İşletmelerin büyüklükleri arasındaki sınırlar çeşitli ölçülere göre belirtilmektedir. Bu ölçütler

İşletmelerin büyüklükleri arasındaki sınırlar çeşitli ölçülere göre belirtilmektedir. Bu ölçütler:

• İşletmelerin büyüklükleri arasındaki sınırlar çeşitli ölçülere göre belirtilmektedir. Bu ölçütler:

• Nicelik belirten ölçütler

• Nitelik belirten ölçütler

Çalışanların sayısı,

• Çalışanların sayısı,

• Belirli bir süre içinde ödenen ücret ve aylıkların toplamı,

• Belirli bir süre içinde kullanılan hammadde miktarı,

• Harcanan enerji miktarı gibi faktörlerdir

Müteşebbisin fiilen işletmede çalışması,

• Müteşebbisin fiilen işletmede çalışması,

• Işbölümü ve uzmanlaşma derecesi sermayenin sınırlı oluşu,

• Mali yetersizlik ve yönetim tekniklerinin uygulanmaması veya yetersizliği gibi faktörlerdir

Üretilen mal ve hizmet türüne göre işletmeler

• Üretilen mal ve hizmet türüne göre işletmeler
• Mülkiyet durumlarına göre işletmeler
• Faaliyet alanlarına göre işletmeler
• Büyüklüklerine göre işletmeler

a.Dayanıklı tüketim malı üreten işletmeler.

• a.Dayanıklı tüketim malı üreten işletmeler.
• mobilya,halı ve beyaz eşya olarak adlandırılan, kullanım süresi uzun olan ürünlerdir.
• b.Dayanıksız tüketim malı üreten işletmeler.
• ekmek, peynir gibi gıda ürünleri ve deterjan gibi birkaç kez kullanıldığında tükenen kısa ömürlü tüketim ürünleridir.
• c. Hizmet Üreten İşletmeler.
• ulaştırma işletmeleri ve bankacılık işletmeleridir.

• a. Özel işletmeler.
• Üretim araçlarının mülkiyeti, özel teşebbüse ait olan işletmelerdir.
• Burada işletmenin mülkiyeti, gerçek veya tüzel kişilere ait olabilir.
• Tek kişi işletmesi
• Şirket veya kooperatif
• b. Kamu işletmeleri.
• Sermayesinin tamamı veya yarıdan fazlası devlete veya devlete bağlı kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir.
• Sosyal güvenlik kuruluşları,
• Döner sermayeli işletmeler.
• Özel bütçeli devlet işletmeleri.
• Yerel yönetim.
• Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT)

c. Karma işletmeler.

• c. Karma işletmeler.
• Gerçek veya tüzel olsun, özel kişiler ile kamu tüzel kişilerinin birlikte kurdukları ve kamunun pay çokluğuna sahip olduğu işletmelerdir.
• Örnek: Demir Çelik Fabrikaları gösterilebilir.
• d. Yabancı sermayeli işletmeler.
• Mülkiyeti yabancı girişimcilere ait olan işletmelerdir. Bu işletmeler, yabancı sermaye sahiplerinin ülkedeki özel veya kamu kuruluşlarıyla işbirliği yapmaları ile kurulabildiği gibi, yabancı girişimciler tek başlarına da bu tür işletmeleri kurabilirler.

• Yabancı sermayeli işletmeler:
• Yabancı sermayeyi teşvik kanununa göre,
• Petrol kanununa göre,
• İki ve çok taraflı anlaşmalara göre,
• Türk parasının kıymetini koruma kanununa göre,kurulan işletmelerdir.

Bu işletmeler üçe ayrılır:

• Bu işletmeler üçe ayrılır:

• Sanayi işletmeleri

• Ticaret işletmeleri

• Hizmet işletmeleri

1. Sanayi işletmeleri.

• 1. Sanayi işletmeleri.

• Belirli hammaddeleri işleyerek, şeklini değiştirerek, bir araya getirip monte ederek yeni bir mal ortaya çıkarırlar.

• Örnek:otomobil, buzdolabı, mobilya, çanta, gibi

• 2. Ticaret İşletmeleri

• Üretilmiş olan malın alınıp satıldığı işletmelerdir.

