15
veriblərmiş... O gündən bəri gecə itə, gündüz də adama dönürük. Hər səhər, adama dönəndən
sonra ağlaşırıq, Allaha yalvarırıq, deyirik, bəlkə günahımızdan keçdi. Ayrı əlacımız yoxdur, daha
özgə cür neyləyə bilərik ki?.. Seyid özü də qonaq idi, bu əfsanəni Güdmülə bu qədər danışmışdı,
qonağa, qəribə hörmətsizliyin nə ilə nəticələndiyini dönə-dönə təkrar-təkrar etmişdi,
təəssüflənmişdi. Axırda demişdi ki, itlər əməli saleh adamları tez tanıyır, onlara dəymirlər;
Allah-taala, belə insanları özünə yaxın bilir, onlara əzab-işgəncə verir ki, görüm mənim bu gözəl
bəndələrim asi düşürlərmi. Belə adamlar da Allaha asi düşmürlər, Tanrı buna görə də onların
xətrini çox istəyir. Belə övladi-bəşərlərin qarğışı, nəfəsi qaçır olur, heç vaxt yerdə qalmır, adamı
tez tutur. Bozdar da, Qaravaş da zingildəyə-zingildəyə geri dönəndən sonra Güdmülü bir qorxu
aldı: bəlkə bu da onlardandır? Belədirsə Allahın bəlasına tuş gəlmərəmmi? Bu gəlin mənə
qarğımazmı? Niyə də qarğımasın? Ağzıma gələni dedim, hələ üstəlik, itləri də qıs verdim!
Güdmülün canından bir üşütmə keçdi, elə bildi Nazlı ona qarğış töküb, bu qarğış da onu tutub,
canına təzədən dolan həmin titrəmə də bu qarğışın titrəməsidir. Naxırı topuqladı... Ürəyində:
«Allah, qələt eləmişəm! Tövbə!.. Tövbə!.. Mən bir də belə axmaqlıq eləmərəm, ey bizi Yaradan,
bu dəfə keç günahımdan», – deyə-deyə sürünü küləşlikdən çıxartdı. Uzaqdan Nazlıya:
– Yığın, a qızım, – söylədi. – Amma mən sizi, siz də məni görməmisiniz...
* * *
O gün onların hərəsi bircə ətək sünbül yığıb gəldi. Tez döydülər, tez sovurdular, tez
duruladılar. Çəkdilər, yeddicə kilo buğda çıxdı. Hədik bişirdilər. Yedilər. Qalanını Tosu götürüb
dəyirmana getdi. Axşamdan getdi, amma səhər ertə qayıtdı. Beş-altı kilo buğdanı tez üyütmək
ona görə çətin idi ki, hamınınkı az idi, hər kəs dəyirmana bir torba, bir dağar taxılla gəlirdi, hamı
tələsirdi, hamının külfəti ac idi, evdə oturub un yolu gözləyirdi, ona görə də ac qılınca çapır,
qardaş öz növbəsini qardaşına da vermirdi. Bir çuval dən kimdə vardı ki, üyütməyə başlayaydı,
Tosu kimisi də özünün az buğdasını onun hazır unu ilə dəyişib evə tez dönəydi. Dəyirmanda
daşlar dənləri, ağnağaz çaldırmaq istəyənlərin də gözləri bir-birini yeyirdi... Tosu un gətirib
gələndə Mehdi də, Nazlı da hələ oyanmamışdı, hələ də yatırdılar, axşamkı hədik, bir günün
aclığından sonra gələn toxluq onlara ağır yuxu gətirmişdi, amma hansı oyaqsa, hansı «acsa»
onlara tez gəlmişdi, tez də getmişdi – qapının ağzında bir dolu xurcun vardı. Xurcunun ağzı
bərk-bərk gözənmişdi, gözək ilgəyinə lülələnmiş bir kağız da sancılmışdı. Tosu kağızı aldı, açıb
oxudu. «Xurcunu boşaldın, yenə bura qoyun, gəlib özüm aparacağam. Kimliyimi soruşmayın.
Bu xurcun sizin evə çox gələcək, özü də həmişə belə, dolu. Bu işi sizdən başqa heç kəs bilməsin.
Kəndimizin xasiyyətinə, Allaha şükür, bələdsiniz, dil-ağıza düşsəm, gərək ayrı yerə keçəm.
