Issn: 2148-6026. Yakın Doğu Üniversitesi Adına Sahibi Owner on Behalf of Near East University

Klasik Tefsir Mukaddimelerinde Yedi Harf Meselesi ve Yorumları
 
127
Yukarıdaki değerlendirmelere göre düşünüldüğünde, Yedi Harf me-
selesi hakkında kesin bir şey söylemek, bunun anlamı, şu şekildedir 
diyerek kesin ifadeler kullanmak ve kanaatler serdetmek hiç de kolay 
görünmemektedir.  Tabiî  ki,  daha  isabetli  olan  görüşün  yanında  yer 
almakta da bir beis yoktur.
d. “Yedi” Sayısının Çokluk İfade Etmesi
Bir kısım âlim, hadiste geçen yedi rakamını çokluk olarak değerlen-
dirmiştir. Bu görüşe göre Yedi Harf’ten maksat sayısal olarak bilinen 
yedi rakamı olmayıp kolaylık, genişlik ve çokluk ifade etmek için zik-
redilmiştir. Bu görüş Kadî İyâd’a (544/1149) nispet edilmiştir.
67
 Suphi 
Salih’e göre yedi sayısı ile çokluk murat edilmemiştir. Süyûti de, bu 
görüşü çeşitli deliller getirerek reddetmektedir.
68
 
Hadiste  geçen  es-seb’a  lafzıyla  belirli  bir  sayı  kastedilmemiştir. 
On’lu sayılarda yetmiş’in, yüzl’ü sayılarda yedi yüz’ün çokluğu ifade 
etmesi gibi, bir’li sayılarda da yedi çokluk ifade eder.
69
 Hadiste kaste-
dilen yedi’den çokluk değil gerçek yedi rakamı kastedilmiştir.
70
İsmail Cerrahoğluna göre, hadiste geçen yedi rakamının anlaşılması 
için sâmî kavimler nezdinde ifade ettiği mana üzerinde durulması ge-
rekir. Gerek Kur’ân-ı Kerîm’de ve gerekse diğer mukaddes kitaplarda, 
kesretten kinaye olarak birçok adetlerin kullanıldığını söyleyen Cerra-
hoğlu, hadislerin ifadesinden de bu husususun biraz sezildiğini açık-
layarak “Cibril üç defa gidip geliyor, dördüncüde Yedi Harf’e müsaade 
ediliyor.  Acaba  bu  yedi  rakamının  ifade  ettiği  şey,  yedi  sayısı  mıdır? 
Yoksa birçokluğun ifadesi midir”
71
 şeklinde kanaat serdetmektedir. 
Maurice Bucaille (1920-1998) hadiste geçen Yedi Harf konusu ile 
bir alakası olmamakla birlikte Kur’an’da geçen yedi sayısı hakkında 
şu  değerlendirmeyi  yapmaktadır:  “Âlemler  tabiri,  Kur’ân’da  onlarca 
defa  geçer.  Gökler  ise,  sadece  çoğul  olarak  geçmekle  kalmaz,  ayrıca 
sembolik bir değer belirten yedi rakamıyla nitelendirilir. Yedi rakamı, 
bütün Kur’ân’da, muhtelif hususular içinde yirmi dört defa kullanılır. 
Bu rakam ekseriya “müteaddit” anlamına gelirse de, bu rakamın bu 
manadaki kullanılışının sebebi açık olarak bilinmemektedir. Yunalı-
larda ve Romalılarda da yedi rakamının, aynı müphem birçokluk ma-
nasını ifade ettiği anlaşılır…”
72
67  Süyûtî, a.g.e., I, 145; Alûsî, a.g.e., I, 38.
68  Suphi Salih, a.g.e., s. 103-104.
69  Hazin, a.g.e.,I, 10; Çetin, a.g.e., s. 134.
70  Süyûtî, a.g.e., I, 145-146; Alûsî, a.g.e., I, 38
71  Cerrahoğlu, İsmail, a.g.e., s. 99.
72  Maurice  Bucaille,  Kitab-ı  Mukaddes  Kur’an  ve  Bilim,  Çev.  Suat  Yıldırım,  T.Ö.V.  Yayın. 
İzmir, ts. s. 208-209.

