İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012/2, c. 1, sayı: 2
107 Konuya ilişkin bu farklı yaklaşımlardan yola çıkarak Mâturidî, iman ve islam’a lügat açısından bakıldığında aralarında ayırım yapmayı gerekli görürken, muhteva açısından bakıldığında ise aynı muhtevaya sahip oldukları sonucunu elde etmektedir. Bu durumda ayırım yapılması gereken husus, bunların kavram olarak farklı şeyler olduğu iken; özdeş olarak kabul edilmelerinin temeli ise pratikte delalet ettikleri muhteva 21 ve kendileriyle hedeflenen amaca dayanmaktadır. Mâturîdî’ye göre kendileriyle hedeflenen amaç açısından iman ve islam kavramları birdir. Ancak dil açısından kastedilen mana noktasında farklılık arz etmektedirler. İslam bir dinin adı olarak kullanıldığı halde, iman için böyle bir kullanım söz konusu değildir. Kendilerinden hedeflenen amaç açısından ele alındığında ise imandan kastedilen; kişinin Allah’ın birliğini, yaratma ve yarattıklarına hükmetme gücünün O’na ait olduğunu ve bu konuda eşi ve benzeri olmadığını tasdik etmesidir. İslam’dan kastedilen ise kişinin her şeyini tam bir kulluk tevazusuyla Allah’a teslim etmesi ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmamasıdır. Sonuç olarak her ikisi de kendilerinden kastedilen nihai mana açısından bir noktada birleşmektedirler. 22 Bu nokta teslimiyettir. Çünkü teslimiyetin olabilmesi için öncelikle Allah’ın varlığı ve birliği ile O’nun emir ve yasaklarının tasdik edilmesi gerekir ki bu da imandır. Bu durumda iman ve islam, kavram olarak farklı olsa da birbirlerinden bağımsız olarak var olamazlar. Bir kişiye “Mümindir ama Müslüman değildir.” veya “Müslümandır ama mümin değildir.” demek şer’an doğru değildir. “İman ve islam birdir.” cümlesinden anlaşılması gereken budur.
23
Meseleye mümin ve Müslümanın sahip olması gereken sıfatlar bağlamında yaklaşan Matûridî’ye göre imanın bütün şartlarını yerine getiren kişi Müslüman iken, islam’ın bütün şartlarını yerine getiren kişi de mümindir. Mümin ve Müslüman olmanın gerektirdiği şartların aynı olması ya da aynı şartlara haiz olanlara hem mümin hem de Müslüman sıfatının verilmesi, iman ve islam kavramlarının mahiyet açısından aynı anlama geldiğini göstermektedir. 24
Matüridiler her mümini amelsiz de olsa Müslüman olarak gördüklerinden iman ve İslam kavramlarının mahiyetleri bakımından özdeşliğini savunmak durumunda kalmışlardır. Onlara göre mümin ve Müslüman vasıflarının bir kişide tahakkuk etmesi; amele değil, imana taalluk eden bir meseledir. Sonuç itibariyle, her ne kadar kullanılan kelime zaman zaman farklılık arz etse de nihai hedefte iman ile islam aynı mana ve müsemmalar için kullanılan özdeş isimler olup birisinin bulunmasıyla diğeri de mevcut olur. Yani her Müslüman, mümin ve her mümin Müslümandır. Zira İslam mezheplerince kişiyi İslam’dan çıkaran davranışlarla imandan çıkaran davranışlar aynı olduğu gibi ahirette mümin ve Müslümana vaadedilen nimetler ve mekân da aynıdır. Ayrıca dünya ve ahiret planında tüm mükellefler, mümin ve kâfir şeklinde tasnif
21 Izutsu, Toshihiko, İslam Düşüncesinde İman Kavramı, çev.: Selahattin Ayaz, İstanbul 2005, s. 84 22 Mâturidî, Kitabu’t-Tevhid, s. 492-493; Te’vilat, c. 2, s. 269-270; c. 7 s. 97, 105; c. 14, s. 78. 23 Taftazani, Mesud b. Ömer b. Abdullah, Şerhi Akaidi Nesefi, Kahire 1988, s. 83. 24 Mâturidî, age, s. 494. Yrd. Doç. Dr. Hilmi Karaağaç
