İslamda qadin hüquq sistemi Kİtab haqqinda

Fәlsәfi baxımdan

Çoxarvadlılıq kişi və qadın hüquqlarının bərabərliyi fəlsəfəsinin əsli ilə - onların insaniyyətdə müsavi olmalarından qaynaqlanır - ziddiyyət təşkil edir. Çünki kişi və qadının hər ikisi insan və bərabər hüquqludur, ya onların hər ikisi bu hüquqa malik olmalıdır, ya da hər ikisi həmin hüquqdan məhrum edilməlidir. Eyni zamanda, kişinin bir neçə zövcəyə sahib ola bilməkdə icazəli, qadının isə çoxlu sayda ərə malik ola bilməkdə ixtiyarının

səh:340
1- [1] . Vacibi-kifayi, yəni hansısa bir insanın yerinə yetirməsi ilə digərlərinin üzərindən qalxan məsələlər. Misal üçün, meyiti dəfn etmək və bu işlərə görə müqəddimə sayılan işləri həyata keçirmək hamı üçün vacibdir, amma kimsə bu işləri yerinə yetirsə, digər şəxslərin üzərindən onun məsuliyyəti qalxmış olur.

olmaması bir növ, ayrı-seçkilik və kişilərə nəvaziş göstərməkdir.

Kişiyə dördə qədər qadınla evlənməkdə icazə verməyin mənası qadının kişinin dörddəbiri qədər imtiyaz və dəyərə sahib olduğunu deməkdir. Bu, ən son həddə qadının təhqir edilməsi deməkdir və hətta, İslamın nəzərində şahidlik və irslə bağlı - iki qadının şahidliyi bir kişinin şahidliyinə bərabərdir - qeyd edilən məsələ ilə də ziddiyyət təşkil edir. Bu, çoxarvadlılığa tutulan iradlardan ən yerində və yerli olanı idi. Sanki, çoxarvadlılığa irad tutan şəxslər onun şəxsi və ictimai səbəblərinə azacıq da olsa, diqqət etməyərək nəzərdən qaçırtmış və məsələnin təkcə həvəs və istəklə bağlı olduğunu düşünmüşlər. Belə olduğu təqdirdə, nə üçün kişinin istəyinin nəzərə alınıb qadının istəklərinə diqqət edilmədiyini fikirləşmişlər. Əvvəlki bəhslərimizdə çoxarvadlılıq məsələsin yaranması səbəblərinə toxunduğumuz zaman, onun evli kişi və qadınlar üzərində ərsiz qadınlarla bağlı məsuliyyət və vəzifə yaratdığını dediyimiz üçün bu barədə danışmaqdan daşınırıq.

İslamın fəlsəfi mənbələrində irs, şəhadət və zövcələrin çoxluğu məsələlərində əgər qadına qarşı diqqətsizlik və onu təhqir etmək nəzərdə tutulsaydı, həmçinin, insanlıq və insanlıq hüquqlarından qaynaqlanan məsələlər baxımından kişi və qadın arasında fərqlər qoyulsaydı, onda, o, hər yerdə eyni cür fikir yürütməli və eyni hökmləri verməli olardı. Bir yerdə qadının kişinin mirasının yarısı qədər irs apardığını, başqa yerdə isə, onun mirasda kişi ilə bərabər olduğunu və kişinin dörd qadınla evlənə bildiyini söyləməz və bu barədə müxtəlif hökmlərə malik olmazdı.

Bütün bu məsələlərdən İslamın fərqli bir düşüncə və fəlsəfəyə malik olduğu aydın olur. Biz əvvəlki məqalələrimizdə irs barəsində izah edərək kişi ilə qadının insanlıq və insanlıqdan qaynaqlanan hüquqlarda bərabər olması məsələsini bəhs etmiş və bunun İslamın nəzərində hüququn müqəddimə və əlifbası olduğunu demişdik. İslamın nəzərində, kişi və qadın hüquqları ilə əlaqədar müsavi və bərabərlikdən də üstün mətləblər mövcuddur və onlara daha çox diqqət edilməli və o, icra olunmalıdır.