---

128
 
Y
akın
 D
oğu
 Ü
nİversİtesİ
 İ
lahİYat
 F
akÜltesİ
 D
ergİsİ
Bu  yorum,  yukarıda  temas  edildiği  gibi  hadiste  zikredilen  Yedi 
Harf’le ilgili değildir. Ancak bu, Kur’ân’da çokluk ifade eden kavram-
ların bulunmasını açısından önem arz etmektedir. Arap toplumunda 
çokluktan kinaye olarak bir kısım kelimeler kullanılmasaydı Kur’an, 
çokluk anlamını içeren ya da anımsatan sözcükler kullanmazdı. Zira 
Kur’ân,  o  toplumun  diliyle  inmiş  ve  onlara  anlayacağı  kavramlarla 
hitap  etmiştir.  Hadislerde  de  bu  tür  sayıların  açıklaması  yapılırken 
gerçek anlamlarının yanı sıra çokluk ifade eden lafızlar kullanılmıştır. 
Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için Kur’ân ve hadislerden bazı ör-
nekler vermede yarar vardır. 
ِ ّٰهللا  ُتاَمِلَك  ْتَدِفَن اَم ٍرُحْبَا ُةَعْب َس ٖهِدْعَب ْنِم ُهُّدُمَي ُرْحَبْلاَو ٌم َلاْقَا ٍةَرَج َش ْنِم  ِضْرَ ْلاا ىِف اَم َّانَا ْوَلَو 
ٌميٖك َح ٌزيٖزَع َ ّٰهللا َّان
ِا 
“Eğer yeryüzündeki ağaçlar kalem, deniz de mürekkep olsa, arka-
sından  yedi  deniz  daha  ona  katılsa,  Allah’ın  sözleri  (yazmakla)  yine 
de  tükenmez.  Şüphesiz  Allah  mutlak  güç  sahibidir,  hüküm  ve  hikmet 
sahibidir
.”
73
 
Âyette  deniz  (büyük  deniz/Okyanus)  kelimesi,  mürekkep  merte-
besinde kullanılmıştır. Yedi deniz mürekkeple doldurulmuş ve onun 
mürekkepleri kesilmeksizin sürekli olarak akıyor. Yeryüzündeki ağaç-
lar kalem olsa ve buna yedi deniz daha katılsa, bu kalemlerle ve mü-
rekkeplerle  Allah  Teâ’lâ’nın  kudretine  ve  vahdaniyetine  delalet  eden 
sanatını (kelimelerini) yazamaz, kalemler ve mürekkepler biter yine de 
O’nun sözleri tükenmezdi.
74
 
Görüldüğü gibi bu âyette “yedi deniz” ve “aklâm” kelimeleri ile çok-
luktan  kinaye  yapılmış  ve  Allah  Teâlâ’nın  birliğini,  vahdaniyetini  ve 
sanatını  yazmaya  kalemlerin  güç  yetiremeyeceği  ve  mürekkeplerin 
bunları yazmaya kâfi gelmeyeceği vurgulanmıştır. Zira O’nun kelime-
leri, ilmi sonsuz ve sınırsızdır.
اوُرَفَك ْمُهَّانَاِب  َكِلٰذ ْمُهَل ُ ّٰهللا َرِفْغَي ْنَلَف ًةَّارَم َنيٖعْب َس ْمُهَل ْرِفْغَت ْسَت ْنِا ْمُهَل ْرِفْغَت ْسَت  َلا ْوَا ْمُهَل ْرِفْغَت ْسِا 
َنيٖق ِساَفْلا َم ْوَقْلا ى ِدْهَي  َلا ُ ّٰهللا َو ٖهِلو ُسَر َو ِ ّٰهللاِب 
“Onlar için ister bağışlanma dile, ister dileme (fark etmez.) Onlar için 
yetmiş  kez  bağışlanma  dilesen  de,  Allah  onları  asla  affetmeyecektir. 
Bu, onların Allah ve Resûlünü inkâr etmiş olmaları sebebiyledir. Allah, 
fasık topluluğu doğru yola iletmez
.”
75
 
73  Lokman, 31/27.
74  Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Carullah Muhammed b. Ömer, el-Keşşâfü an Hakâiki Gavâmid’it-
Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl
, Tashîh, Mustafa Hüseyin Ahmed, Beyrut, ts. III, 
501; Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed eş-Şevkânî, Fethu’l-Kadîr el-Camiu bey-
ne Fenneyi’r-Rivâyeti ve’d-Dirâyeti min İlmi’t-Tefsîr,
 Tashîh, Ahmed Abdusselâm, Beyrut, 
1994, III, 393; IV, 302. 
75  Tevbe, 9/80.

---