Ислам вя елм
Yüklə 466,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Belə qarşı çıxmayın, belə deyinməyin. Mən həmişə Qərbə gedildiyi zaman yeni qitələrə rast gəlinəcək fikrini və
9 salmağa çalışaq; Bugünkü fizikanın yaradıcısı İbn Heysəmdir. 5 Kimdir bu İbn Heysəm, – desəm, əlbəttə ki, heç birimiz tanımırıq, – deyəcəksiniz. Çoxumuz liseydə oxuduq və ali təhsil aldıq, lakin İbn Heysəmin adı belə bizə öyrədilmədi. Amma İbn Heysəm fizikanın yaradıcısı və atasıdır. İbn Heysəm həmçinin bugünkü atom və molekul nəzəriyyəsini aşkar edən insandır. İbn Heysəm bu atom və molekul nəzəriyyəsinə əsasən sınma qanunlarını kəşf edən insandır. Qədim yunanlardan, məsələn, Evklid sınma qanunu haqqında demişdir ki, işıq bir prizmadan sınaraq digər tərəfə keçir. Evklidə görə işıq prizmanın bir tərəfindən digər tərəfinə keçərkən işığın sürəti kəsilir və bu kəsilən sürət aradakı bucaqlarla mütənasibdir. İbn Heysəm Evklidin səhv düşündyünü, əslində bucaqların özləri ilə deyil, sinusları ilə mütənasib olduğunu irəli sürür. Bu sürətlərin qırılması bu materialların ardıcıllıqları ilə mütənasibdir, – deyir. Və bu materialların içərisindəki molekul nəzəriyyəsinə istinadən bu hesablamaları aparıb ortaya çıxarır. Kimya elminin yaradıcısı da müsəlmanlardır. Cabir ibn Həyyan 6 kimya elminin qurucusudur. O ilk dəfə atomun parçalana biləcəyini söyləyən və hicrətin II əsrində yaşamış böyük bir alimdir. Əsri-səadətdən dərhal sonra kimya elminə aid ikinci araşdırmaları ilə tanınan Cabir ibn Həyyan müəzzəm bir insandır. Atom nəzəriyyəsini ortaya çıxarmışdır. Cabir ibn Həyyan bu gün bizə kimya dərslərində öyrədilən Lavuazye prinsipini tədqiq edib üzə çıxarmışdır. Nyuton prinsipini ortaya qoymuşdur. Neçə əsr əvvəl? Avropalılardan təqribən on əsr əvvəl. Cabir ibn Həyyan VIII əsrin insanı. Halbuki Nyuton prinsipindən ancaq XIX əsrdə Avropada danışılmışdır. Cabir ibn Həyyan cazibə qüvvəsi qanunlarını da ortaya çıxarmışdır. Bunu haradan bilirsiniz? Bu yaxınlarda Almaniyada 4 cildlik bir kitab nəşr ediləcək. Cabir ibn Həyyanın kitabı fotosurətləri ilə yayılacaq. O kitabın içərisində hər bir kəs bunu biləcək və görəcək. Avropalılar Cabir ibn Həyyanın kitabını XIV əsrdə tərcümə etmişlər, lakin XVI əsrdə nə olduğunu başa düşmüş və beləcə Lavuazye prinsipi ortaya çıxmışdır. XVII əsrdə digər söylədiklərini başa düşmüşlər. Gey Lussak prinsipi yaranmışdır. XIX əsrdə cazibə qanununu başa düşmüşlər, beləcə Nyuton qanunu ortaya çıxmışdır, lakin Cabir ibn Həyyan bunları artıq on əsr əvvəldən ortaya qoymuşdu. Cabir ibn Həyyan bütün elm tarixində ilk dəfə laboratoriya quran və ilk dəfə müşahidə və təcrübə metodunu elmə gətirən insandır. Hətta öz laboratoriyasında ilk süni hüceyrə yaratmış insandır ki, avropalı bu gün belə onun səviyyəsinə çata bilməmişdir. Təbii ki, bunları oxuduqca insan inana bilmir. Lakin İbn Həyyan hicrətin II əsrində kimya elmini bu nöqtəyə çatdıran bir insandır. Bu gün