Y
akın
D
oğu
Ü
nİversİtesİ
İ
lahİYat
F
akÜltesİ
D
ergİsİ
,
Yıl 2, Cilt 2, Sayı 2, Güz 2016 (7-24)
D
İnİn
a
YDınlanmacı
e
leştİrİsİ
ve
h
ırİstİYanlığın
m
İtoloJİk
k
arakterİ
*
İbrahim KESKİN
**
Özet
Sosyolojide egemen din tanımlamaları büyük oranda Hıristiyan-
lıkla ilişkilidir. Söz konusu tanımlamalar, dinin aydınlanmacı
eleştirisi ile Hıristiyanlığın mitolojik karakteri arasında organik
bir ilişkinin varlığı hususunda önemli ipuçları içermektedir. Din
ile kültür arasındaki kaçınılmaz ilişki bazen dinin belirleyici ol-
duğu ve kültürü şekillendirdiği bazen de kültürün dini şekillen-
dirdiği bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Hıristiyanlığın mi-
tolojik karakteri Yunan pagan kültürünün etkisiyle oluşmuştur.
Aydınlanmacı düşüncenin etkisi, Hıristiyan teologları İncil’i mito-
lojik unsurlardan arındırma çabasına sevk etmiştir.
Anahtar kavramlar: Mit, Hıristiyanlık, Aydınlanmacı düşünce,
Mitten arındırma
Abstract
There is a strong relation between the religion definition of sociol-
ogy and Christinity. These definitions give some cruical clues be-
tween enlightining of the religion critization and the mythological
character of Christinity. Considering the relation between religion
and culture, religion sometimes determines culture or oppositely
culture determines religion. The mythological character of Chris-
tinity has been formed by the Paganic culture of Greek. The effect
of enlighment thought incited the Christian teologists on the ef-
forts of the demythologisation
of Bible.
Key words: Myt, Christinity, Enlightment thought, demytholo-
gisation
Giriş
Dinin ne olduğuna ve nasıl tanımlanacağına yönelik oldukça farklı
ve yoğunluklu tartışmalar yapılmıştır ve bu tartışmaları sonlandıra-
cak herhangi bir uzlaşı da mümkün görünmemektedir. Bu makale-
nin amacı, Hıristiyanlığın bir inanç olup olmadığını sorgulamak ya da
onu bir inanç olarak yargılamak değildir. Müslümanlar, Hıristiyanlığı
Allah’ın Hz. İsa’ya vahyettiği fakat çeşitli etkilerle tahrif edilmiş ila-
hi bir din olarak değerlendirir. Hıristiyanlığın mevcut halinin büyük
bir oranda Yunan pagan kültürünün etkisini yansıttığını görmekte-
*
Bu makale,
Modernizmin Kıskacından Postmodern Dünyaya Din ve İslam adlı kitabımız-
dan yararlanılarak hazırlanmıştır.
** Doç. Dr.,
Uludağ Üniversitesi,
Sosyoloji Bölümü
8
Y
akın
D
oğu
Ü
nİversİtesİ
İ
lahİYat
F
akÜltesİ
D
ergİsİ
yiz. Hıristiyanlığa yönelik böyle bir değerlendirme bir problem olarak
görülebilir. Bu değerlendirme, yukarıda da ifade edildiği üzere yargı-
dan ziyade arkeolojik soruşturmayı amaçlayan bir değerlendirmedir
ve aydınlanmacı eleştiri ile Hristiyanlığın karakteri arasındaki orga-
nik ilişkiyi açığa çıkarmayı hedeflemektedir.
1
Söz konusu soruştur-
mada argümanlarımızı Hristiyanlığa içerden yöneltilen eleştirilerden
oluşturmaya çalıştık. Zira dinin aydınlanmacı eleştirisinin temelini de
oluşturan bu tartışmalar ve eleştiriler birer olgu olarak orta yerdedir
ya da en azından bizim çıkarsamamız bu yöndedir. Dolayısıyla sosyo-
lojik ve antropolojik anlamda dinin tanımı ve eleştirisi Hıristiyanlığın
karakteri ile ilişkilidir. Dahası bu eleştiriler Hıristiyanlık eleştirilerinin
genellemeleridirler ve dinin aynılığına yönelik ön kabulde temellen-
mişlerdir.
Yine bu makalede, aydınlanmacı eleştiri ile dinin mitolojik karakte-
ri arasındaki ilişkiyi ele alırken Aydınlanmacı düşüncenin ideallerini
ve mite yönelik eleştirilerini merkezileştirme ve haklılaştırma düşün-
cesinde olmayacağız. Tam aksine aydınlanmacı düşüncenin, kendisini
de bir mite dönüştürdüğü ve dünyayı nasıl bir hale soktuğu husu-
sunda eleştirel yönden meseleyi değerlendireceğiz. Zira Batı uygarlığı,
kendini ilerleyen bir uygarlık olarak tanımlamasına rağmen yaşadığı-
mız dünya bu iyimserliği hiç de olumlar gibi görünmemektedir.
2
Mit eleştirisinin temelleri
Mit, aydınlanmacı eleştirinin değerlendirilmesinde olduğu üzere
yanlış, temelsiz, aldatıcı ve sahte fikirlerin kompozisyonundan ibaret
bir anlatı biçimi midir? Yoksa gerçekliğin farklı bir anlatım dilini mi
oluşturmaktadır? Kelimenin etimolojik ve tarihsel gelişiminin analizi,
bize mitin neliğine yönelik bir kavrayış imkânı sunabilir.
Kökeni Yunanca olan Mit kelimesi, “söylenen veya duyulan söz,
masal, öykü, efsane” gibi anlamlar taşımaktadır.
3
İlk dönem filozofla-
rından itibaren “Mitos” daha çok insanları doğru yoldan saptıran bir
anlamla ilişkilendirilmiştir. Modern düşünce Mythos’u değeri olmayan
söylenti, uydurma, boş ve gülünç masal olarak tanımlamıştır. Mit’e
yüklenen negatif anlam, genellikle mit ile irrasyonalite arasında kuru-
lan ilişki dolayımıyladır. Dolayısıyla mit, gerçeklik dünyasından ayrı,
ona aykırı, akıl dışı ve hayal âlemine ait olan olarak kabul edilmiş-
1
Farklı Din ve Dindarlıklara yönelik tavırların nasıl olması gerektiğine dair değerlendir-
meler için bkz. Bilgin, Abdülcelil,
Din, Dindar, Dindarlık: Özeleştirel Bir Değerlendirme,
Anemon, Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, ISSN: 2147-7655, Cilt:2
Sayı:2 Aralık: 2014.
2
Geniş bilgi için bakınız, Giddens, Anthony,
Elimizden Kaçıp Giden Dünya, Çev.: Osman
Akınhay, Alfa Yayınları, İstanbul, Tarihsiz.
3
Alan, Dundes (ed.)‚
Sacred Narrative: Readings in the Theory of Myth, p.1.