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012/2, c. 1, sayı: 2 108
edildiğinden Müslüman için farklı bir sınıflandırma yapılmamıştır. 25 Tüm bu gerekçeler iman ve islam’ın mahiyet açısından aynı olduğunu göstermektedir. Maturidî, Hucurât 49/14’te iman ve islam kavramlarının farklı anlamlarda kullanılmasını, umumi lafız kullanılmakla birlikte ayetteki kalplerine iman girmemiş bir grup bedevinin kastedildiği hususi bir kullanım olarak kabul eder. Çünkü ayette muhatap, gerçek anlamda iman etmemekle birlikte, öldürülme korkusu ya da ganimet elde etme arzusuyla zâhiren İslam’ı kabul ederek müminlere katılan bir grup bedevidir. Mezkûr ayeti, bütün bedevileri kapsayacak şekilde tefsir etmek mümkün değildir. Bu özel kullanımdan yola çıkarak iman ve islam kavramlarının farklı kavramlar olduklarını iddia etmek imkansızdır. 26
Kendine has semantik yöntemi takip eden İbn Hazm, iman ve islam kavramlarının Arapçadaki anlamı ile Allah’ın Kur’an’da bu kavramlarla kastettiği anlamın birbirinden farklı olduğunu öne sürmektedir. Onun semantik yöntemine göre bazı kavramlar vahiyle, önceki anlamlarından farklı anlamlar kazanmıştır. Arapçada iman, tasdik iken, vahiyle birlikte iman; tüm itaat fiilleri ve itaatsizlikten kaçış eylemleri için kullanılmıştır. Aynı şekilde teberru, yani sorumluluktan kurtulmak ve onu başkalarına devretmek anlamında olan islam sözcüğü, vahiyle birlikte bütün itaat fiilleri için kullanılan bir isim olmuştur. Vahiyle kavuştukları bu yeni muhteva göz önüne alınarak; Allah’a, Resulüne ve vahiyle bildirilen ilahi emir ve yasaklara tabi olan kimseler hem mümin hem de Müslüman ismine layık olmaktadır. Bu anlamda iman ve islam, aynı içeriğe sahip özdeş kavramlardır. Ancak kazandığı bu yeni içerikle birlikte bu kavramlar bazı ayet ve hadislerde sahip oldukları ilk anlamlarda da kullanılmışlardır. Mesela islam kavramı Hucurât 49/14’te istîlam, yani bir kişinin kendini İslam dinine, ölüm korkusu gibi gerekçelerle, kalben inanmaksızın teslim etmesi demektir. Bu içerik kullanıldığında iman ve islam birbirinden farklı anlamları muhtevidir. 27
farkını İbn Hazm, vahiy öncesi ve sonrası kullanımdaki anlam farkıyla açıklamıştır. Ancak ayet ve hadislerde iman ve islamın her iki anlamda da kullanılması bu ayırımın çok tutarlı olmadığını göstermektedir. Ayrıca İbn Hazm ve Mâtürîdî aynı anlam konusunda birleşmekle birlikte anlamın içeriği konusunda ayrıldıkları görülmektedir. Birisi iman ve islamın tanımına amelleri dahil ederken diğeri etmemektedir. Bu da konunun esas itibariyle iman-amel ilişkisi ile iç içe olduğunu göstermektedir. İman hususunda eser vermiş bazı Selefiler de ısrarlı bir şekilde iman ve islam kavramlarının özdeşliğini savunmuşlardır. Buhârî (ö.256/870)’ye göre islam’ın din adı olması anlamının yanında bir de öldürülme korkusu gibi nedenlerle teslim olma anlamı vardır. Bedevilere, kalblerine iman girmediği gerekçesiyle iman yerine islam olduklarını söylemelerinin tavsiye edilmesine ilişkin ayet ve Hz. Peygamber’in ganimetten mümin bir topluluğa pay dağıtırken
25 Mâturidî, age, s. 496; en-Nesefi, Tabsıratu’l-Edille, c. 2, s. 426-427. 26 Mâturidî, et-Te’vilat, c. 14. s. 78. 27 İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, Beyrut ty, c. 3, s. 270; Izutsu, İslam Düşüncesinde İman Kavramı, s. 87-88. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|