Çoxarvadlılıq mәsәlәsindә İslamın rolu

Nə İslam dini çoxarvadlılığı ixtira və kəşf etmiş (çünki o,

səh:341

İslamdan əsrlərlə əvvəl dünyada mövcud idi), nə də onu ləğv etmişdir (çünki İslam cəmiyyətdə müəyyən çətinlik və problemlərin qarçıya çıxacağını düşünmüş və onun həlli yolunun zövcələrin sayca çoxluğuna məxsus ola biləcəyini nəzərə almışdır). Amma İslam çoxarvadlılıq məsələsi ilə bağlı olan adət və ənənələri islah və ona düzəlişlər etmişdir.

Mәhdudiyyәt

İslamın bu zəminədə atdığı ilkin addım onun məhdudlaşdırılması olmuşdur. İslamdan öncə, zövcələrin sayı naməhdud idi. Hansısa bir kişi təklikdə yüz qadına sahib olaraq bir hərəmxana yarada bilərdi. Amma İslam onun sayını “ən çox” (maksimum) həddə qaldırdı və kişiyə dörddən artıq qadınla evlənməyə icazə vermədi. İslamın əvvəllərində yaşamış və İslamı qəbul etdiyi halda, dörddən artıq qadına sahib olan şəxslər barədə hədislərdə məlumat verilmiş və İslamın həmin kişiləri artıq qadınlarını azad etmələrinə məcbur etdiyi bildirilmişdir. Həmin şəxslərə Ğəylan ibn Əsləmə adlı birini misal olaraq göstərmək olar. O, ona yaxın qadına malik idi və Peyğəmbər (s) onun altı qadınını boşamağa məcbur etmişdi. Eyni zamanda, Nofəl ibn Müaviyyə adlı bir nəfər də beş qadına sahib idi və İslamı qəbul edən zaman Peyğəmbər (s) ona bir qadınını boşamağı göstəriş verdi.

Şiə rəvayətlərində iranlı olan bir məcusinin imam Sadiq (ə) zamanında müsəlmanlığı qəbul etdiyi vaxtlarda yeddi qadına malik olduğu bildirilmişdi. İmam Sadiqdən “hazırda müsəlman olmuş bu şəxsin yeddi qadınla bağlı vəzifəsi nədir?” - deyə soruşulduqda, o həzrət cavabında həmin şəxsin üç qadınını tərk etməli olduğunu bildirmişdir.

Әdalәt

Bu sahədə İslamın əməli olaraq atdığı digər bir addım onun ədaləti şərt kimi nəzərdə tutaraq qadın və ya onların övladları arasında hansısa bir ayrı-seçkiliyin olmamasını təmin etmək idi. Quran aydın şəkildə belə buyurur:

səh:342

{فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَهً}

“Əgər birdən ədalətlə rəftar etməyəcəyinizdən qorxsanız, onda, yalnız bir qadınla (ya da aldığınız bir kənizlə) kifayətlənin.”(1)

İslamdan əvvəlki dünyada ədalətin əsil simasından heç bir əsər və əlamət yox idi və ona nə qadınlar, nə də onların övladları arasında əməl edilmirdi. İyirmi yeddinci məqalədə Kristin Sin və digər şəxslərdən Sasanilər zamanı İranda çoxarvadlılıq ilə bağlı adətlərin yayıldığı, qadınlar və övladlar arasında ayrı-seçkilik qoyulduğunu və qadınların bir qisminin “seçilmiş qadınlar” ünvanı ilə hüquqlardan kamil şəkildə istifadə edə bildiyini nəql etmişdik. Digər qadınları isə “xidmətçi qadınlar” adlandırırdılar və onlar nisbətən az hüquqlara malik idilər. Belə qadınlardan doğulan uşaqlar əgər oğlan uşaqları olsaydı, kişinin oğlu kimi qəbul edilirdi və əgər qız uşağı dünyaya gəlsəydi, onu rədd edirdilər.

İslam dini bütün bu adət və ənənələri ləğv olunmasına göstəriş verərək qadın və ya onların dünyaya gələn övladları ilə əlaqədar ayrı-seçkilik və fərq qoymağı qadağan etdi və onlarla bağlı az qanuni imtiyazlar nəzərdə tutulmasına icazə vermədi.

