hərtərəfli öyrənmək və təhlil etmək, onlarla yerli hakimiyyət or-
qanlarmm qarşılıqlı fəaliyyətini
təkmilləşdirmək, hərbi qulluqçularla
yerli əhali arasm da münaqişəli halların qarşısmı almaq məqsədilə
birgə tədbirlər hazırlanması üçün xüsusi komissiyanm yaradılması
nəzərdə tutulm uşdu [19, s.514-516].
Heydər Əliyevin prinsipial və qətiyyətli mövqeyi sayəsində
Naxçıvanda yerləşmiş qoşun və sərhəd hissələrinin fəaliyyəti ilə bağlı
bütün məsələlər Azərbaycanm mənafeyinə uyğun həll edildi. Məhz
onun ciddi tələblərindən sonra müəmmalı şəkildə 1990-cı ilin so-
nunda Naxçıvan M R ərazisində yerləşən sərhəd məntəqələrinin Er-
mənistan ərazisindəki sərhəd məntəqələrinə tabe etdirilməsi barədə
qərar ləğv edildi. Onlar yenidən Naxçıvan ərazisində yerləşən 41-ci
sərhəd dəstəsinin tabeliyinə qaytarıldı.
1991-ci il noyabrm 6-da SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi
sədrinin müavini N.Şam və SSRİ Baş Dövlət Sərhəd İdarəsinin
şöbə rəisi A.Bessonov, eləcə də Zaqafqaziya hərbi dairəsindən, sər-
həd qoşunları qərərgahından yüksək rütbəli hərbçilər Naxçıvana
gəldilər. Ali Məclisin sədri son zamanlar sərhədçilər tərəfmdən tö-
rədilən hüquqa zidd hərəkətlərdən danışdı. M uxtar respublikanm
ali hakimiyyət orqanları ilə hərbi hissələrin qarşılıqlı fəaliyyətinin
təkmilləşdirilməsinə yönəldilmiş «Naxçıvan M uxtar Respublika-
smda yerləşən hərbi hissələrin statusu haqqmda» qərarın məqsəd
və məzmunu barədə onlara məlumat verdi. N oyabrm 7-də Ali
Məclisin Sədri Heydər Əliyevin muxtar respublika ərazisində yer-
ləşən bütün hərbi hissələrin kom anda heyəti ilə görüşü oldu.
Ali Məclisin qəbul etdiyi «Naxçıvan Muxtar Respublikasmın
müdafləsinin təşkili ilə əlaqədar bəzi məsələlər haqqmda» qərarı bu
sahədə aparılan bütün danışıqlara bir nöqtə qoydu. Qərarda deyi-
lirdi ki, Naxçıvan M uxtar Respublikasının ərazisindəki bütün yeraltı
və yerüstü sərvətlər Azərbaycan xalqma, muxtar respublika əhalisinə
məxsusdur. M uxtar respublika ərazisində yerləşən silahlı qüvvələrin
bütün hərbi və təsərrüfat tikililəri, əmlakı, silahları və hərbi sursat-
ları, hərbi və mülki texnikası Naxçıvan Muxtar Respublikasma məx-
susdur və Ali Məclisin icazəsi olmadan respublika ərazisindən
aparılmamalıdır. [19, s.522].
Ali Məclisin qərarı ilə Rusiya qoşun hissələrinin Naxçıvandan
47
sərnişin qatarları isə atəşə tutulur, yollar dağıdılır, qatarlarm Naxçı-
vana hərəkətinə hər cür maneçilik törədilirdi. Sərhədlərinə müntə-
zəm hücumlar edilən M uxtar Respublikanı ölkə ilə - Azərbaycanla
bağlayan yeganə dəmiryolu 1992-ci il aprelin 24-də, qalan kommu-
nikasiya xətləri isə iyulun 13-də kəsildi.
Heydər Əliyevin Naxçıvana gəlməsi, burada yaşayıb fəaliyyət
göstərməsi, bir qədər sonra Naxçıvan M R Ali Məclisinə rəhbərlik
etməsi Naxçıvanı düçar olduğu bəlalardan və təhlükələrdən xilas
etdi. Ermənilər uzun müddət mühasirədə saxladıqları Naxçıvanı diz
çökdürməklə Azərbaycana daha ağır zərbə vurmaq istəyirdilər. Heydər
Əliyev qardaş Türkiyə və Iran rəhbərləri ilə apardığı damşıqlar və
xüsusən şəxsi əlaqələri nəticəsində muxtar respublikanı sözün həqiqi
mənasmda məhv olmaq təhlükəsindən xilas etdi. Naxçıvanın xilası
insanlarda belə bir inamı daha da möhkəmləndirdi ki, yalnız Heydər
Əliyev Azərbaycanı düşdüyü bəlalardan xilas edə bilər.
Heydər Əliyevin Naxçıvan M R Ali Məelisinin Sədri kimi
fəaliyyətinin əsasmda Naxçıvanm ərazi bütövlüyünün qorunması,
blokadanm aradan qaldırılması, əhalinin yaşayış şəraitinin yaxşı-
laşdırılması, iqtisadi əlaqələrin qurulması, insanlarm təhlükəsizli-
yinin təmin edilməsi və b. həyati əhəmiyyətli məsələlər dayanırdı.
Oktyabr ayınm ilk günlərindən başlayaraq İran İslam Respublikası
Naxçıvana ərzaq məhsulları göndərdi. Naxçıvan M R üçün yüklər
vurulmuş ilk avtom obil karvanı A staradan İran ərazisi vasitəsilə
Naxçıvana gəldi [22, s.201]. O ktyabrm 29-da Naxçıvanla Türkiyə
arasmda Araz çayı üzərində müvəqqəti körpünün açılışı oldu. No-
yabrm 18-də bu körpü vasitəsilə Türkiyənin Konya şəhərindən ər-
zaqla dolu maşm karvanı Naxçıvana gəldi. İran və
Türkiyə dövləti,
ayrı-ayrı şirkətlər N axçıvana yardım göstərməklə kifayətlənmir,
burada yeni müəssisələr tikmək, mövcud müəssisələri modernləş-
dirmək, avadanlıqlarla təchiz etmək, muxtar respublikanı azad iq-
tisadi zonaya çevirmək üçün köm ək edəcəklərini bildirirdilər.
Konsulluqlarm açılması üçün razılıq əldə edildi. Bir qədər sonra
Türkiyənin Naxçıvana yeni təyin olunmuş baş konsulu Orxan Ər-
toğrul 1993-cü ilin yanvarında Heydər Əliyev tərəfindən qəbul
edildi. Naxçıvan M uxtar Respublikasınm paytaxtmda ağıryüklü
sərnişin və nəqliyyat təyyarələrini qəbul etməyə imkan verən yeni
49