Lord Kaverşam daxil olur. Meyson çıxır.
LORD KAVERŞAM. Sabahınız xeyir, ledi Çiltern! Robert, sizi dünənki əla
çıxışınıza görə ürəkdən təbrik edirəm! İndicə baş nazirin yanından gəlirəm, sizə
nazir vəzifəsi təklif edirlər!
SER ROBERT ÇİLTERN (sevinir, zəfər çalmış adam kimi). Necə? Nazir
vəzifəsi?
LORD KAVERŞAM. Əlbəttə! Budur, bu da baş nazirin məktubu! (Məktubu
uzadır.)
SER ROBERT ÇİLTERN (məktubu alır və oxuyur). Nazir vəzifəsi!
LORD KAVERŞAM. Bəli! Siz bu vəzifəyə tamamilə layiqsiniz! Sizin indi bizim
siyasi həyatımız üçün çox vacib olan cəhətləriniz var: sarsılmaz nüfuz, yüksək
mənəviyyat və möhkəm əqidə! (lord Qorinqə) Bütün bunlar səndə yoxdur, ser,
heç olmayacaq da!
LORD QORİNQ. Ata, mən əqidəni sevmirəm. Mən daha çox mövhumata
üstünlük verirəm.
Ser Robert Çiltern artıq baş nazirin təklifini qəbul etməyə hazırdır, birdən görür
ki, arvadı ona məsum baxışlarını zilləyib, arvadının aydın və işıqsaçan gözləri ona
təsir edir və başa düşür ki, bu vəzifəni qəbul edə bilməz.
SER ROBERT ÇİLTERN. Lord Kaverşam, mən bu təklifi qəbul edə bilmərəm.
Mən qərara almışam ki, bundan imtina edim.
LORD KAVERŞAM. İmtina edirsiniz, ser?
SER ROBERT ÇİLTERN. Hə. Qərara almışam ki, siyasətdən birdəfəlik gedim.
LORD KAVERŞAM (hirslənir). Nazir vəzifəsindən imtina, siyasətdən getmək?
Həyatım boyu belə sarsaq şey eşitməmişdim! Nə boş-boş danışırsınız? Ledi
Çiltern, üzr istəyirəm! Robert, sizdən də üzr istəyirəm. (Dönür oğluna sarı.) Sən
orada nə bic-bic gülürsən, ser!
LORD QORİNQ. Yox, ata, gülmürəm.
LORD KAVERŞAM. Ledi Çiltern, siz ağıllı qadınsınız. Özü də Londonda ən
ağıllı qadınsınız! Mənim rast gəldiyim qadınların hamısından ağıllısınız! Yəqin,
siz qoymazsınız əriniz belə etsin... hm... belə şeylər danışsın... Ledi Çiltern, onun
başına ağıl qoyun!
LEDİ ÇİLTERN. Lord Kaverşam, hesab edirəm ki, ərim düzgün qərar verib. Mən
onu dəstəkləyirəm.
LORD KAVERŞAM. Necə, siz də razısınız? Ah, Allah, sən özün kömək ol!
LEDİ ÇİLTERN (ərinin əlindən tutur). Mən buna görə ərimə hörmət edirəm.
Onun qarşısında baş əyirəm. O, mən düşündüyümdən də yaxşı ərdir. (Robertə)
Əzizim, sən baş nazirə cavab yazacaqsan? Elə bu dəqiqə yaz, sonraya saxlama.
Tərəddüd etmək lazım deyil, Robert!
SER ROBERT ÇİLTERN (acı təəssüf hissi ilə). Yaxşı, indi ki belədir, təxirə
salmağın da mənası yoxdur! Belə təklifləri iki dəfə eləmirlər. Bağışlayın, lord
Kaverşam, mən sizi bir dəqiqəliyə tərk edəcəyəm.
LEDİ ÇİLTERN. Robert, olar, mən də səninlə gəlim?
SER ROBERT ÇİLTERN. Gəl, əzizim, gəl!
Ledi Çiltern əri ilə bərabər çıxır.
LORD KAVERŞAM. Bunlara nə olub, hə? Burada nəsə bir iş var, deyəsən!
(Barmağı ilə alnına vurur.) Səfehlikdir, giclikdir-nədir? Görünür, bunlara irsən
keçib! Arvadına da, özünə də! Çox böyük dərddir! Ağlamalı dərddir! Axı heç
onların nəsil-nəcabətinin tarixi də qədim deyil! Köklü nəsildən də deyillər bunlar!
Heç başa düşmürəm!
LORD QORİNQ. Bu, giclik deyil, ata! Səni əmin edirəm, bu, giclik deyil!