Vil Dorant “Sivilizasiya tarixi” adlı əsərinin birinci cildində çoxarvadlılıq ilə əlaqədar bəhs edərək deyir: “Tədricən, bir fərdin sərvətinin miqdarı artarsa, o, bu məsələdən narahat olacaq, çünki onun var-dövləti çoxlu hissələrə bölünərsə, övladlarının hər birinə qeyri-bərabər miqdarda sərvət çata bilər. Bu səbəbdən, o, mirasının həqiqi qadınından olan övladlarına çatması üçün düşünməyə başlayaraq digər qadınları arasında fərq qoyacaq.”

Bu cümlə qədim zamanlarda qadın və onların övladları arasında həddən artıq ayrı-seçkilik olduğunu nişan verib göstərir. Təəccüblü burasındadır ki, Vil Dorant öz sözlərinə bu şəkildə davam edir:

“Müasir dövrümüzə qədər evlilik məsələsi Asiya qitəsində təqribən, bu formada idi. Getdikcə, zövcələr kişinin əsil qadını olmaq məqamını qazandılar və digər qadınlar gizli və məxfi məşuqə səviyyəsinə düşdülər və yaxud da bu məsələ ortadan qalxdı.”

Vil Dorant Asiya qitəsində qadın və uşaqlar arasında müqəddəs İslam dini sayəsində on dörd əsrə yaxındır ki, ayrı-

səh:343
1- [1] . “Nisa“ surəsi, ayə 3.

seçkilik və fərq qoymaq adətinin aradan qalxdığını ya diqqətdən qaçırıb, ya da diqqət etmək istəməyib. Bir əsil qadına və neçə ədəd də gizli məşuqəyə sahib olmaq Asiyanın deyil, Avropanın sahib olduğu adətlərdəndir. Həmin adətlər son zamanlarda Avropadan Asiyaya sirayət etmişdir.

Bir sözlə, İslamın çoxarvadlılıq ilə əməli olaraq atdığı ikinci addım istər qadınlar arasında olsun, istərsə də onların övladları, ayrı-seçkiliyi ləğv etməsi idi.

İslamın nəzərində bu məsələ ilə oyun oynamaq heç bir halda qəbul olunası deyil. İslam alimləri də qadınlar arasında hansısa bir məqsədlə fərq qoyulmasının cayiz olmadığı barəsində fikir birliyinə malikdirlər. Sadəcə islami fiqhdə bəzi məsələlər ilə bağlı onların hüquqlarında ayrı-seçkilik edilməsinə haqq qazandırılmışdır. Mənim nəzərimcə, həmin məsələ Quran ayəsinin məfhumu ilə müxalifdir və bu nəzərin doğru olmadığında tərəddüd etmək olmaz. Peyğəmbərin (s) bu barədə söylədiyi bir cümlə var və həmin cümlə əhli-sünnə və şiə rəvayətlərində nəql edilmişdir. O həzrət belə buyurur:

“Əgər bir kişi iki qadına sahib olar və onlar arasında ədalətə riayət edə bilməzsə (yəni, onlardan birinə daha çox meyil və məhəbbət göstərərsə), qiyamət günü o şəxsi sürüyə-sürüyə cəhənnəm oduna atarlar.”

Ədalət insan üçün ən ali fəzilətlərdən biri hesab edilir. Ədalətin şərti dedikdə, ən üstün əxlaqi keyfiyyətlərə malik olmaq başa düşülür. Adətən, insanın hissiyyatlarının qadınlara nisbətdə eyni dərəcədə və bərabər olmadığını nəzərə aldıqda, qadınlar arasında fərq qoymamaq və ədalətlə rəftar etməyin ən çətin və ən problemli vəzifələrdən olduğu məlum olur.

