İsrafil İsmayılov azərbaycan nefti XX əsrdə
Yüklə 425,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İLHAM ƏLİYEV
| İsrafil İsmayılov AZƏRBAYCAN NEFTİ XX ƏSRDƏ (hərbi-siyasi baxış) Azərbaycan Respublikası Prezidentinin işlər İdarəsi . PREZİDENT KİTABXANASI Bakı - 2007 İsmayılov İsrafil Zakir oğlu. AZƏRBAYCA? NEFTİ XX Ə SR D Ə (hərbi-siyasi baxış). Bakı. 030
ISB №5 89-96-8-0-91-1 İLHAM ƏLİYEV Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin birinci vitse-prezidenti (1994-cü ilin mayından), Azərbaycan Respublikasının Baş Naziri (2003-cü ilin 4 avqustundan), AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ PREZİDENTİ (2003-cü ilin 15 oktyabrından) G İ R İ Ş Azərbaycan nefti dünya siyasətində mövzusunun geniş planda işlənməsinin vacibliyi ilk dəfə ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən tövsiyə edilmişdir və onun 1994-cü ilin əv vəlində verdiyi tapşırığa əsasən Azərbaycanda 1994-cü ildən başlayaraq nəşr edilmiş «Azərbaycan nefti dünya siyasətin də» adlı beşcildlik əsər vətənimiz Azərbaycana böyük sevgi hissi ilə yazılmışdır. «Azərbaycan nefti dünya siyasətində» adlı bu kitabın I cildində «Oxuculara» adlı bölmədə deyilir ki, «Müstəqil Azərbaycan Respublikasının milli sərvəti olan neft ölkə iqti sadiyyatının inkişafına təsir göstərməklə yanaşı, həm də mühüm siyasi əhəmiyyət kəsb edir». Dünya miqyaslı dövlət xadimi Heydər Əliyevin neft diplomatiyasında yürütdüyü uğurlu siyasi strategiya Azər baycanın inkişaf etmiş dövlətlər sırasına çıxması üçün çox böyük perspektivlər açmışdır. Amerika Birləşmiş Ştatları və Azərbaycan Prezidetləri arasında 1997-ci ildə və sonrakı il lərdə olmuş görüşlər zamanı imzalanmış çoxsaylı sənədlərdə müdafiə və hərbi əlaqələr sahəsində, energetikanın inkişafı ilə bağlı dialoqlar yaranmış və müvafiq siyasi tədbirlər işlə nib hazırlanmışdır. Azərbaycan nefti və xüsusilə onun əsas tərkib hissəsi olan Abşeron yarımadasının nefti haqqında Azərbaycanın alim və mütəxəssisləri kifayət qədər tədqiqatlar aparmış və kitablar yazmışlar, və çoxlu kitablar nəşr olunmuşdur. La kin bu neftin XX əsr çərçivəsində beynəlxalq aləmdə siyasi və xüsusilə hərbi - siyasi rolu və əhəmiyyəti haqqında əsər lər yox dərəcəsindədir. Mərkəzi kitabxanalarda adları çəki lən R.İ.Berzinin, «Мировая борьба за нефть» (M. 1922) ki tabım, F.Delezinin «Neft» (fransız dilindən tərcümə, Mosk va, 1923) kitabını hətta tapmaq çox çətindir. Abşeronda ən zəngin neft yataqları Balaxanı, Sabun çu, Ramana, Suraxanı, Bibiheybət, Binəqədi, Qaraçuxur, 5
Lökbatan, Puta-Quşxana və Qalada yerləşirdi. Azərbaycanın əraziləri də dünyada mühüm neft çıxar ma mənbəyi kimi məşhurdur. Hələ 1901-ci ildə dünyada çı xarılmış 20 milyon tondan bir qədər artıq neftin yarıdan çoxu Azərbaycanın Abşeron-arxipelaqının payına düşürdü. Abşeronda çıxarılan neft dünyada ən yüksək keyfiyyətli neftlərdən biri kimi qəbul edilmişdir. Azərbaycanda Xəzər dənizində ilk dəniz neft quyusu 1925-ci ildə qazılmışdır. Dünyada məşhur olan Neft Daşla rında isə ilk neft şəhəri yaradılmasına 1949-cu ildə başlan mışdır. 