• Örnek:halı, mobilya, giyim gıda maddeleri gibi

• 3. Hizmet İşletmeleri

• turizm, banka, sigorta, eğitim vb. hizmetleri yapan işletmeler

İşletmeler sınıflandırılırken;

• İşletmeler sınıflandırılırken;

• işletmenin kuruluş yerinin büyüklüğü,

• istihdam edilen personelin sayısı,

• üretim ve satış hacmi,

• öz sermaye,

• faaliyet kârı gibi ölçütler kullanılır.

Büyüklük açısından işletmeler:

• Büyüklük açısından işletmeler:

• Cüce İşletmeler

• Küçük İşletmeler

• Orta İşletmeler

• Büyük İşletmeler

• Çok Büyük İşletmeler

• Not:Optimal işletme büyüklüğü, mal ve hizmet başına ortalama maliyetin en düşük olduğu büyüklüktür.

İşletmeler büyüklüklerine göre nicel ve nitel olmak üzere iki sınıfa ayrılır.

• İşletmeler büyüklüklerine göre nicel ve nitel olmak üzere iki sınıfa ayrılır.

• 1.Niceliksel (Kantitatif)

• İstihdam edilen personel sayısı,

• Toplam işletme sermayesi,

• Yıllık üretim ve satış miktarı,

• Toplam yatırım miktarı

• Çalışanlara ödenen toplam ücret miktarı,

• Kullanılan hammadde malzeme miktarı,

• Kuruluş yerinin fiziksel büyüklüğü,

• Sektördeki pazar payı

• Makine parkının büyüklüğü,

• Kullanılan enerji miktarı,

2. Niteliksel (Kalitetif)

• 2. Niteliksel (Kalitetif)

• yönetim biçimi,

• hukuksal yapı

• Pazar yapısı

• Aynı veya farklı endüstrilerdeki işletmelerle ilişki düzeyi,

• Bazı araştırmacılara göre Nitel kriterleri şöyle sıralayabiliriz.

• 1. Cüce İşletmeler

• 2. Küçük İşletmeler

• 3. Orta Büyüklükteki İşletmeler

• 4. Büyük İşletmeler

• 5. Çok Büyük (Dev) İşletmeler

1.CÜCE İŞLETMELER :

• 1.CÜCE İŞLETMELER :

• Tek bir çalışanı bile tam gün çalıştıramayacak kadar küçük işletmelere denir. Burdan elde edilen gelir bir aileyi geçindirmeye bile yetmez.

• 2. KÜÇÜK İŞLETMELER:

• İşgören sayısı 1-5 arası olan işletmelerdir.

• Bağımsız mülkiyete konu olan işletmelerdir.

• Genellikle başka fırsatların yokluğu nedeniyle kurulan veya miras yoluyla devreden işletmelerdir.

• İşletme sahipliği ve yöneticiliği aynı şahısta toplanmıştır.

• Basit ve yalın bir örgütsel yapısı vardır

Küçük İşletmelerin Başlıca Faydaları:

• Küçük İşletmelerin Başlıca Faydaları:

• Küçük işletmeler bir mamulden diğerine kolaylıkla geçebilirler; bundan dolayı talepteki değişmelere karşı esnek bir yapı gösterirler.

• Sınırlı sermayeyle kolaylıkla kurulabilirler.

• Ürünlerinde nitelik önemli olduğu için, yüksek gelirli ve sipariş verme imkânına sahip kişilerin talebini karşılayabilirler.

• Pazarda tüketicilerle, işletme içinde çalışanlarla ferdi ilişkiler kolayca kurulabilir.

Küçük İşletmelerin Başlıca Sakıncaları:

• Küçük İşletmelerin Başlıca Sakıncaları:

• Gelişme imkânları oldukça dardır.

• Üretim teknolojilerinin kolayca değiştiremezler, üretim geliştirme ve çeşit-lendirme imkânları yoktur.

• Küçük işetmelerin başında bulunanlar ve çalışanlar genellikle iyi bir eğitim görmeyip, tecrübeye ve görgüye dayanarak yetişmiş kişilerdir. Uzman per¬sonel çalıştırma olanakları pek yoktur.

3. ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELER:

• 3. ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELER:

• Genellikle limited şirket biçiminde kurulurlar. Limited şirketler aile ortaklıkları olarak görülür.

• 5-50 kişi arasında değişen çalışanı vardır

• Dayanıklı tüketim mallarının imal edildiği işletmelerdir.