LORD KAVERŞAM. Bəs nədir, hə?
LORD QORİNQ (bir qədər düşündükdən sonra). Bax elə indi buna belə deyirlər:
yüksək mənəvi səviyyə! Əxlaq! Vəssalam!
LORD KAVERŞAM. Dəbdə olan yeni müasir sözlərdən zəhləm gedir! Əlli il
bundan qabaq biz bunu sarsaqlıq, giclik adlandırardıq. Mən bu evdə daha qala
bilmərəm!
LORD QORİNQ (atasının qolundan yapışır). Oh! Ata, bircə dəqiqə bura keçin,
hə, buraya. Soldakı o palma ağacının altına… həmişəki yerimizə, palma ağacının
altına…
LORD KAVERŞAM. Nə olub, oğlum, nə məsələdir?
LORD QORİNQ. Bağışla, ata, unutdum… bura gəlin, bağçaya, buraya bax…
Orada gənc bir qız gözləyir, onunla mütləq danışmalısınız…
LORD KAVERŞAM. Nədən danışmalıyam, ser?
LORD QORİNQ. Məndən, ata!
LORD KAVERŞAM (qaşqabaqlı). Bu mövzu bəlağət sevmir!
LORD QORİNQ. Əlbəttə, elədir. Lakin o gənc qız da mənim kimidir. O da
başqaları barədə bəlağətli sözlər eşitmək istəmir. Belə hesab edir ki, bu, bir qədər
gurultulu səslənir.
Lord Kaverşam bağçaya düşür, ledi Çiltern daxil olur.
LORD QORİNQ. Ledi Çiltern, axı niyə siz missis ÇİVLİin dəyirmanına su
tökürsünüz?
LEDİ ÇİLTERN (təəccüblə). Sizi başa düşmədim.
LORD QORİNQ. Missis ÇİVLİ sizin ərinizin həyatını məhv etməyə, onu
siyasətdən kənarlaşdırmağa çalışırdı; o çalışırdı ki, əriniz ya sürgün edilmiş adam
olsun, ya da vicdanı əleyhinə getsin. Siz onu bu sonuncu bədbəxtlikdən
qurtardınız. Sürgünə isə siz özünüz onu məcbur edirsiniz. Niyə edirsiniz bunu?
Axı missis ÇİVLİ çox çalışdı, bunu edə bilmədi, bəs sizə nə olub belə?
LEDİ ÇİLTERN. Lord Qorinq, mən istəyirəm...
LORD QORİNQ (elə bil, özünü böyük bir çıxışa hazırlayır, onun modabaz
görkəmi altından, sanki, bir filosof peyda olur). Ledi Çiltern, icazə verin, mən
deyim... Dünən gecə siz mənə məktub yazıb bildirmişdiniz ki, mənə inanırsınız,
mənim köməyimə də ehtiyacınız var. İndi elə bir an gəlib çatıb, sizə həqiqətən
kömək lazımdır, siz mənə inanmalı və mənim məsləhətlərimi də qəbul
etməlisiniz. Siz Roberti sevirsiniz. Doğrudanmı, siz onun sizə olan məhəbbətinin
məhv olmasını istəyirsiniz? Siz onun şan-şöhrətinin məhsullarını və böyük siyasi
karyerasını əlindən alsanız, onun ictimai-siyasi həyatının qapılarını bağlasanız,
onu məğlubiyyətə və fəaliyyətsizliyə düçar eləsəniz, o, nə günə düşər? O,
qələbələr və uğurlar üçün doğulub. Qadınlar bizi mühakimə etmək üçün
doğulmayıb, bizi bağışlamaq üçün gəliblər həyata. Xüsusən bizim bağışlanmağa
ehtiyacımız olanda. Qadının missiyası bağışlamaqdır, cəzalandırmaq deyil. Onu
gəncliyində etdiyi günahına görə nə üçün cəzalandırırsınız? Halbuki o, bu günahı
sizə rast gəlməmişdən edib. Qadınınkından fərqli olaraq kişinin həyatının başqa
dəyəri var. Kişinin daha geniş fəaliyyət sahəsi, əhatə dairəsi var, onun iddiaları da
böyük olur, böyük zirvələri fəth edə bilir. Qadın hisslərlə yaşayır və öz hisslərinə
də uyğun dairədə fırlanır. Kişi isə ağlı ilə hərəkət edir, müəyyən etdiyi məqsədə
doğru irəliləyir. Kobud səhvlər eləməyin, ledi Çiltern. Əgər qadın özünü kişiyə
sevdirə bilirsə və özü də onu sevirsə, onda o qadına görə kişi hər şeyə gedər, onun
üçün nə istəsə edə bilər.
LEDİ ÇİLTERN (təəccüb və tərəddüdlə). Axı mənim ərim özü istəyir ki,
siyasətdən getsin. Hesab edir ki, bu, onun borcudur. Bu sözü də birinci o dedi.
LORD QORİNQ. Bəli, sevginizi qoruyub saxlamaq üçün o, indi hər şey etməyə
hazırdır; hətta bütün karyerasından keçməyə belə hazırdır. O, sizə görə dəhşətli və
qorxulu bir fədakarlığa gedir. Mənim məsləhətimə qulaq asın, ledi Çiltern! Bu
böyük qurbanı ondan qəbul etməyin! Əgər belə bir lüzumsuz fədakarlığa yol
versəniz, onda bütün həyatınız boyu peşmançılıq hissi sizdən əl çəkməyəcək.
Bizlərdən heç birimiz, nə kişi, nə də qadın belə fədakarlığa yol verməməlidir. Biz
bu qurbanlığa layiq deyilik. Robert isə, onsuz da, kifayət qədər cəzalanıb.
LEDİ ÇİLTERN. Biz hər ikimiz cəzalandırılmışıq. Mən onu həddən artıq şişirdib
ucaltmışdım.
LORD QORİNQ (bir qədər hissiyyatla). Onda indi onu çox da aşağı enməyə
qoymayın. Əgər o, səcdəgahdan düşübsə, onda onu, heç olmasa, bataqlığa
itələməyin. O batıb boğular. Onun ehtirası hakimiyyətdir. Hakimiyyəti əlindən
alsan, onda hər şey öləcək, hətta sizə olan sevgisi də! Bu dəqiqələrdə ərinizin
həyatı sizin əlinizdədir, ərinizin məhəbbəti də sizin əlinizdədir. Onları məhv
etməyin.
Ser Robert Çiltern daxil olur.
SER ROBERT ÇİLTERN. Gertruda, cavab yazdım. Sənə oxuyum?
LEDİ ÇİLTERN. Ver özüm oxuyum.
Robert cavab məktubunu arvadına verir, qadın məktubu oxuyur. Sonra onu
çılğıncasına cırıb tikə-tikə edir.
SER ROBERT ÇİLTERN. Sən nə edirsən, əzizim?
LEDİ ÇİLTERN. Kişinin həyatının dəyəri qadınınkından fərqlidir. Kişinin daha
böyük fəaliyyət sahəsi var; ölçüləri, əhatə dairəsi genişdir, o daha böyük uğurlar
qazana bilir. Biz qadınlar hisslərlə yaşayırıq və hisslərimizin müqabilində də
işlərimizi qururuq. Kişi isə ağılla iş görür, müəyyən məqsədə doğru irəliləyir. Bu
və ya digər şeyləri mənə indicə lord Qorinq öyrətdi. Mən sənin həyatını korlamaq
istəmirəm və səni də qoymaram ki, öz həyatını, karyeranı məhv edəsən. Səndən
də bu lüzumsuz fədakarlığı qəbul etməyəcəyəm!
SER ROBERT ÇİLTERN. Gertruda! Gertruda!
LEDİ ÇİLTERN. Unut getsin! Kişilər hər şeyi daha tez unudurlar. Mən də səni
bağışladım. Bu da bizim dünyadakı missiyamızdır. Mən indi anlayıram hər şeyi.
SER ROBERT ÇİLTERN (çox həyəcanla, arvadını qucaqlayır). Ah, mənim
sevimli qadınım! Mənim xanımım! (lord Qorinqə) Artur, mən sizə ömrüm boyu
borcluyam.
LORD QORİNQ. Ooo, əzizim Robert, sənin mənə borcun yoxdur, ledi Çilternə
borcun var!
SER ROBERT ÇİLTERN. Yox, mən sizə çox şeyə görə borcluyam. Lord
Kaverşam gələndə məndən nəsə xahiş etmək istəyirdiniz. İndi deyin görüm, nəydi
o xahiş?
LORD QORİNQ. Robert, siz bacınızın qəyyumusunuz. İstəyirəm, mənim onunla
evlənməyimə razılıq verəsiniz. Vəssalam.
LEDİ ÇİLTERN. Ooo! Mən çox şadam, bu nə yaxşı oldu! Çox sevindim! (Lord
Qorinqin əlini sıxır.)
LORD QORİNQ. Təşəkkür edirəm. Sağ olun, ledi Çiltern.
SER ROBERT ÇİLTERN (karıxaraq). Siz mənim bacımla evlənmək istəyirsiniz?
LORD QORİNQ. Bəli.
