümkün deyil.
Süleyman, İdris, Məhəmməd kimi Allah tərəfindən insanları
doğru yola dəvət etmək üçün göndərilənlər məhz elmi öyrənməklə
uca mərtəbə sahibi oldular ki, bütün bunlar barədə Quranda
yetərincə məlumat verilib. “Ki “rəbbi-zədni-elmən” şahidi-sidqi-
məqalətdir”,- deyən şair bir daha bəyan edir ki, müqəddəs
kitabımız olan Quran elm mənbəyidir və onu öyrənmək, orada
verilən göstərişlərə əməl etmək hər bir müsəlmanın borc və
vəzifəsidir.
F. e. d. Vəli Osmanlınin qeyd etdiyi kimi, “XX əsr
Azərbaycan romantiklərinin geniş poetik vüsətli və sosial miqyaslı
hürriyyət
manifesti
Məhəmməd
Hadinin poeziyası ilə
başlayır”(423, 11) və M. Hadinin “Həyat” qəzetində çıxan üçüncü
şeiri olan “Hürriyyət aləmi” əsəri bu manifestin proloqu təsiri
bağışlayır(101, N 6). Bu əsər şairin kitablarında “Nəğmeyi-
əhraranə” adı ilə getmişdir ki, səbəbini başqa yerdə axtarmaq
lazım deyil. Çünki M. Hadinin sağlığında çıxan “Firdovsi-
ilhamat”(377, 14-15) kitabında şeir bu adla çap olunmuş və
tərtibçilər də bu kitaba istinad etmişlər. Qəzet variantı ilə kitab
Məhəmməd Hadi və mətbuat
27
variantının həcmi eyni olsa da (həm qəzetdə, həm də kitabda şeir
on dörd beytdən, iyirmi səkkiz misradan ibarətdir), mətnlər
arasında bir sıra dəyişikliklər var ki, zənnimizcə, bunları
“Firdovsi-ilhamat” kitabını çapa hazırlayarkən M. Hadinin özü
etmişdir və bunlar şeirin xeyrinə olmuşdur. İki nümunə
göstərməklə kifayətlənəcəyik. Qəzetdə dördüncü beyt belədir:
Niqabın aç da məftun eylə ərbabi-tamaĢayi,
Desinlər fənni-səhairdə əfsunkari-hürriyyət.
Həmin beyt kitabda bu redaksiyada verilmişdir:
Niqabı sal üzündən, ərzi-ruyi-ibtisam eylə,
Görənlər söyləsinlər dilbəri-səhhari-hürriyyət
.
Altıncı beyt qəzetdə bu variantdadır:
Nə dilsəyyad dilbərsən, xüram etdikdə üĢĢaqın,
Edər pərvanətək canın fədayi-nari-hürriyyət.
Həmin beyt kitabda belə verilmişdir:
Nə dilsəyyad ahusan, xüram etdikdə üĢĢaqın-
“Ənəlhəqq” nəğməsin söylər, olur bərdari-hürriyyət.
“Öz bədii, publisistik, elmi-fəlsəfi yazılarında ... əslində real
gerçəkliyi də, cəmiyyətin özünü də ictimai cinahlara və silklərə,
siniflərə və tayfalara, ümumiyyətlə heç bir sosial-siyasi intriqa
qütblərinə, məhdud subyektiv təmənna və mənafe təbəqələrinə
parçalamayan, dövrünün milli azadlıq hərəkatını ümumxalq
oyanışı, ümummilli intibah kimi tərənnüm edən”(73, 8) M.
Hadinin azadlığın tərənnümünə həsr olunmuş bu şeiri XX əsrin
böyük osmanlı türk şairi Namiq Kamaldan, onun “Nə əfsunkar
imişsən, ah, ey didari-hürriyyət” misralı şeirindən təsirlənərək
yazılmışdır. Şeirində hürriyyəti coşqun ruh və qəsidələrə xas olan
təmtəraqla tərənnüm edən şair onu üfüqdən boylanan günəşə, qəlb
oxşayan huriyə, aşiqləri məftun edən “dilsəyyad ahu”ya bənzədir.
Poetik yaradıcılığının manifesti hesab oluna biləcək bu şeirdə şair
öz gələcək yaradıcılığının məramını elan edir. Ədəbi aləmdə ilk
addımlarını atan gənc şairin aşağıdakı misraları sonralar
“Hürriyyət əndəlibi - azadlıq bülbülü” adlandırılan gələcək
Dostları ilə paylaş: |