“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2 1917-1948 –ci illərdə Yaxın Şərqdə vəziyyət
16
ildə romalılar tərəfindən dağıdılmışdır 36 . İndiki vaxtda Yəhudilərin müqəddəs Məbədinin dörd divarından üçü yıxılmış olub, yalnız "Ağlama Divarı" olaraq bilinən Qərb Divarı qalmışqır. 37 Yəhudilərin ən böyük hədəflərindən biri də, bir hissəsini Ağlama Divarının meydana gətirdiyi Müqəddəs məbədlərini təkrar inşa etməktir. 38 Fələstin torpaqları və Qüds, xristianlar üçün də çox əhəmiyyətlidir. Qərb Mədəniyyətlərinin təməlini meydana gətirən Xristianlıq, dünyaya buradan yayılmışdır. Hz. İsa, Fələstində doğulmuşdur və Peyğəmbərliyinin başladığı 27-ci ildən çarmıxa gərildiyinə inanıldığı 30-ci ilə qədər Qüdsdə yaşamıştdr. 39 O tarixlərdə Yəhudi yurdu olan Fələstin, Roma üçün xüsusi statusla bağlı bir mövqeyə malikdir. Hz. İsa,özünə vəhy təlimləri bu bölgədə yaymış, həvariləri ilə bu bölgədə qarşılaşmışdır. Xristianlıq inancına görə bu bölgədə çarmıxa çəkilən Hz. İsaya qarşı Yəhudilər, yeni bir dinin göndərilməsini qəbul etməyərək romalıları təhrik edərək və Hz. İsanın çarmıxa gərilməsinə səbəb olmuşdur. Ancaq bu tarixdən etibarən Xristianlıq, Romada sürətlə yayılmağa başlamışdır. Romada başlayan və qərb mədəniyyətlərində sürətlə yayılan Xristianlıq, Yaxın Şərqdə, Müsəlmanlarla və Yəhudilərlə müqayisə edilməyəcək qədər etkisizdir. 40 Qüdsün müsəlmanlar üçün əhəmiyyəti isə, Hz. Məhəmmədin meraca çıxdığı qayanı örtən Kubet-üs Sahra'yla Əl Aksa Məscidinin (Məscidi-Əqsa) olduğu Müsəlmanlar Hərəmi Şərif deyə adlandırılan müqəddəs yerdir. Məscid-i Əqsa, Romalılar tərəfindən yıxılan Məbədin qalıqları üzərində inşa edilmişdir. Hərəm-i Şərif, İslamiyyətin ilk illərindən 624-ci ilə qədər müsəlmanlar üçün qiblə funksiyası görmüşdür. Qüds, Hz. Ömər tərəfindən 637'de Yermuk müharibəsində Bizanslılardan geri alınmış və Məscidi-Əqsa təmir etdirilmiştir. 41 Yəhudilər, yıxılan Müqəddəs Məbədlərini bir gün təkrar inşa edəcəkləri inanclarını qoruyur ancaq Məbədin təkrar edilə bilməsi üçün Müsəlmanlar müqəddəs olan Məscidi-i Əqsanın
36 Turan, y.e.s., s. 23. 37 Israel Shakak ve Norton Mezvinsky, İsrail’de Yahudi Fundamentalizmi, (Anka Yayınları, İstanbul, 2002), s. 34. 38 Eroğlu, y.e.s., s. 30-32 39 Israel Shakak ve Norton Mezvinsky, İsrail’de Yahudi Fundamentalizmi, (Anka Yayınları, İstanbul, 2002), s. 34. 40 Arı, Geçmişten Günümüze Ortadoğu…, s. 37 41 Turan, a.g.e., s. 18. 17
yıxılması lazımdır. İsrailin buna cəhd belə bölgəni böyük qarşıdurmalara sürüyəcək. İsrail müdafiə naziri Ariel Şaronun 2000-ci ildə Məscidi-i Əqsaya girməsinin belə II. İntifazənin başlamasına səbəb olduğu düşünüldüyündə,Məscidi- Əqsanı yıxmağa istiqamətli cəhdlər böyük qarşılıqlara səbəb ola bilər. Orta şərqin İqtisadi Əhəmiyyəti Ilk məskun həyatın görüldüyü Yaxın Şərq, Mesopotamiya və Nil hövzələri ki məhsuldar bölgələrə malikdir. Orta şərqin Misir, Şumer, Babil, Aşşur kimi çayların ətrafında qurulmuş mədəniyyətləri saxlaması havzalardaki məhsuldar torpaqlar sayesindədir. 42 Bölgənin nəqliyyat və ticarət yollarına sahib olması kənd təsərrüfatı əhəmiyyətinidaha da mənalı hala getirmektedir. 43 Yaxın Şərq, Sənaye İnqilabının tamamlanmasıyla artıq yalnız nəqliyyat baxımından qovşaq nöqtəsi olmaqdan çıxmış, sənaye xammalı üçün çox əhəmiyyətli bir qaynaq yeri halına gəlmişdir. Ayrıca bölgə, sənayeləşmə ilə birlikdə gələn istehsal artiqliğının ixrac ediləbiləcəyi geniş bir bazar olaraq yeni bir geoiqtisadi məna ifadə etməyə başlamışdır. Orta şərqin güclü bir istehlak potensialına sahib bu vəziyyəti bölgə üzərində sürən rəqabətin xüsusiyyətini, hal və şəklini də dəyişdirmiştir. 44 Yaxın