SER ROBERT ÇİLTERN (qətiyyətlə). Artur, çox təəssüf edirəm. Bu mümkün
deyil! Mən Meyblin xoşbəxtliyinin qayğısına qalmalıyam. Lakin inanmıram ki, o,
sizinlə xoşbəxt olsun. Mən onu qurban verə bilmərəm.
LORD QORİNQ. Qurban?
SER ROBERT ÇİLTERN. Bəli! Mən onun həyatını məhv edə bilmərəm! Sevgisiz
izdivaclar qorxuludur! Həyatda məhəbbətsiz izdivacdan pis şey yoxdur! Burada
birtərəfli sevgi olur, vəssalam. Belə ailələrdə ya birtərəfli məhəbbət, ya da etibar,
sədaqət olur. O biri tərəf isə... Bu cür izdivaclarda iki ürəkdən biri mütləq
parçalanıb məhv olur.
LORD QORİNQ. Axı mən Meybli sevirəm. Mənim həyatımda başqa qadın da
yoxdur.
LEDİ ÇİLTERN. Robert, əgər onlar bir-birini sevirlərsə, niyə də evlənməsinlər?
SER ROBERT ÇİLTERN. Artur Meyblə layiq sevgini ona verə bilməz.
LORD QORİNQ. Belə düşünməyə sizi nə vadar edir? Əsasınız var?
SER ROBERT ÇİLTERN (bir qədər pauza). Siz doğrudan istəyirsiniz ki, mən
bunu deyim?
LORD QORİNQ. Əlbəttə!
SER ROBERT ÇİLTERN. Nə olar, qoy siz deyən olsun! Dünən gecə mən sizə
gələndə gördüm ki, missis ÇİVLİ qonaq otağında gizlənib; gecə on bir olardı.
Mən təfərrüata varmaq istəmirəm, sizin missis ÇİVLİlə münasibətlərinizin mənə
aidiyyəti yoxdur. Mən bunu sizə dünən də demişdim. Siz nə vaxtsa o qadınla
evlənmək istəmişdiniz. Görünür, o qadına qarşı ovaxtkı hissləriniz yenidən baş
qaldırıb. Dünən siz o qadın barədə elə şeylər danışırdınız ki, lap mat qaldım; o
qadın təmizdir, nə bilim, məsumdur, günahsızdır, siz ona hörmət və ehtiram
bəsləyirsiniz! Qoy olsun, nə olar! Amma mən bacımın həyatını sizə etibar edə
bilmərəm! Mənim buna haqqım da yoxdur! Bu çox böyük ədalətsizlik olardı;
bacıma qarşı amansız bir ədalətsizlik olardı!
LORD QORİNQ. Mənim daha deməyə sözüm yoxdur!
LEDİ ÇİLTERN. Robert, dünən gecə lord Qorinqin gözlədiyi qadın missis ÇİVLİ
deyildi!
SER ROBERT ÇİLTERN. Missis ÇİVLİ deyildi! Bəs kim idi?
LORD QORİNQ. Ledi Çiltern!
LEDİ ÇİLTERN. Sənin arvadın! Robert, qulaq as, dünən hələ gündüz bizdə
olarkən lord Qorinq mənə dedi ki, əgər çıxılmaz vəziyyətə düşsəniz, mənə kömək
üçün müraciət edin. Ailəmizin köhnə və ən yaxın dostu kimi! Sonra elə oldu ki,
bax bu otaqda o dəhşətli səhnə baş verdi, mən ona məktub yazdım; o məktubda
deyirdim ki, inanıram, görmək istəyirəm, sizin yanınıza kömək və məsləhət üçün
gəlirəm. (Ser Robert məktubu cibindən çıxarır.) Bəli, bu, elə həmin məktubdur.
Mən lord Qorinqin yanına getmədim. Qərara aldım ki, biz yalnız özümüz bir-
birimizə kömək edə bilərik. Mənim qürurum bunu dedi mənə. Və elə bu
müddətdə lord Qorinq məni gözləyərkən missis ÇİVLİ gəlib. O qadın mənim
məktubumu stolun üstündən oğurlayıb və bu gün onu sənə göndərib. Ona görə
göndərib ki, sən başqa fikrə düşəsən... sən şübhələnəsən... Yox... bunu deyə
bilmərəm... Nədən şübhələnəsən axı? O qadın sənə təsir göstərmək istəyirmiş!
