27
qorxmasın deyə, dindi: – Mənəm, Nazlı, mənəm!.. Nazlı başını onun köksünə atdı, hönkürdü. –
Ağlama, ağlama, – deyən Mehdinin özü də doluxsundu. Əlləri ilə onun kürəklərini oxşadı.
Ağlama, qara günün ömrü az olar, ağlama. Nazlı Mehdini qucaqladı, onun üzündən, gözündən,
öpdü, üzünü üzünə sıxdı, nəfəsini qoyun-qoltusuna axıtdı, pıçıldadı: – İtirmişdim səni, Mehdi...
Özüm də tək qalmışdım, özüm də yetim qalmışdım. Mehdi... Xəyalda, fikirdə, vahimədə
itirmişdim. Səni görəndə inanmadım... Böyüyün yetimliyi nə pis olarmış. – Başını qaldırıb
gülümsədi. Mehdi ağ üzdə bir qara təbəssüm gördü. Əli ağ yaylıqlı, gözləri yaşlı idi bu
təbəssümün. Kövrək idi, həyadan uçunurdu bu sevinc. Bir yetim pərvaz idi, ana axtarmışdı, yad
yerlərdə axşamlamışdı, indi bir isti yuva gəzirdi bu məxmər fərəh. «Mənim səndən başqa heç
kimim yoxdur, Allah səni mənə çox görməsin, a səhrada tapdığım tənha kölgə!» – deyirdi bu
gözlərin baxımı, bu nəfəsin tövşəyi... Mehdi onu bağrına basdı... * * * Tosu gələndə onlar yanaşı
oturmuşdular. Nazlının başı Mehdinin sinəsində, Mehdinin əli Nazlının çiynində idi. Özlərini
unutmuşdular, Tosunun ayaq səslərini lap həyət qapısının ağzında da eşitməmişdilər; elə bil
beləcə yatmışdılar, bu dünyadan köçmüşdülər, başqa aləmdə özlərinə aşiyan qurmuşdular. Bu
aləmdə tək-tənha idilər. Onları görən yox idi, onları qınayan, onları məzəmmətləyən yox idi.
Onların bu yaxınlığı Tosunu utandırdı, qorxuzdu. Əvvəlcə elə bildi öz evlərinə gəlməyib, azıb,
qonşuların həyətinə girib, sonra üşürgələndi, sanki atasının sağ günlərində yaşayırdı, anası işdən
gec gəlmişdi, ya da atası onu evdən qovmuşdu, özünə arvad gətirmişdi; ana səsi çöllərdə
mələyirdi, ana nəfəsi hər dərədə bir bayatı oxuyurdu, dərələr ağlayırdı, çöllər ağlayırdı, Tosu da
yetim qalmışdı, bilmirdi kimin evinə getsin, kimin evində gecələsin. Tosu ağladı, ağlaya-ağlaya
atasını çağırdı:
– Dədə! – Gəl bir dolça su gətir, Tosu. Tosu elə bilmişdi yuvası dağılıb, qara çovğuna
düşüb, bu bircə gecənin soyuğuna, sazağına dözə bilməyəcək, isti kan, rahat məkan onca
addımlığında ola-ola can verəcək. Nə qədər arzusu gözlərində donacaq, nə qədər istəyi, diləyi
ürəyində qalacaq. Lakin əlini üzdüyü yuvadan başqa səs, başqa avaz eşitdi: demə, Nazlı hələ də
özünə gəlməmişdi, atası ona dayaq durmuşdu. Demə, atası qara günlərin əlindən alıb gətirdiyi
gəlinin qara bəxtinə, kür taleyinə acıyırmış. Demə, bir qəribin, bir nakamın kəm iqbalına için-
için ağlayırmış... Tosu elə bil bir sevinc selinə düşdü, bu selin bir dağ dalğası onu hop götürüb
həyətə atdı... Su lazım olmadı.
– Daha yaxşıyam, – deyə Nazlı qalxdı. Çırpındı, silkindi, yaxasını düymələdi. Səntirləyə-
səntirləyə evə yönəldi. Artırmaları sərrastlıqla qalxdı. Kösövlərin başını ocağa döydü, gözlərini
təpələdi, kösövləri baş-başa qoydu, üfürdü. Gözlərin şavağı üzünə düşəndə Tosunu bir üşütmə
tutdu. Çünki Nazlının gözlərində də köz görmüşdü. Bu köz ocaqdakı közlərdən qızmar idi, odlu-
alovlu idi. Bu köz ocaqdakı közləri də, Nazlının üzü bəri dönəndə qaranlığın ətəklərini də
yandırırdı. Tosunu da yandırırdı. Bircə oturduğu yerdən hələ də qalxmayan Mehdiyə dikiləndə
elə bil çənə-dumana düşürdü, soyuyurdu, küllənirdi. Mehdi sanki qanadı uzaqda qırılmış külək
idi, əsməliydi, bu közün üzünü örtən çən-dumanı, külü harasa sovurmalı, göylərin qaranlığını
çəngələyib bu közün üstünə atmalı, bu közdə yandırmalı, külə döndərməli idi. Lakin o mehin, o
küləyin qanadları qalxmırdı... Tosu o közün külək arzusunu gecə də gördü, gecə də eşitdi. Onlar
elə bilmişdilər Tosu yatıb, Tosunun dünyadan xəbəri yoxdur. Pıçıldaşdılar:
– Bəs niyə gec gəldin? – Rayon mərkəzindəydim. Nazlı baş-başa qoyulan çarpayıların
arasındakı pərdəni bu axşam yatağa girən kimi alıb bürmələyib yastığının altına qoymuşdu. İndi
onun səsini, nəfəsini saxlayası, uzanışını, yatışını daldalayası bir şey vardısa o da otaqdakı bir
ala-toranlıq idi. Ala-toranlıq da ki, ağ sinənin qalxımını, enimini, ağ qolların qarmağa düşən
balıq çırpıntısını, qara saçların pərişan dağınıqlığında tez-tez oynayan tərpənən bəyaz üzü
gizləyə bilmirdi. Nazlının bir əli çarpayının barmaqlıqları arasından Mehdinin başına uzandı
onun saçlarını qarışdırdı:
– Elə qorxmuşdum ki... Mehdinin səsi xırıldadı: – Niyə? Nə vardı ki?..
– Ağlıma yüz şey gəlirdi. Mehdi dillənmədi. Nazlının səsi çilləkənlədi, açıldı:
– Xeyir idimi?
– Şeytan Yusifin oğlunun işinə görə.
28
– Çağırmışdılar?
– Yox, özüm getmişdim.
– Nə təhər oldu?
– Düzəldi. Nazlı köksünü ötürdü:
– Daha bir də üz-astar axtarmaz ki?
– Onluq halı qalmayıb. Nazlı heyrətləndi, həmin heyrətlə də, özü bilmədən Mehdinin
saçlarını xışmaladı: – Tutdurdun? Mehdinin səsi elə bil aran çayı idi, bu çayın arxında hündür,
alçaq yerlər, daşlar, kəsəklər yox idi, arxın içi lillənmişdi, sular səssiz-soraqsız axırdı.
– Yox. Nazlının səsində bir köhnə kinin düyünü açıldı: – Düzələn iş beləmi olar? Deynən
ki, bıçağı itiləyib düşmən əlinə vermişəm, özüm də qurbanlıq quzu kimi ayaqlarının altına
yıxılmışam, kefi istəyəndə başımı kəsməlidir. Araya bir sükut yatdı. Tosuya elə gəldi ki,
danışmayacaqlar, söhbət yarımçıq qalacaq, o da şeytan Yusifin oğlunun işinin necə düzəldiyini
bilməyəcək. Axı onun uşaqları ilə hər gün məktəbdə görüşürdü, üz-üzə gəlirdilər. Onların hər
baxışı Tosunu bir dəfə yaralayırdı, düşmən oğluna baxan kimi baxırdılar. Bəzən çiyin vurub,
ayağını ayaqlayıb keçirdilər ki, Tosu pis dillənsin, onu döysünlər, ya da şagirdə yaraşmayan söz
söylədiyini müəllimlərə xəbər versinlər, onu danladıb həzz alsınlar, ürəklərindəki yüz tikanın biri
belə çıxsın, gözlərindəki yüz kinin biri belə silinsin. Rəhim kişi güdaza getsə məktəbdə uşaqlar
ona «mərdiməzar Mehdinin oğlu» deyəcəkdilər. Kimin haqlı, kimin haqsız olduğunu nədən
biləcəydilər? Tosu istəyirdi ki, atasının yaxşılığını öz qulaqları ilə eşitsin, Rəhim kişinin
uşaqlarının yanından gözüqıpıq keçməsin. Az qaldı dillənsin, desin ki, dədə, sözünün işığı gəlir,
deyəsən, o, hələ də quyu dibindədir, bir açıq danış görək onu xətadan necə qurtarmısan. –
Bilirsən, Nazlı, – deyə Mehdi sükutu pozdu, – həyat çox qəribədir. Əzməsən, əzəcəklər səni.
Orda, cəbhədə – silah, burda – ağıl. Orda düşmənini yaxşı tanıyırsan, bilirsən ki, qabaqdadır,
ancaq burda arxandadır; bəzən özünü sənə arxa - kömək kimi göstərir, arxayınlaşırsan, o da
yavaş-yavaş öz işini görür. Onda ayılırsan ki, qabaqda tələ qurub, arxandan çəkilib, qulaqlarında
gülüşü qalır, gözlərində bir sifətin iki üzü, iki astarı qalır, ürəyində bir acı təəssüf qalır. – Bəs,
sən onu özün əzilməmək üçün əzməmisən ki!.. Demirsən ki tutdurmadın?! – Hə, tutdurmadım.
Raykomdan xahiş elədim ki, ziyanı ödətdirək.
– Bu, əzmək oldu? – Hə, Nazlı, hə!.. – Yaxşılıqdır, Mehdi.
– Yaxşılıq adamı azmı əzir, azmı incidir?.. Bir sürü balası var. Camaat onu da yaxşı
tanıyır, məni də... Qoy adım «vayqanlı» çıxmasın uşaqları boynuburuq duranda dözə bilməzdim.
Arvadı bu uzun yollarda əsir-yesir olanda gözlərim kor olardı, baxa bilməzdim. Yıxılan evə, özü
də özün yıxdığın evə baxmaq asandırmı?! Nazlı sinə dolusu nəfəs aldı: – Katib sənin barəndə
ayrı gümana düşməzmi? Fikirləşməzmi ki, bunların arasında ağırdan-yüngüldən bir şey olmasa,
bu onun yarasını sarımazdı? – Yox, belə şeyləri ağlına gətirməz. – Mehdinin səsi çox uzaqdan
gəldi; sanki Nazlının sözü ağzından üzülən kimi qaranlıq araya dolmuşdu, aranı dağ kimi
tutmuşdu, Mehdinin səsi bir də yetim quzu idi, bu dağın o tərəfində ana axtarırdı. – Məni yaxşı
tanıyır. – Mehdinin bu səsi lap yaxından gəldi, elə bil aradakı dağı götürüb atmışdı. – Bilir ki,
müharibədən qabaqkı Mehdiyəm, üstünə gəlib ki, üstündən getməyib. Tosu atasının öyündüyünü
birinci dəfə eşidirdi. Atası bu gecə niyə lovğalanırdı? Öz böyüklüyünü, öz dəyişməzliyini kimə
göstərirdi? Bəlkə Nazlını inandırmaq istəyirdi? Bu özündən demək, bu sinəyə döymək yalançı
andına oxşamırdımı? Sükut Tosunun qulaqlarını öz dərinliyinə çəkdi, öz dərinliyində batırdı.
Onun qulaqlarını Nazlının səsi açdı:
– Gərək onun bəxtini camaata tapşıraydın. Anam deyərdi ki, kolxozda yığıncağın
qərarından böyük Allah yoxdur. Camaat onun nələr elədiyini bilirmi? – Təzə-təzə bilirlər. – Bəs
səndən inciməzlərmi ki, Mehdi bizi saymadı, bizim başımızın üstündən iş gördü? – Bilirsən,
Nazlı... – Mehdinin səsi elə bil köhnə bir qayıq idi, tufana düşmüşdü, axşamdan bəri qasırğa ilə
çarpışırdı, gah dalğaların üstə çıxır, gah da dalğaları başından aşırırdı, lakin bu dəfə yanı üstə
çevrildi, dənizdə qərq oldu. Nazlı da sanki bunların hamısını görmüşdü, qayıqdan əlini
üzməmişdi, qayığın bir də görünəcəyini, sahilə yan alacağını gözləyirdi, lakin ümidi puç oldu,
arzusu heç oldu, elə bil itən, dənizdə batan inamı onu da özü ilə o girdablara sürükləməyə