Özünüzü borclu hesab eləməyin. Mən sizə milyon belə yaxşılıq eləsəm də, fikirləşəcəm ki, Allah
yanında, bəndə yanında hələ də xəcalətliyəm. Kimliyimi öyrənməyə çalışmayın. Buna cəhd
etsəniz, əzabımı artırarsınız; bu xurcun hər axşam, onsuz da nə yolla olursa-olsun beləcə dolu,
sizin məhlənizə gələcək». Nazlı, Tosu qapını açan kimi, oyandı. Qalxdı. Pərdənin dalından çıxdı.
Çay dərəsinə endi, yuyunub gəldi:
– Gətirdinmi, Tosu bala? Tosu başını tərpətdi. Nazlı teşti, ələyi çölə çıxartdı. Unu teştə
tökdü, tən yarı böldü, böldüyünün bir payını təknəyə ələdi. Xəmir yoğurdu. Sac asdı. Oxlovu,
dördayağı rahladı, yuxa yaydı. Bircə yuxa bişirəndən sonra Tosuya:
– Atanı çağır, – dedi, – yazıq səhərə qədər yatmayıb, deyəsən, bizdən gizlədir, qılçası
yaman ağrıyır. – Mehdinin də axsaya-axsaya çölə çıxdığına baxanda qapının qənşərindəki
xurcunu gördü, gözək ilgəyindəki kağızın lüləsi də açılmışdı.
– Bu xurcun kimindir? Mehdi də qoltuq ağaclarına dirənib dayandı. Xurcuna çox baxdı,
sanki tanımaq, kiminki olduğunu müəyyənləşdirmək istəyirdi. Nazlı da, Mehdi də Tosunun
üzünə baxdılar; elə bildilər bunu kimin gətirdiyindən onun xəbəri var. Tosu çiyinlərini çəkdi.
Mehdi kağızı aldı, oxudu. O bir söz deməyənə kimi Nazlı tərpənmədi. Mehdi qoltuq ağaclarının
dalınca dartına-dartına ocaq başına gəldi, kağızı Nazlıya verdi. Kağızı Nazlı da oxudu. Mehdi
qayıdıb xurcunun ağzını açmaq istədi, lakin aşağı əyildikcə elə bil bütün ağırlığı şikəst qılçasına
düşdü, tab gətirmədi, dikəldi, gözləri ilə oğlunu çağırdı. Tosu xurcunun bağlarını boşaltdı,
ilgəklərini qıraqlara sığadı. Ustdəki əncir yarpaqlarını alıb bir qırağa qoydu. Xurcunun bir
16
gözündən kitab varaqlarına bükülü balaca bir bağlama çıxartdı. Bağlamanın varaq köynəyini
yavaş-yavaş soyundurdu, içindən bir baş təzə pendir çıxartdı. Hərflərin qarası pendirə çökmüşdü.
Pendiri kağızların üstünə, yerə qoydu, sonra xurcunun həmin gözünə bir də baxdı, heç nə
demədi, heç nə göstərmədi. Xurcunun o biri gözünü açdı, oradan da bir banka qatıq çıxartdı, onu
da bir tərəfə qoyandan sonra xurcunun qunclarından tutub ağzı aşağı tutdu, silkələdi, qılçıqsız
sünbüllər saysız-hesabsız çiliklər kimi yerə ələndi. Bu sünbüllərdən azı on kilo buğda çıxardı.
Onların üçündə də eyni heyrət vardı, üçünün də gözlərində eyni sual oxunurdu: bu kimin
hörmətidir? Öz südsüz sürüsündən çıxan bu südlü qoyun kimdir? Onlara nifrət bəsləyən bu
camaatın içində yəni elə bir adam ola bilər ki, Mehdini istəsin, onun ürək ağrısını azaltmağa
çalışsın?
– Hər kimdirsə, payı çox olsun, – deyə Mehdi dəsmalını çıxarıb kor gözünün yanağı aşağı
süzülən yaşını sildi. Tosu adamın bir gözünün ağladığını birinci dəfə görürdü. O nə biləydi ki,
atası için-için ağlamaq istəyib, lakin kor gözünün bu gizli fəryadı göstərəcəyini unudub. Nazlı
əlləri ilə üzünü örtüb birdən-birə elə uçundu, elə hönkürdü ki, elə bil ürəyi ağzından gələcəkdi,
gözləri qopub ovcuna düşəcəkdi, indi əlləri ilə gözlərini də, ürəyini də öz yerinə, öz yuvasına
qaytarmaq istəyirdi – hələlik yaşamaq üçün, sarı küləşliklə başlanan təzə bir taleyin sarılığından
çıxmaq üçün, ərinin dostu Mehdini bir yaz yaşıllığına qovuşdurmaq üçün, onun gəlişi ilə bulanan
bir körpə bəxtini durultmaq üçün...