SER ROBERT ÇİLTERN. Necə? Doğrudanmı, mən sənin gözündən bu qədər
düşmüşəm? Doğrudanmı, sən bircə anlıq da olsa düşünə bilərdin ki, mən səndən
şübhələnə bilərəm? Gertruda, sən həyatda mənim üçün bütün varlıqların ən yaxşı
canlı obrazısan, ən təmiz, ən günahsız canlı obrazı! Günah sənə yaxın belə gələ
bilməz! Artur, Meyblin yanına gedin! Allahdan sizə xoşbəxtlik diləyirəm! Yox,
dayanın!.. Bu məktubda müraciət yoxdur! Heç məlum da deyil axı, bu məktub
kimə ünvanlanıb. Bütün bicliyinə baxmayaraq, missis ÇİVLİ, görünür, bunu
nəzərindən qaçırıb. Burada ad olmalıdır.
LEDİ ÇİLTERN. Ver ora sənin adını yazım. Mən axı sənə inanıram, sən mənə
lazımsan, yalnız sən! Səndən başqa heç kim!
LORD QORİNQ. Ledi Çiltern, xahiş edirəm, icazə verin, onu götürüm. Bu
məktub mənə yazılıb! Mən o məktubu geri götürmək istəyirəm!
LEDİ ÇİLTERN (gülümsəyir). Yox. Onun əvəzinə siz Meybli alacaqsınız.
(Kağızı götürür, orada, müraciət yerində ərinin adını yazır.)
LORD QORİNQ. Əgər Meybl fikrini dəyişməyibsə!... Artıq onu gördüyüm andan
iyirmi dəqiqə keçib.
Meybl Çiltern və lord Kaverşam daxil olurlar.
MEYBL ÇİLTERN. Lord Qorinq, sizin atanızla söhbət etmək sizinlə
danışmaqdan daha maraqlıdır. Bundan sonra mən yalnız onunla danışacağam.
Həmişə də bizim palmanın altında.
LORD QORİNQ. Əzizim! (Öpür.)
LORD KAVERŞAM. Bu nə deməkdir, ser? Doğrudanmı, bu gözəl, sevimli, ağıllı
qızcığaz sənin arvadın olmağa razı olub?
LORD QORİNQ. Əlbəttə, ata, o razıdır. Robert Çiltern isə ağıllı bir iş gördü –
nazir olmağa razılaşdı.
LORD KAVERŞAM. Aha, Çiltern, çox şadam bunu eşitməyimə.... Təbriklər,
təbriklər. Əgər İngiltərə dağılıb radikalların əlinə düşməsə, siz gələcəkdə baş nazir
olacaqsınız.
Meyson daxil olur.
MEYSON. Səhər yeməyi hazırdır, miledi.
Meyson çıxır.
MEYBL ÇİLTERN. Lord Kaverşam, bizimlə səhər yeməyinə buyurun.
LORD KAVERŞAM. Böyük məmnuniyyətlə. Sonra sizi Dauninq stritə apararam,
Çiltern! Sizin parlaq gələcəyiniz var, parlaq gələcək! (lord Qorinqə) Sənin
barəndə də belə demək istərdim, ser! Amma sənin karyeran elə ev şəraitində
məhdudlaşacaq!
LORD QORİNQ. Elədir, ata, elə mən də bunu istəyirəm.
LORD KAVERŞAM. Əgər sən bu gənc xanıma ideal ər olmasan, mən səni
varislikdən məhrum edəcəyəm.
MEYBL ÇİLTERN. İdeal ər! Ah, mən heç onun ideal ər olmasını istəmirəm.
İdeal ərlər o biri dünyada olur!
LORD KAVERŞAM. Bəs necə ər olsun sizə, əzizim?
MEYBL ÇİLTERN. Necə istəyirsə elə də olsun! Amma mən bir şey istəyirəm –
bircə şey... ona əsl arvad olmağı!
LORD KAVERŞAM. And olsun Allaha, ledi Çiltern, burada sağlam düşüncənin
çox böyük bir parçasını görürəm!
Hamı gedir, Robert Çilterndən başqa. O, stulda əyləşir, düşüncəlidir. Bir azdan
ledi Çiltern də gəlir.
LEDİ ÇİLTERN (arxadan ərinə yaxınlaşır, əyilir). Robert, əzizim, yeməyə
gəlmirsən?
SER ROBERT ÇİLTERN (arvadının əlindən yapışır). Gertruda, de görüm, mənə
qarşı hansı hissləri yaşayırsan? Məni həqiqətən sevirsən, yoxsa mənə, sadəcə,
rəhmin gəlir?
LEDİ ÇİLTERN. Səni sevirəm, Robert! (Öpür.) Sevirəm səni! Sevirəm, sevirəm,
yenə də sevirəm! Bizim üçün yeni həyat başlanır, əzizim!
Pərdə.
Dostları ilə paylaş: |