Almaniyada Cabir ibn Həyyanın əsərləri üzərində doktorluq fəaliyyətləri aparılır, lakin, çox təəssüflər olsun ki, biz öz şəxsiyyətlərimizi və onların kəşf etdikləri elmləri Qərbdən aldığımız üçün və qərblilər də müsəlmanların kitablarını özlərinə ötürərkən ad qeyd etmədikləri üçün biz öz böyük şəxsiyyətlərimizi tanıya bilmirik. Müsəlmanlar tarix və coğrafiya elmlərinin də yaradıcısı hesab olunurlar. Qədimdə tarix hekayələrdən ibarət idi. İlk dəfə İbn Xəldun “Müqəddimə” adlı əsərində tarixin bir hekayə elmi olmadığını, bütün insanların və millətlərin yaşayışlarını səbəb və nəticələri ilə araşdıran, bunların təhlilini verən bir elm olduğunu müəyyənləşdirdi və ilk tarix kitabını yazdı. İlk dəfə coğrafi xəritəni çəkən də müsəlmanlar olmuşlar. Hətta Amerika da ilk dəfə müsəlmanlar tərəfindən kəşf olunmuşdur. Müsəlmanların xəritələrində Amerikanın varlığı göstərilirdi. Biz bilirik ki, Amerikanı Xristafor Kolumb kəşf etmişdir. Nə üçün belə bilirik? Çünki biz məlumatlarımızı avropalılardan alırıq. Baxın, Xristafor Kolumb haqqında aparılan yeni araşdırmalar nəyi göstərir; Xristafor Kolumb Venesiyalıdır, yəni ticarət gəmiləri ilə İslam aləmi ilə ən çox təmasda olan yerdəndir. Kitablar daha çox Venesiyada, Genuyada tərcümə edilərək Avropaya ötürülmüşdür. Xristafor Kolumb Venesiyada müsəlman kitablarından qərbə doğru gedilərsə, yeni qitələrə çıxmağın mümkün olduğunu oxumuş və öyrənmişdir. Buna görə də özü bu işlə maraqlanmış və mən də gedib bunu görüm, – demiş və ilk dəfə Atlantik okeanına çıxmaq cəsarətini göstərmişdir. Xristafor Kolumb aylarla Atlantik okeanında gedir, lakin quru torpaqları heç cür tapa bilmir. Hətta elə bir nöqtəyə gəlir ki, gəmisinin içərisindəki insanlar böhran keçirdikləri üçün üsyan etməyə qalxırlar. Qayıdacağıq, – deyirlər. Sən bizi bilmədiyin bir yerə aparırsan, bunun sonu yoxdur, – deyirlər. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, o gəmidə olan bəzilərinin xatirə dəftərindəki qeydlərdən başa düşüldüyünə görə Xristafor Kolumb bu sözləri söyləyərək üsyanı yatızdırır: “Belə qarşı çıxmayın, belə deyinməyin. Mən həmişə Qərbə gedildiyi zaman yeni qitələrə rast gəlinəcək fikrini və məlumatını müsəlmanların kitablarından oxumuşam. Bu torpağa mütləq çatacağıq, çünki müsəlmanlar yalan danışmazlar”. Necə ki səbir edib yollarına davam edirlər. Nəhayət, qarşılarına Amerika qitəsi çıxır. Müsəlmanların tarix, coğrafiya, fizika, kimya, riyaziyyat və cəbr elmlərinə etdikləri xidmətlərin ardı-arası kəsilməmişdir. Buna görə də bu elmlərin daim inkişaf etməsində müsəlmanların böyük rolu olmuşdur. Bəs avropalılar bu elmləri müsəlmanlardan necə əxz etdilər? Bir az da bu barədə danışaq: avropalılar xaç yürüşlərini başladılar və müsəlmanlardakı bu elmləri yavaş-yavaş öz dillərinə tərcümə edib öyrənməyə
5 “Qeydlər və izahlar” bölməsinə baxın. 6 “Qeydlər və izahlar” bölməsinə baxın. Yüklə 466,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|