Issn: 2148-6026. Yakın Doğu Üniversitesi Adına Sahibi Owner on Behalf of Near East University



Yüklə 3,32 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə36/92
tarix17.09.2017
ölçüsü3,32 Kb.
#205
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   92

80
 
Y
akın
 D
oğu
 Ü
nİversİtesİ
 İ
lahİYat
 F
akÜltesİ
 D
ergİsİ
bulunan Havlan kabilesinin Umyanis adlı putlarına davar ve ürünler-
den, eti yenen hayvanlardan, hububat ve meyvelerden pay ayırırlar, 
bu payı Tanrı ile putları arasında taksim ederlerdi. Araplar, putlara 
kurban ve çeşitli hediyeler sunarlardı.
142
 O dönemin din adamları olan 
kâhinler, toprak ürünleri ile hayvanların bir kısmını putlar ile Tanrı 
arasında paylaştırırlardı. Allah’ın hissesine düşeni yoksullara ve mi-
safirlere/yolculara, putun hissesine düşeni ise tapınağa hizmet eden-
lere verirlerdi. Ancak putların yani kendilerine düşen paylar verimsiz 
ve az, Tanrı’ya yani yoksul ve yolda kalmışlara verilecek paylar verimli 
ve fazla olursa bunu putun hissesi ile ve putun hissesinde ziyan ya-
hut eksilme olursa Tanrı’nın hissesiyle değiştirirlerdi.
143
 Mabet ve din 
adamlarının  tıpkı  hükümet  gibi  halktan  aldıkları  belli  vergi  hakları 
vardı.
144
 O bakımdan Hz. Muhammed’in bir peygamber ve din adamı 
olarak  koymuş  olduğu  malî  mükellefiyetlere  cahiliye  Arapları  hiç  de 
yabancı  değillerdi.  Kur’ân’ın  zekât  toplama  işini  yürüten  görevlilere 
zekâtın  verilmesi  ile  ilgili  ifadeleri  de,  ibdâ’  ve  îcâd  mahiyetinde  bir 
hüküm değildir. Çünkü cahiliye döneminde tapınaklarda hizmet eden 
görevlilere Tanrılara verilenlerden pay verilmesi öteden beri bilinen bir 
husustu.
Kısaca  bütün  bunlar,  cahiliye  döneminde  Tanrı/Tanrılar  adına 
hayvanlardan,  ürünlerden  ve  ticaret  mallarından  zekât  verildiğini, 
Kur’ân’ın,  cahiliye  döneminde  sahip  olunan  akar,  emlak  ve  hayvan 
türünden Tanrılara pay ayırma âdeti olan zekât vergisini devam ettir-
diğini göstermektedir.
145
 Ancak Kur’ân’ın pek çok konuda olduğu gibi 
‘Abîd), el-Mecmau’s-Sakâfî, yy. 2003, s. 39, 48, 51, 62, 68, 86, 100; İbn Habîb, el-Muhab-
ber
, s. 330-332; Zenâtî, en-Nuzûmu’l-İctimâ‘iyye, s. 56-57; Alî, Târîhu’l-‘Arabi’l-Kadîm, s. 
258 vd. 266; Cevat Bohoner, İslam Öncesi Cahiliyye ve Dinimizde Din Gerçeği, (Trc. Hasan 
Çiftçi-Nimet Yıldırım), İhtar Yay., Erzurum ty., s. 25.
142 Bkz. Kelbî, el-Asnâm, s. 39, 48, 51, 62, 68, 86, 100; İbn Hişâm, es-Sîre, c. I, s. 83-84; İbn 
Habîb, el-Muhabber, s. 330-332; Abdulhamîd, fî Târîhi’l-‘Arab, s. 352; Selâme, Kureyş
s.  294-296;  Hasen  İbrâhîm  Hasen,  Târîhu’l-İslâm,  Dâru’l-Ceyl,  Mektebetu’n-Nahdati’l-
Mısriyye, Beyrut-Kahire 1991, c. I, s. 62; Çağatay, a.g.e., s. 106-107; Bakkal, a.g.e., s. 
13-14;  Murat  Sarıcık,  İnanç  ve  Zihniyet  Olarak  Cahiliye,  Nesil  Yay.,  İstanbul  2004,  s. 
225-227; Zahid Aksu, İslam’ın Doğuşunda Toplumsal Realite Hukukî Ayetler ve İçtihadî 
Kaynaklar
, Yayımlanmamış Doçentlik Tezi, Erzurum ty., s. 63.
143 Çağatay, a.g.e, s. 111.
144 Cevâd Alî, a.g.e., c. VIII, s. 136; Mustafâ Ebû Dayf Ahmed, Dırâsât fî Târîhi’l-Arab münzü 
mâ Kable’l-İslâm ilâ Zuhûri’l-Emeviyyîn
, Müessesetu’ş-Şebâbi’l-Câmia, İskenderiye 1982, 
s. 72.
145 Zekâtın vergiyle ilişkisi ve yeniden yapılandırılmasına, mantıkileştirilmesine ve işler hale 
getirilmesine dair çağdaş talepler de onun kral yahut Tanrıların yeryüzündeki dili olan 
mabet  adamlarının  halktan  Tanrı  adına  aldıkları  kendi  tarihînin  bir  tür  vergi  sistemi 
olduğunu  ortaya  koymaktadır.  Bkz.  Fazlur  Rahman,  İslâmî  Çağdaşlaşma;  Alanı,  Me-
todu ve Alternatifleri, (Çev. Bekir Demirkol), İslâmî Araştırmalar Dergisi, Cilt: IV, Sayı: 4, 
Ankara 1990, s. 317; Fazlur Rahman, “Modernitenin İslam Üzerindeki Tesiri”, Kur’ân’ın 
Tarihsel ve Evrensel Okunuşu
, (Telif ve Trc. Mevlüt Uyanık-Kaşif Hamdi Okur) Fecr Yay., 
Ankara  1997,  s.  25;  Fazlur  Rahman,  “Eyup  Han  Döneminde  Bazı  İslâmî  Meseleler”, 
Kur’ân’ın Tarihsel ve Evrensel Okunuşu
, (Telif ve Trc. Mevlüt Uyanık-Kaşif Hamdi Okur) 
Fecr Yay., Ankara 1997, s. 78.