Bildiyimiz kimi, İslam peyğəmbəri (s) ömrünün son on ilində, yəni Mədinədə olduğu dövrdə - islami döyüşlərin baş verdiyi və müsəlmanlar arasında dul qadınların həddən artıq olduğu zamanlarda - çoxlu sayda qadınlarla evlənmişdi. Həmin qadınların əksəriyyəti yaşca böyük idilər və onların öz əvvəlki ərlərindən də övladları vardı. Peyğəmbərin (s) evlənmiş olduğu sonsuz qadın sadəcə Ayişə idi. Bu baxımdan, Ayişə Peyğəmbərin

səh:344

(s) evləndiyi qadınlar arasında, ona Peyğəmbərdən (s) başqa, heç bir kişinin toxunmadığı ilə həmişə fəxr edirdi. Peyğəmbər (s) o qadınların hamısı arasında ədalətə riayət edərək onların arasında heç bir fərq və ayrı-seçkilik qoymurdu.

Ürvət ibn Zübeyr Ayişənin bacısı oğlu idi. O, Peyğəmbərin (s) öz zövcələri ilə rəftar tərzi barədə xalası Ayişədən sorğu-sual etmiş və Ayişə də belə cavab vermişdi: “Peyğəmbər (s) öz qadınlarından heç birini digərindən üstün tutmur və onlar arasında fərq qoymurdu. Hamı ilə ədalət və kamil bir bərabərliklə rəftar edirdi. O həzrətin gün ərzində qadınlarına baş çəkmədiyi və onlardan hal-əhval tutmadığı hallar çox az-az olurdu. Hansı qadının növbəsi olsaydı onunla da hamı ilə olduğu kimi rəftar edir və gecəni onun evində keçirirdi.

Əgər bəzi vaxtlarda bir qadının növbəsi olduğu zamanlarda digər qadının yanına getmək istəsəydi, həmin qadının yanına gələr və ondan icazə alardı. Əgər qadın ona icazə versə gedər, verməsə idi getməzdi. Şəxsən, mənim xasiyyətim belə idi ki, məndən icazə istədikdə, o həzrətə icazə verməzdim. Peyğəmbər (s), hətta, onun vəfat etməsinə səbəb olan xəstəlik yatağında və hərəkət etməyə taqəti olmadığı zamanlarda da belə, ədalətə kamil şəkildə riayət etməkdən qalmırdı. Ədalət və qadınların növbəsinə riayət etmək səbəbi ilə öz yerini hər gün qadınlardan birinin otağına köçürtdürürdü. Nəhayət, günlərin birində zövcələrinin hamısını bir yerə toplayaraq onlardan artıq bir otaqda qalmasına icazə vermələrini istədi və hamısı onun Ayişənin evində qalmasına razılıq verdi.”

Həzrət Əli (ə) də iki zövcəyə sahib olduğu zamanlarda, əgər dəstəmaz almaq istəsəydi, növbəsi olmayan qadının evində dəstəmaz almazdı. İslam ədalətin yerinə yetirilməsi ilə bağlı şərtə çox əhəmiyyət verərək, hətta, kişinin ikinci qadınla evlilik zamanı onunla əlbir olaraq birinci qadını ilə qeyri-bərabər şəraitdə yaşamasına razı deyil. Yəni, İslamın nəzərində ədalət kişinin qadınla əvvəlcədən müttəfiqliyi nəticəsində özünü onu riayət etmək məsuliyyətindən xaric edəcək bir məsələ deyil.

Kişi və qadından heç birinin nikah zamanı belə bir məsələ ilə

səh:345

bağlı olaraq şərtləşə bilmək haqqı yoxdur. İkinci qadının əməldə edə biləcəyi bir iş, onun sadəcə öz hüquqlarından daşınmasıdır və o, əri ilə birinci qadınla eyi və müsavi haqlara malik olmamaq üçün şərtləşə bilməz. Eyni zamanda, birinci qadın da öz haqlarından razılıq və istəyi ilə daşına bilər, amma qanuni formada hüquqlarından keçmək üçün hansısa bir iş görə bilməz.

İmam Baqirdən (ə) belə bir sual soruşulmuşdur: “Görəsən, camaat öz qadınları ilə gündə, həftədə və ya ayda bir dəfə istədikləri vaxt onlara baş çəkərək yanlarına gələ bilmək, yaxud onlara digər qadınlarla müsavi və bərabər olmayacaq şəkildə nəfəqə verməyi şərt etsələr və qadınlar da əvvəlcədən bununla razılaşsalar, həmin məsələ düzgündürmü?”

İmam Baqir (ə) buyurur: “Xeyr, bu cür şərtlər düzgün deyil. Hər hansı bir qadın evlilik səbəbi ilə istər-istəməz bir qadının malik olduğu bütün hüquqlara kamilən sahib olur. Qadının əməli olaraq həyata keçirə biləcəyi iş, ərinin onu tərk etməməsi və ya digər səbəblər üzündən öz haqlarının bir qismini və yaxud da hamısını ona bağışlamasıdır.”

Çoxarvadlılıq məsələsi bu formada olan şiddətli əxlaqi şərt və keyfiyyətləri ilə kişilərin həvəsbazlığına vəsilə olmazdan öncə, vəzifə və məsuliyyətin icra edilməsi şəklini almışdır. Həvəsbazlıq və şəhvətpərəstlik nəfsi istəklərin ardınca getmək və kamil azadlıqdan başqa, bir məsələ ilə uyğun gəlmir. Bu cür məsələlər hansısa bir insanın özünü qəlbinin, qəlbini isə istək və meyillərin ixtiyarında qoyması zamanı özünü əməldə büruzə verə və formalaşa bilir. Qəlb və istəklər heç bir mənqiq və məhdudiyyət tanımır. Qaydalar, ədalət və vəzifələrin yerinə yetirilməsi məsələsi meydana gəldiyi zaman, şəhvətpərəstlik və həvəsbazlıq ortadan qalxmalıdır. Bu səbəblərdən də, islami şəraitdə çoxarvadlılıq məsələsinin şəhvət və həvəsbazlıq üçün bir vəsilə olmasını düşünmək olmaz. Çoxarvadlılıq məsələsini şəhvət üçün bir vəsilə seçən kəslər islami qanunları belə nalayiq əməlləri həyata keçirmək üçün bəhanə etmişlər. Cəmiyyətin həmin şəxsləri cəzalandırmaq və o vəsilələri onlardan geri almaq haqqı vardır.

səh:346

Әdalәtin olmamasından qorxmaq mәsәlәsi

İnsaflı olaraq çoxarvadlılıq məsələsində ədalətə kamil şəkildə riayət edənlərin az olduğunu deməliyik. İslami fiqhdə belə deyilir: “Əgər sudan istifadə edilməsinin bədəninizə zərəri varsa, su ilə dəstamaz almayın, əgər oruc tutmağın sizə zərəri varsa, oruc tutmayın.” Bu iki göstəriş islami fiqhdə qeyd edilmişdir. Siz əksər insanların “qorxuram suyun mənə zərəri olsun, mən dəstəmaz alım, yoxsa, almayım?” - deyə sual verdiklərini yəqin ki, müşahidə etmisiniz. Əlbəttə, bu suallar doğru suallardır və belə şəxslər dəstəmaz almamalı və oruc tutmamalıdırlar.

Amma Quranın açıq-aşkar “əgər qadınlarla ədalətlə rəftar edə bilməyəcəyinizdən qorxursunuzsa, birdən artıq qadınla evlənməyin” - kimi dediyi nəssə uyğun olaraq, kiminsə ömründə bir dəfə də olsun “mən ikinci dəfə evlənmək istəyirəm, amma ədalətə riayət edə bilməyəcəyimdən qorxuram, görəsən, evlənim, yoxsa, evlənməyim?” - kimi dediyini eşitmisinizmi? Mən eşitməmişəm. Hökmən, siz də eşitməmisiniz. Əlbəttə, camaatın ədalətlə rəftar edə bilməyəcəyini bildiyi halda, İslam adı altında və İslam pərdəsi ilə çoxlu sayda qadınla evlənməsi təəccüblüdür. İslamın adını bədnam edən kəslər, məhz, belə kəslərdir. Əgər təkcə bu xüsusiyyətə (ədalətlə rəftar etməyə) malik olan şəxslər belə bir addımı atmış olsaydı, heç bir bəhanə və irada yer olmazdı.

Hәrәmxanalar

Çoxarvadlılıq ilə bağlı islami qanuna irad və eyib tutmaq üçün səbəb olan digər bir mövzu əvvəlki sultan və xəlifə hakimiyyətinin yaratmış olduqları hərəmxanalar mövzusu idi. Bəzi məsihi yazıçı və mübəlliğləri (təbliğatçıları) İslamda zövcələrin çoxluğu məsələsini digər dinlərdəki kimi, hərəmxanalara bərabər olan bir məsələ və zülmün sonsuz bir numunəsi şəklində tanıtdırmış və İslamda mövcud olan çoxarvadlılığı eynilə, tarixin nişan verdiyi öncəki sultan və xəlifələrin hakimiyyət dövründəki hərəmxanalara bənzətmişlər.

Təəssüflər olsun ki, bizim öz yazıçılarımızdan bəziləri də - onların hər bir kəlməsi Qərb təfəkkür, etiqad və düşüncələrinin

səh:347

göstəricisidir - çoxarvadlılıq barədə bəhs edilən hər bir məsələni hərəmxanalarla bir sırada tuturlar. Onlar bu iki məsələ arasında azad düşüncə və şəxsiyyətə malik olmadıqları üçün fərq qoya bilmirlər.

Digәr şәrait vә imkanlar

Ədalət şərtindən başqa, digər şərait və vəzifələrə də kişi diqqət etməlidir. Bizim hamımız bilirik ki, qadının kişi üzərində bir sıra silsilə təşkil edən maddi və cinsi məsələlərdə hüquqları vardır. Hansısa bir kişinin də maddi imkanları icazə verdiyi təqdirdə, çoxlu sayda zövcəyə sahib olmaqdan söz sala bilmək haqqı vardır. Maddi imkanların olması şərti bir zövcənin olduğu zamanlarda da mövcuddur. Hal-hazırda bu bəhsə daxil olmağımız üçün o qədər də fürsət və imkanımız yoxdur.

Cismi və instinktiv olan digər qüvvə və imkanlar da öz növbəsində vacib və şərt edilən məsələlərdəndir. “Üsuli-kafi” və “Vəsailuş-şiə” kitablarında imam Sadiqin (ə) belə buyurduğu nəql edilmişdir:

“Hər hansı bir şəxs müəyyən sayda qadınla evlənər və onları cinsi baxımdan təmin edə bilməzsə və həmin qadınlar da fahişəlik və zinaya düşsələr, həmin günahlar o şəxsin boynunadır. “

Hərəmxanaların tarixçəsinə nəzər saldığımız zaman, cinsi baxımdan təzyiq altında olan cavan qadınların fahişəlik və zinaya mürtəkib olduğunu və həmin günahların ardından da qətl və ölüm kimi cinayət hadisələrinin baş verdiyini müşahidə etmək mümkündür.

Ümid edirik ki, çoxarvadlılıq ilə əlaqədar yazdığımız yeddi məqalənin məcmusundan möhtərəm oxucu çoxarvadlılığın yaranması səbəb və amillərini, eyni zamanda, İslamın çoxarvadlılıq məsələsini nə üçün aradan qaldırmadığını və onun üçün hansı hədlər, qeyd və şərtləri nəzərdə tutduğunu yaxşı anlayıb başa düşə bildi. Həmçinin, əziz oxucuya İslamın çoxarvadlılığa icazə verməklə qadınları təhqir etmək fikrində olmaması, əksinə bu yolla qadın cinsinə ən böyük xidmət göstərməsi məsələsi də aydın oldu. Əgər nisbi şəkildə evlənmək istəyən və buna hazır qadınların

səh:348

sayca evlənmək istəyən kişilərdən çox olduğu zaman və şəraitlərdə - bu məsələ həmişə dünyada olmuş və mövcuddur - çoxarvadllığa icazə verilməzsə, qadınlar kişilərin onlardan ən pis halda yararlanma və faydalanmasına səbəb olacaqlar. Kişi onunla bir kənizdən də betər şəkildə rəftar edəcək. Yəni, insan öz kənizinə qarşı, haradasa, ondan dünyaya gələn övladı olarsa, məsuliyyət daşıyır, amma məşuqə və rəfiqəbazlıq məsələlərində isə belə bir məsuliyyət əsla mövcud deyil (yəni, qadınlar kişilər üçün bir məşuqə formasına düşəcəklər).