• 4. BÜYÜK İŞLETMELER:

• İşgören sayısı 50'den fazla olan işletmelerdir.

• Çoğu anonim şirket biçiminde örgütlenmişlerdir

• Sermaye piyasalarıyla önemli ilişkileri vardır.

• Bu işletmelerin hisse senetleri, sık sık el değiştirir

BÜYÜK İŞLETMELERİN FAYDALARI:

• BÜYÜK İŞLETMELERİN FAYDALARI:

• Geniş tüketici gurubunu tatmin ederler,

• Genelikle yüksek kâr elde etme imkânına sahiptirler,

• Modern teknikleri uygulayabilirler

• Yüksek vasıflı yöneticilerle, uzmanlar çalıştırılabilirler,

• Kredi imkânları oldukça geniştir,

• Çalışanlarına sosyal ve kültürel olanak sağlarlar,

• İstatistiklerde, yeni buluşlarda ve bilimsel araştırma sonuçlarında geniş ölçüde yararlanma imkânına sahiptirler.

BÜYÜK İŞLETMELERİN SAKINCALARI:

• BÜYÜK İŞLETMELERİN SAKINCALARI:

• Değişen tüketici taleplerine uydurulması ve imalat programlarınındeğiştirilmesi kolay değildir,

• Organizasyon işlemleri çok güç ve yüksek maliyetlidir,

• İşletme içinde çalışanların haberleşmeleri oldukça zordur,

• Üretim fazlasının elde kalması ihtimali vardır.

5. ÇOK BÜYÜK ( DEV ) İŞLETMELER:

• 5. ÇOK BÜYÜK ( DEV ) İŞLETMELER:

• Niceliksel ve niteliksel bakımdan çok büyük işletmelerdir (çok uluslu)

• Personel sayısı 2000'den fazladır

• Pazar büyüklükleri diğer işletmelerden daha büyüktür

• Rekabet güçleri, yatırım yapma yetenekleri, araştırma geliştirmeye ayırdıkları pay ve sermaye büyüklükleri göreli olarak çok büyüktür

• Pahalı yatırımlar yapabilir, maliyeti çok yüksek araştırma geliştirme çalışmalarına kaynak ayırabilirler

İşletmeleri büyümeye iten nedenler :

• İşletmeleri büyümeye iten nedenler :

• a. Hammadde teminindeki kolaylık

• b. Büyük işletmelerde birim maliyet daha düşüktür.

• c. Büyük işletmelerin teknik yenilikleri izleme kapasitesi yüksektir.

• d. Satış olanaklarında üstünlüklere sahiptirler.

• Nüfuz/etki yetenekleri yüksektir.

İşletme büyüklüğünü etkileyen faktörler:

• İşletme büyüklüğünü etkileyen faktörler:

• Bugünkü ve gelecekteki pazar şartları ve talep durumu,

• Sermaye ve kredi tedarik durumu,

• İşletme yöneticilerinin yönetim beceri ve yetenekleri.

• Pazar şartları ve talep durumu.

• Sermaye ve kredi tedarik durumu.

• İşletme yöneticilerinin yönetim beceri ve yetenekleri

İşletmeleri küreselleşmeye iten faktörler:

• İşletmeleri küreselleşmeye iten faktörler:

• a)Makro-Ekonomik Faktörler
• b)Politik Faktörler
• c)Teknolojik Faktörler
• d)Örgütsel Faktörler

• İşletmelerin büyümeleri iki şekilde olur.

• 1. İç Büyüme (özkaynaklarıyla )
• 2. Dış Büyüme

1.1 İç Büyüme

• 1.1 İç Büyüme

• Otofinansman yoluyla büyümedir.

• Otofinansman;

• Bir işletmenin kendi gücüyle sermaye yaratması ve faaliyet süresi boyunca ihtiyaç duyduğu sermaye ihtiyacını kendi içinden karşılamasıdır.

İç Büyüme 4 şekilde olur:

• İç Büyüme 4 şekilde olur:

• Ekonomik büyüme

• Fiziksel büyüme.

• Sosyal büyüme.

• Örgütsel büyüme.

Dış büyüme, bir işletmenin başka bir işletmeyi satın alması veya işletmenin başka bir işletmeyle birleşmesi şeklinde olan büyüme biçimidir.

• Dış büyüme, bir işletmenin başka bir işletmeyi satın alması veya işletmenin başka bir işletmeyle birleşmesi şeklinde olan büyüme biçimidir.