1837-ci ildə Bakı ətrafındakı Balaxanı adlanan sahədə ilk sadə neft ayırma zavodu, 1861-ci ildə isə Suraxanıda sə nayeçi Kokorev tərəfindən məşhur rus alimi D.İ.Mendele- yevin köməyi ilə kerosin zavodu tikilmişdir. Bakıda ilk neft emalı zavodunu 1863-cü ildə bakılı texnik Cahangir Məlikov tikdirmişdir. 1868-ci ildə Bakıda 23 kiçik neftayırma zavodu var idi. 1873-cü ildə bakılı tex nik A.Təbrizov neftin fasiləsiz emalı prosesini işləyib hazır lamışdır. 1875-ci ildə Bakıda neft emalı müəssisələrinin sayı 62-yə çatmışdı. XIX əsrin sonuna yaxın (1894-cü il) Azərbaycanda neft istehsalı 340 milyon pula, yəni ABŞ-dakı səviyyəyə çatmışdı və 1901-ci il ərəfəsində Azərbaycan neft hasilatında dünyada birinci yerə çıxdı. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev «Azərbaycanın Kaspi nefti» adlı böyükhəcmli əsərində yazır: «Azərbayca nın əraziləri onun qeostrateji, coğrafi, hərbi-siyasi vəziyyə tinə, təbii sərvətlərin müxtəlifliyinə və vəsaitləri üzrə ehtiyat larının tükənməzliyinə görə minilliklər ərzində dünyanın görkəmli mədəniyyətlərinin, iri etnosların, son əsrlərdə isə dünyanın ən iri dövlətlərinin diqqət mərkəzindədir».1 Əsərin III bölməsi «Xəzəryanı regionda geostrateji aspektlər» ad- 1 Ильгам Алиев. Каспийская нефть Азербайджана. Москва, 2003, с.549. 6
edir. Bakıda 1863-cü ildə olmuş məşhur rus alimi D.t.Mendeleyev özünün «Бакинское нефтяное дело» adlı kitabında (1886-cı il) yazmışdı: «Bakıda gördüklərim və öy rəndiklərim məndə belə bir fikir oyadır ki, Rusiyamn mər kəzində zavodlar yaradılması barədə daha ucadan və daha təkidlə danışmaq hər şeydən mühümdür - bunun vaxtı çat mışdır».1 Bakı nefti Rusiyanın ehtiyacını ödədiyi üçün 1883-cü ildən başlayaraq Amerikadan Rusiyaya ağ neft gətirilməsi dayandırılmışdı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə (1918-1920) beynəlxalq konfranslarda iştirak etmək üçün yaradılmış dövlət komissiyasının (sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov olmuşdur) üzvü Miryaqub Mehdizadə, siyasi mühacir ola raq Türkiyədə yaşadığı dövrdə, 1928-ci ildə İstanbulda «Beynəlmiləl siyasətdə petrol» adlı əsərini çap etdirdi. Hə min kitaba Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin yazdığı «Bir-iki söz» adlı təqdimatda deyilir: «Hürriyyət və istiqlal mücadi- ləsinə əzm edən Azərbaycan xalqı bu böyük nemətin ancaq millətin kəndi fədakarlığı və əzmi nəticəsində əldə ediləcəyi ni bilməz deyildir...Xəzərin köpürən dalğaları qəhrəman azəri gənclərinin qanı ilə əlvan olmuşdur....əvət Azərbaycan istiqlalı uğrunda qanlı, fəqət şanlı mücadilə davam edir... Azərbaycan xaricə ehtiyac göstərmədən kəndi iqtisadi im kanları və müstəqil bir həyat yaşamaq istedadında bulunan müstəsna məmləkətlərdəndir... Petrol, cahan siyasətinin ən müasir amili olan bu axar altun, bu gün Azərbaycanın talesizliyinin mövcudi olmuşsa da, yarın, digər bir şəraitdə, səadət və rifahını təminə nami zəddir. Ümumi cahan petrol hasilatında Azərbaycan Ameri kadan sonra ikinci mövqeyi tutmaqdadır. Bu münasibətlə o, 1 Bax. Azərbaycan nefti dünya siyasətində. I cild, Bakı, 1997, s.159. 7
Yüklə 425,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|