– Bəs nə deyim, Nazlı? – Mehdinin səsində bir Kərəm şikəstəsi çalındı – Kərəm
Ərzurumun başında idi, yolunu qar-tar bağlamışdı. Oxuyurdu: görəsən, yaz gələcəkmi? Görəsən,
illər uzunu işığa həsrət daxmada yenə tam yanacaqmı? Görəsən, o küskün, o qəmli daxmanı
insan səsi, insan nəfəsi bir də güldürəcəkmi? – Görmürsənmi bizi nə günə salıblar, Nazlı? Nazlı
yerindən dəli kimi qalxdı. Sünbülləri xışmalayıb xurcunun gözlərinə doldurdu, yavanlığı da
üstündən qoydu, xurcunun ağzını közədi.
– Biz heç kimin minnətli çörəyini yeməyəcəyik, Mehdi, – dedi, – ya acından öləyəcəyik,
ya da öz ağlımızla, öz əlimizlə, özümüzə bir gün ağlayacağıq.
– Bəs bunun yiyəsini necə tanıyacaq, necə tapacağıq, Nazlı? – O mənim boynuma... Bunu
Tosu bala da bilir.
– Nəyi? – Xurcun məsələsini. – Güdmülünküdür, – Tosu, atası ondan soruşmamış kəsə
cavab verdi. Xurcunu çiyninə aldı. Bu saat aparım, evinə verim. – Çörək ye, sonra, – Nazlı
xurcunu onun çiynindən alıb yerə qoydu. Nə fikirləşdisə sözünü dəyişdi, öz dediyində durmadı
– Aparıb küləşlikdə özünə verərik...
* * *
Gecədən çox keçmişdi. Nə Mehdi yatmışdı, nə də Nazlı. Tosu isə axşamdan xurd
düşmüşdü, bəzi qocalar təki xoruldayırdı. Hərdən o yan-bu yana aşırılır, zığıldanırdı. O
inildədikcə Mehdinin yarası zoqquldayırdı, onu çimir eləməyə qoymurdu: onun çörək dərdi
çəkəsi vaxtı idimi?! Gərək yeyəydi, geyəydi, öz tay-tuşlarına qoşulub bağ sığırçınları kimi
belədən belə sökəydi, oynayaydı, güləydi. Yetim qaldı, tək qaldı. Atası gəldi. Sevindi. Elə bildi
gecəsinə gündüz gəlib. O gödək ömürlü sevinci zəhərə döndü. Bu zəhərin sarılığı gözlərinə
çökdü, səsinə, nəfəsinə çökdü, evin qıtlığını, qəhədliyini cəhənnəm əzabına döndərdi, onun
boynunu payız bənövşələri təki bükdü. Ömrü-günü çöllərə, sarı küləşliklərə, sünbüllərə
səpələndi. Hər sünbülün yanında bir ilan qıvrıldı, bir ilan yatdı. Bu ilanlar onu gözləri ilə, sözləri
ilə çaldılar. Bu ilanlar torpaqda qalıb zay olası sünbülləri də ona çox gördülər, naxıra yedirtdilər,
naxırın dırnaqları altında əzdilər, itirdilər, uşaqdan ata heyfi aldılar. İnsan çox şeyi itirər, yenə də
yaşayar, ancaq çörəyini kəsərsən – ölər, məhv olar. Atasına görə onun da çörəyini kəsmək
istədilər, Nazlıya görə sarı küləşliyə tökülüb qalan sahibsiz sünbüllərə yiyə çıxdılar. Mehdi
köksünü ötürdü. Nazlının asta səsini eşitdi: – Ölməyəcəyik, Mehdi, qorxma!.. Mehdi xırıldadı: –
Əlbəttə!.. Araya iynəbatmaz, xəncərkəsməz sükut yatdı. Bu sükutu Nazlının səsi yardı:
– Elə hirslənmişəm ki!.. Hirs yaman şeydir; adamı ölümün üstünə də aparır. Mehdi
öskürdü: – Darıxma, hər şey düzələr. Ali Baş Komandana yazmışam. – Bunları ki belə görürəm,
sənə gün verəcəklər, işıq verməyəcəklər. Mehdi onu bu söhbətdən yayındırmağa çalışdı çünki