• Dış Büyüme 4 şekilde olur:

• Yatay büyüme

• Dikey büyüme

• Çapraz (Karma) büyüme

• Dairesel Büyüme

• .

1. Yatay Büyüme:

• 1. Yatay Büyüme:

• Aynı iş kolunda çalışan birden fazla işletmenin birleşmesiyle meydana gelen büyümeye yatay büyüme denir.

• Genel olarak, işletmelerden biri diğer işletmeyi satın alarak kendi mülkiyetine geçirmek suretiyle olur.

• .

2. Dikey Büyüme

• 2. Dikey Büyüme

• Malların üretiminin ve dağıtımının farklı işletmeler tarafından yapılması durumunda meydana gelen büyüme biçimidir.

• ( tedarikçi farklı, üretici farklı ve pazarlamacı farklı işletmeler) Bu zincirdeki işletmelerden birinin diğerini satın alması durumunda dikey büyüme gerçekleşmiş olur.

• ** üretim girdilerini sağlayan işletmeyi satın alarak büyürse geriye doğru dikey büyüme,

• **mal sattığı işletmeyle birleşirse ileri doğru dikey büyüme gerçekleşmiş olur.

• .

3. Çapraz (Karma) Büyüme

• 3. Çapraz (Karma) Büyüme

• Farklı faaliyet kolundaki başka bir işletme ile birleşirse çapraz büyüme gerçekleşmiş olur.

• Çapraz büyüme iş zenginleştirmesi şeklinde olur.

• Örnek: Ayakkabı üreten bir işletme ile kırtasiye malzemeleri üreten bir işletmenin birleşmesi

• 3. Dairesel Büyüme

• Faaliyette bulunulan alandaki diğer işletme faaliyetlerinin kontrolünü ele alan bir büyüme biçimidir.

İşletmeler bazen ne iç büyüme, ne de dış büyüme yolunu seçerler. Örneğin centilmenlik anlaşması yapmak.

• İşletmeler bazen ne iç büyüme, ne de dış büyüme yolunu seçerler. Örneğin centilmenlik anlaşması yapmak.

• Centilmenlik antlaşması:tarafların çıkarlarının karşılıklı korunduğu ve tarafların veya bunlardan birinin vazgeçmesi halinde hiçbir yaptırımın söz konusu olmadığı anlaşmadır.

• Dış Büyümede Birleşme 6 şekilde olur:

• 1.Konsorsiyum (konsern) 2. Tröst

• 3. Kartel (ayni iş kolunda çalışanlar) 4. Holding

• 5. Merger(füzyon) 6. Korner.

1. Konsorsiyum (konsern)

• 1. Konsorsiyum (konsern)

• İki veya daha fazla işletme belirli bir amacı elde etmek için geçici olarak aralarında anlaşırlarsa buna konsorsiyum (konsern) denir.

• Bu işletmeler hukuki bağımsızlıklarını korurlar. Rekabeti azaltmak veya bir işletmenin yerine getiremediği büyük işleri gerçekleştirmek için böyle bir büyüme yoluna gider.

• Konsorsiyumlar, büyük işlerin, bir tek firmanın üstesinden gelemeyeceği durumlarda kurulur.

• Projenin bitmesiyle birlikte konsernler ortadan kalkar

• Örneğin, Keban barajı ve hidroelektrik santrali,

2. Tröst

• 2. Tröst

• Birden fazla firmanın tek bir yönetim altında birleşmesidir.

• Birden fazla işletmenin hukuki ve ekonomik bağımsızlıklarını tamamen ortadan kaldırarak oluşturdukları birleşmeye denir.

• Tröst üyeleri bağımsızlıklarını tümüyle yitirirler.

• Tröstlerin birçok çeşitleri vardır.

• Ünit tröstleri.

• Yatırım tröstleri.

• Oy tröstleri.

3. Kartel

• 3. Kartel

• Aynı alanda çalışan iki veya daha fazla işletmenin, rekabeti azaltmak veya ortadan kaldırmak için, ekonomik ve hukuki bağımsızlıklarını yitirmeden yaptıkları anlaşma ile oluşturdukları tekelci birliktir.

• Aynı malı üreten firmalardan oluşan kartele yatay kartel,

• Gerekli ara malları üreten firmalardan oluşan kartele dikey kartel denir.

