“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
11
ən tanınmış yəhudi düşməni Haman. Haman, e.ə. üçüncü əsrdə Fars padşahına Vəziri olmuşdur və Fars Kralını Yəhudilərə qarşı təhrik etmişdir. Lakin bu dövrdə Yəhudilərə qarşı fiziki bir hücum baş tutmayıb. 12 E.ə. I. Əsrdən etibarən Qüdsün də daxil olduğu bölgə, Roma Imperatorluğu hakimiyyəti altına girmiştir. 13
Xristianlıq əvvəlində Yəhudilərə suverenliyini qəbul etdirən Roma, Yəhudi əleyhdarı bir siyasət güdməmişdir. Roma qanunlarına görə Yəhudilər, qanunlar qarşısında romalılarla bərabər qəbul edilmişdir.Xristianlığın doğulub, üç yüz il kimi bir müddətdə Romada hakim bir din halına gəlməsi, Anti-Semitizm'in doğuşu baxımından çox önəmlidir. 14 Xüsusilə Xristianlığın Romada sürətli bir şəkildə yayılması nəticəsində, Yəhudilərin İsanın ölümündən məsul tutulmaları, Yəhudi əleyhdarlığının Romada başlamasına və Yəhudilərə fiziki hücumların hədəfinə çevrilməsinə səbəb olmuşdur. E.Ə. 70-ci ildə Qüds, Romalılar tərəfindən işğal edilmişdir və yəhudilərin böyük bir hissəsi torpaqlarından çıxarılmışdır. Babil əsarətindən xilas olan Yəhudilərin ikinci dəfə bərpa etdirdiyi müqəddəs məbədi, Beyt-i Makdis dağıldılmış, Yəhudilər kölələşdirilmişdir.Lakin Romalıların, Yəhudilərə olan bu tutumu Yəhudiləri Romaya qarşı başqaldırmasına manə olmamışdır. Xüsusilə E.Ə. 135-ci ildə yaşanan Bar-Kohba üsyanından sonra Yəhudilərdən qəti bir şəkildə xilas olmaq istəyən Romalılar, E.Ə. 70-ci ildəki sürgündən geri qalan Yəhudiləri də yurdlarından sürgün etmişdir. 15 Yəhudilərin bu sürgününə "Diaspora" 16 deyilir. Diaspora'daki Yəhudilər dünyanın dörd bir tərəfinə dağılmıştır. 17 Xüsusilə Orta əsrlərdə Yəhudi əleyhdarlığı hədd mərhələyə çatmışdır. Artıq Xristianlığın tam mənasıyla oturduğu Qərb cəmiyyətlərində, Tanrı qətl suçlanmaları ilə bərabər yurtsuz bir şəkildə başqa torpaqlarda yaşamaq məcburiyyətində qalmaları Yəhudilərin, yaşadığı digər cəmiyyətlərdə kiçik görülmələrinə səbəb olmuşdur. Orta əsrlərin şiddətli Anti-Semitizm'i nəticəsində
12 Groepler, y.ey, s. 10. 13 Diaspora, Erez Israel’den (vaat edilen Topraklar) dağılmış olarak yaşayan Yahudiler için kullanılan kolektif terim. Paul Johnson, Yahudi Tarihi, çev: Filiz Orman, (İstanbul: Pozitif Yayınları), s. 676. 14 Arı, Geçmişten Günümüze Ortadoğu…, s. 9 15 Armaoğlu, Fələstin Meselesi …, s. 13. 16 Suat Parlar, Ortadoğu Vaadedilmiş Topraklar, 1. Baskı (İstanbul: Yar Yayınları, 2002), s. 374. 17 Mustafa Coşkun, Rusya ve Anti-Semitizm, Stradigma.com, N0 7, Ağustos, 2003, 12
yəhudilər, 1290'da İngiltərədən, 1392'de Fransadan, 1492-ci ildə İspaniyadan və 1497'de də Portuqaliyadan qovulmuşdur.Bu dövr yalnız İspaniyada öldürülən Yəhudi sayı yüz mini tapmışdır. Qovulan Yəhudilərin bir qismi Hollandiya və Polşaya, qalan böyük bir qisimi də Osmanlı torpaqlarına köç etmiştir. 18
olmuştur. 19 Orta əsrlərdə bugünkü İspaniya torpaqlarında böyük bir mədəniyyət quran müsəlmanlar (Əməvilər), Yəhudilərə xoş görülü davranmaqla qalmayıb; Yəhudilərin, idarəetmə, tibb, təhsil, ticarət və maliyyə sahələrində əhəmiyyətli nöqtələrə gəlməsinə icazə vermiştir. 20 18. əsrdə Avropada yaşanan inkişaflar Yəhudilərə qarşı alınan AntiSemitik rəftarın yumşalmasına səbəb olmuşdur. Çünki Fransız inqilabıyla gələn liberallaşma prosesi; azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq kimi anlayışlar özü gətirərək Yəhudilərə qarşı gətirilən məhdudiyyətlərə qarşı yumşalmağa səbəb olmuşdur.Yəhudilər, qanunlar qarşısında digər vətəndaşlar kimi bərabər sayılmış, istədiyi peşəsi seçmək azadlığına qovuşmuşlar. Bu vəziyyət Yəhudilərin, Sənaye İnqilabının də təsiriylə sıxlaşan iqtisadi həyatdan daha təsirli bir şəkildə pay almasına səbəb olmuşdur. Iqtisadi vəziyyətlərinin artması Yəhudiləri siyasət sahəsində də gücləndirmişdir. Yəhudilər, bu dövr parlament üzvü hətta dövlət naziri belə olmuşlar. Belə ki, bu dövrdə Yəhudilər, özlərinin ayrı bir millət olmadıqlarını iddia edərək yaşadıqları cəmiyyətə bağlılıqlarını ifadə edir, İbrani dininin əsaslarından olan Siyon'a dönmə ümidini artıq unutmağa başlayır. Lakin bu vəziyyət çox uzun sürməmiş, Maarifçilik, yerini Romantika və Milliyyətçi axınlara əvəzlənmişdir. 21 Çar Rusiyasında Orta əsrlərdən bəri Yəhudi əleyhdarlığı mövcud olmuşdur. Ortodoks Xristianlar, Yəhudilərin İsanın düşməni olduğunu düşünürlər. Ayrıca Yəhudilərin, Xristianları Musəviləşdirmək məqsədində olduqlarına inanmışlar. Xüsusilə Polşanın da Rusiya torpaqlarına qatılmasıyla əhəmiyyətli bir Yəhudi əhalisi saxlamağa başlayan Rusiyada Yəhudi
18 Mustafa Coşkun, Rusya ve Anti-Semitizm, Stradigma.com, N0 8 Ağustos, 2003, 19 Suat Parlar, Ortadoğu Vaadedilmiş Topraklar, s 124 2006 20 Armaoğlu, Fələstin Meselesi …, s. 14. 21 G. Kressel, The Word and Its Meaning, Encyclopedia Judaica’dan Zionism, (Kudüs, 1973), s. 52 Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|