Şərqin iqtisadi baxımdan yeraltı qaynaqları, kənd təsərrüfatı və ticarət olaraq qiymətləndirmək mümkündür. Lakin Orta şərqin iqtisadi quruluşunda ən əhəmiyyətli faktor neftdir. Yaxın Şərqindünya neft ehtiyatlarının təxminən 60%- na sahib olduğu təxmin edilir. 45 Çin və Hindistan kimi yeni böyük iqtisadi güclərlə birlikdə neftin istifadəsinin gedərək artması Orta şərqi imtina edilməz bir bölgə halına gətirir. Avropanın neft idxalatının 30% -i, Yaponiyanın 80%-i Basra Körfəzindən təmin olunur. 46 Neft baxımından Yaxın Şərq hakimiyyəti 42 Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 332. 43 Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 133-134. 44 Özey, a.g.e., s. 63. 45 Abdülkadir Gerçeksever, Kayıp Kimlik Basra Körfezi, 1. Baskı (İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, 2005), s. 22. 46 Abdülkadir Gerçeksever, Kayıp Kimlik Basra Körfezi, 1. Baskı (İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, 2005), s. 23 18
düşünüldüyündə, sənayeləri neftdən asılı olan bir çox güclü ölkənin belə bölgəyə hakim gücün təsirində qalacağından, Petro-siyasi daha mənalı bir şəkildə qarşımıza çıxmaqdadır. Neft beynəlxalq sistemdə güclü olmayan Ərəb ölkələrinde belə 1967- ci ildə silah olaraq istifadə təsirli olduğu göz qarşısında saxlanıldığında böyük güclərin hakimiyyətində bu silahın daha təsirli hala gəlmədi mümkündür.
İsrail Dövlətinin yaranma prosesində ilk mərhələ olaraq böyük dövlətlərin izlədiyi siyasət, Birinci Dünya Müharibəsi sonrasında İngiltərənin meydana gətirdiyi siyasi
və coğrafi zəmin üzərində yer əldə səyi olaraq nitelendirilmektedir. 47 Bu baxımdan 1917-ci ildə nəşr Balfur Bəyannaməsi çox əhəmiyyətlidir. Bəyannamədə, İngiltərənin Fələstində qurulacaq bir Yəhudi Dövlətinə pozitiv baxdığı və bunun üçün səy göstərən Sionistlərə dəstək veriləcəyi açıqca göstərilirdi. 48 İngiltərənin məqsədi Sionizmin bölgədə meydana gətirəcəyi sabitliksizlikdən faydalanaraq bölgədəki hakimiyyətini qüvvətləndirməkdir. Bu məqsəd istiqamətində İngilis General Allenby,Balfur Bəyannaməsindən qısa bir müddət sonra Fələstini Osmanlıdan alaraq 1948-ci qədər davam edəcək İngilis mandatını başlatmışdır. Fələstin torpaqlarında İngilis mandatı altında yaşayan Yəhudilər, tutduqları fürsəti qiymətləndirərək quracaqları dövlətin təməllərini atmıştır. 49 İngilis mandatına girən Fələstin torpaqlarına Yəhudilər tərəfindən edilən köç, daha da asanlaşıb. Daha əvvəl bölgəyə edilən iki böyük köçün ardından 1919- 1923 illəri arasında üçüncü Yəhudi immiqrant dalğası reallaşmışdır. Bu dövr 35 min yəhudi immiqrant Fələstinə gətirilmişdir. Beləcə Yəhudilərin əhalidə nisbəti 6- dan% 12%ə çıxmışdır lakin Yəhudilərin sahib olduqları torpaqlar isə Fələstinin 3%-i qədərdir. Bu dövr də 1924-1928 və 1929-1939 illəri arasında Fələstinə iki
47 Arı, Geçmişten Günümüze Ortadoğu…, s. 200. 48 Alptekin Dursunoğlu, Dördüncü Dünya Savaşı ve Ortadoğu, s 197 49 Armaoğlu, Fələstin Meselesi …, s. 40. Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|