• Kartele giren işletmeler, ortak bir üretim ve fiyat politikasını kabullenmek zorundadırlar.

3. Kartel

• 3. Kartel

• Önemli Kartel türleri:

• • Miktar kartelleri. Ortakların, üretim miktarını belli bir seviyede tutmak için anlaşarak mal arzını istedikleri düzeyde ayarladıkları, böylece fiyatın üst düzeyde oluşmasını sağlayarak, tekel kârı elde ettikleri kartellerdir (OPEC).

• • Fiyat kartelleri. Üye işletmelerin ürünlerini kartelin belirlediği fiyatın altında satamadıkları kartellerdir.

• • Pazarlama kartelleri üye işletmelerin ürünlerini tek elden satmaları amacıyla kurulur.

• • Pazarlama bölgesi kartelleri

• • Kâr dağıtım kartelleri

• • Satın Alma Kartelleri.

.Karteller aynı iş kolunda çalışan işletmelerin bir araya gelmesiyle,

• .Karteller aynı iş kolunda çalışan işletmelerin bir araya gelmesiyle,

• Tröstler ise aynı iş kolunda olabileceği gibi, değişik işkolundaki işletmelerin birleş¬mesiyle de oluşturulabilir.

• Kartele üye işletmeler hukuki ve ekonomik bağımsızlıklarını korurlarken,

• Tröst üyeleri bağımsızlıklarını tümüyle yitirirler.

4 . Holding

• 4 . Holding

• Bir veya birden çok işletmenin pay senetlerinin denetimine sahip olan şirkete holding denir.

• Başka bir tanımla holding; bir veya birden fazla şirketin hisselerini belirli bir miktarda elinde bulundurarak yönetimini denetleyen veya etkileyebilen şirkettir. Holding işletmeler arası bir birleşme şeklidir.

• Holdingler açık olarak kurulurlar. Yani kartel ve tröstlerde olduğu gibi gizli ve kanunlara aykırılığı söz konusu değildir.

• Bu bakımdan holdingler kanunların da itibar ettiği birleşme şeklidir.

5 . Merger (Füzyon, Tam Birleşme)

• 5 . Merger (Füzyon, Tam Birleşme)

• Füzyon kavramı, büyük bir işletmenin bir veya birkaç küçük işletmeyi satın alması anlamına gelir.

• Füzyon yolu ile birleşen işletmelerin hukuki varlıkları tamamen ortadan kalkar ve yeni bir işletme doğar. Bir ekonomide görülen füzyon hızlı büyümenin sonucudur.

• Yeni bir işletme olarak ortaya çıkmaları da mümkündür.

• Aynı endüstri dalındaki firmaların yeni rakip firmalarla birleşmelerine yatay birleşme denir

• Birbirlerine ara malı veya yarı mamül sağlayan firmaların birleşmesine dikey birleşme adı verilir.

5 . Merger (Füzyon, Tam Birleşme)

• 5 . Merger (Füzyon, Tam Birleşme)

• Merger üç şekilde ortaya çıkabilir:

• Bir A şirketin bir B şirketinin tüm mal varlıklarını satın alması

• A şirketi, B'nin hisse senetlerini satın alarak onun holding şirketi olur. Bu durumda B ayrı olarak faaliyetini sürdürür.

• A şirketi, B şirketinin bütün malvarlığını ve borçlarını devralarak, B'nin kişiliğine son verir

• Füzyon, günümüzde şirket evliliği olarak da bilinen şirket birleşmelerinin bir şeklidir.

• Füzyonun ayırıcı özelliği, işletme mülkiyetindeki birleşmedir.

6 . Korner

• 6 . Korner

• Borsada taşınır malların spekülasyonunu gerçekleştirmek ve sürdürmek amacıyla kurulan işletmeler "korner" olarak adlandırılır.

• Kornerler daha çok menkul kıymetler borsasında faaliyet gösteren, hisse senedi, tahvil gibi menkul kıymetlerden spekülatif kazanç hedefleyen ve işletmeler arasında resmi olmayan, sözlü anlaşmalarla kurulan birliklerdir.

• İşletmeler arası birleşmenin diğer bir şekli de "pool"dür.

• Pool:Geçici ve gizli bir işbirliği ile kurulan ve işleyişi itibariyle kartele benzeyen ekonomik birliklerdir.