Bugünkü kişilәr vә çoxarvadlılıq

Bizim günümüzdəki kişilər çoxarvadlılıq məsələsindən üz çevirməkdədirlər. Nə üçün? Görəsən, onlar öz zövcələrinə vəfalı və sadiq qalmaq, eyni zamanda, bir qadınla kifayətlənmək istəyirlər, yoxsa, öz dəyişiklik tələb etmək hisslərini günaha düşməklə - onlar üçün bu yolla həzz almaq imkanları daha çoxdur - təmin etməyə çalışırlar? Bugünkü günlərdə çoxarvadlılıq məsələsi öz yerini vəfa və sadiqliyə deyil, günaha vermişdir. Elə bu səbəblərdən də, kişi üçün məsuliyyət və vəzifə yaradan zövcələrin sayca çoxluğu məsələsi onlarda nifrət və ikrah yaradır.

Keçmişdəki kişilər əgər həvəsbazlıq fikrinə düşsəydi, onlar üçün günah etmək yolu o qədər də açıq deyildi və kişilər məcburi şəkildə öz həvəsləri və şəhvətlərini təmin etmək üçün çoxlu sayda qadınlarla evlənmək vasitəsinə əl atırdılar. Onlar bir sıra silsilə təşkil edən vəzifə və məsuliyyətlərdən boyun qaçırmalarına baxmayaraq, öz qadın və övladlarına qarşı bəzi maddi, eyni zamanda, insanlıq borclarını yerinə yetirirdilər. Amma bugünkü kişilər hədsiz və hüdudsuz olan şəhvətpərəstlik məsələlərində öz vəzifə və öhdəçiliklərini azacıq da olsa, yerinə yetirmək üçün heç bir məcburiyyət və lüzumu qəbul etmirlər. Onlar çarəsiz olaraq çoxarvadlılıq məsələsinə qarşı çıxırlar.

Bizim əsrimizdəki müasir kişilər qadından katibə, mühasibatçı və s. yüzlərlə ad altında istifadə edərək öz kamlarına çatır və həmin qadınların xərcini dövlət büdcəsi və yaxud da işlədiyi müəssisə, təşkilat və şirkətə ödətməyə çalışaraq öz

səh:349

cibindən bir qəpik belə xərcləmirlər. Bugünkü kişilər hər gün bir məşuqə dəyişməklə məşğuldur və talaq, mehriyyə və nəfəqə ilə bağlı sahədə heç bir məsuliyyətə də girmir. Əsrimizdəki kişilərin çoxarvadlılıq ilə müxalif olmaları aydın məsələdir, çünki onların yanlarında yaraşıqlı, gözəl və cazibədar olan bir katibə var və ildə bir dəfə də olsa, onu dəyişə bilmək imkanına sahibdirlər. Belə olduğu təqdirdə, çoxarvadlılığa nə ehtiyac var?

Bertrand Rasselin - çoxarvadlılığa ən şiddətli şəkildə müxalif olan şəxsdir - şərhi-halında (avtobioqrafiyasında) belə oxuyuruq:

“Onun həyatının ilkin dövrlərində nənəsindən əlavə, iki qadının da çox böyük rolu olmuşdur. Həmin qadınlardan biri Rasselin birinci zövcəsi Alis, digəri isə onun rəfiqəsi Otolin Moreldir. Morel öz zəmanəsinin tanınmış qadınlarından sayılırdı və XX əsrin əvvəllərindəki bir çox yazıçılarla dostluq edirdi.”

Aydındır ki, belə bir şəxs çoxarvadlılıq məsələsinə qarşı xoş üz göstərməyəcəkdir. Guya, onun məşuqəbazlığı öz zövcəsi Alis ilə münasibətlərinin bitməsinə səbəb olmuşdur. Rasselin öz dilindən belə yazmışlar: “Günlərin birində günorta velosipedlə şəhərin yaxınlığındakı küçələrdən keçdiyim zaman, gözlənilmədən artıq Alisi sevmədiyimi anladım.”

səh:350