Cahileye Döneminde Malî Yükümlülükler ve Bunların Kur’ân’daki Yansımaları
 
81
bunda da taktimenin sadece kendine özgü olduğunu Allah’tan başkası 
adına bu taktimelerin yapılamayacağını ifade etmekle varolan bu kül-
türü bir yandan devam ettirirken diğer yandan bu yerleşik tasavvur ve 
teamüllere tevhid inancını giydirmek suretiyle bazı düzeltme ve deği-
şiklikler yapmış, bu taktimeleri yalnızca Allah’a özgü kılmak suretiyle 
mevcut olgular üzerinden bir dönüşüm gerçekleştirmiştir.
3. KRALLIKLAR VE KABİLELER ARASI MAĞLUBİYET VERGİSİ
a. Cizye
Cizye, İslam hukukunda İslam devletindeki gayri müslim tebaanın 
mükellef erkeklerinden senede bir defa alınan baş vergisi
146
 olarak te-
rimleşmiştir. Bu kavram, fıkıhta mutlak vergi olarak haraç (cizyetü’l-
arz,  cizye  ale’l-arz,  harâcü’r-re’s,  harâc  ale’r-re’s)  ile  eş  anlamlı  ola-
rak  da  kullanılmıştır.
147
  Bu  kelimenin  orijini  ile  ilgili  farklı  görüşler 
serdedilmiştir. Bazı araştırmacılar, cizyenin Süryanice asıllı gzitadan; 
bazıları da canını, malını ve ırzını koruma karşılığında zimmînin hü-
kümete ödediği vergi manasında Fars asıllı gazitak kelimesinden gel-
diğini ileri sürmüşlerdir. Kimi araştırmacılar da bunun Arapça asıllı 
olduğunu ifade etmişlerdir.
148
Cizye,  cahiliye  döneminde  devletlerin,  savaşıp  galip  geldiği  kabile 
ve devletlere biçtiği gelirler arasında yer alıyordu.
149
 Cahiliye Arapları 
cizyeyi mağlup olanlardan tahsil ediyorlardı. Cizye onların nazarında 
mağlup  olanların  kellelerine  karşılık  alınan,  mağlub  kabilenin  galip 
kabile yahut devlete ödediği bir vergi idi.
150 
Bu vergi altın, gümüş gibi 
madenlerden tahsil edildiği gibi değerli taşlardan, deve ve at gibi hay-
vanlardan,  tuyûb,  lübân,  buhûr,  dağ  ürünleri,  hububat  ve  nebatat 
türü bitkilerden de alınırdı.
151
Cahiliyede büyük devletler, küçük devletlerin yahut şehir hükümet-
lerin veya mal ve servet sahibi yerlerin varlığını işittiklerinde ağızlarının 
suyu  akardı.  Bu  yerlere,  yanlarında  olanları  ya  kendilerine  vermele-
ri  yahut  kendilerini  razı  edecek  bir  cizye  ödemeleri  veya  onlara  engel 
olup, onların üzerine ordularını yürüteceklerini, bu durumda ellerinin 
ulaştıkları  her  şeyin  helal  ve  temiz  ve  insanlarınsa  kendilerine  köle 
146 Bilmen, a.g.e., c. IV, s. 74.
147 Kallek, “Haraç”, DİA, c. XVI, s. 71; C. H. Becker de başlangıçta kafa vergisi cizye ile mülk 
vergisi haracın aynı olduğunu ifade eder. Bkz. C. H. Becker, “Cizye”, İA, MEB, İstanbul 
1997, c. III, s. 200.
148 Cevad Alia.g.e., c. XIV, s. 164-165.
149 Cevad Ali, a.g.e., c. IX, s. 299.
150 Cevâd  ‘Alî,  a.g.e.,  c.  V,  s.  239;  Tarihçi  ve  dilciler  Kayserler  döneminde  bilinen  kelleye 
karşılık alınan cizyenin bir türü olduğu söylenen Haraza’dan da (
ةزرخلا) bahsetmişlerdir. 
Bkz. Taberî, Târîh, c. III, s. 367; Cevad Ali, a.g.e., c. IX, s. 306.
151 Zenâtî, en-Nuzumu’l-İctimâiyye, s. 108, (Bilâdi’n-Nehreyn kısmı); Cevad Ali, a.g.e., c. II, s. 
230, 236; c. XIII, s. 234.


Yüklə 3,32 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   92




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə