İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012/2, c. 1, sayı: 2
111 zorunludur. İnsanın sahip olması gereken iç-dış bütünlüğü dikkate alındığında bu zorunluluk daha belirgin bir şekilde ortaya çıkacaktır. İman ve islam kavramlarının ayet ve hadislerde farklı anlamlarda kullanılması doğrudan risalet döneminde Müslümanların sosyo-politik durumları ile alakalıdır. Müslümanların güçsüz olduğu Mekke döneminde iman ve islam, yeni dine tam bir teslimiyeti ifade etmekte iken Müslümanların daha güçlü olduğu Medine döneminde ise tam teslimiyetle birlikte farklı gerekçelerle yeni dine boyun eğmeyi de kapsamaktadır. Bu istisnâi durumla birlikte kalbî tasdik ile bu tasdikin sonuçları olan taat fiilleri arasında sebep-sonuç ilişkisine dayalı bir birliktelik ve bütünlük bulunmaktadır. Görüldüğü üzere iman ve islam kavramlarının özdeşliğini savunanların bu özdeşlikten kasdettikleri, söz konusu kavramların lugavî anlamlarından ziyade kendileriyle hedeflenen gayenin örtüşmesidir. Çünkü sözcük olarak Arapça’da iman ve islam farklı anlamlara sahiptirler. Gayenin aynîliğine rağmen bu kavramlar arasındaki ilişkide tam anlamıyla bir eşanlamlılık da söz konusu değildir. Aralarındaki ilişki, birisinin varlığının diğerinin varlığını zorunlu kılması türünden bir ilişkidir. Bu ilişkiyi açıklamak için kullanılan ‘ikisinin bir şeyin içi ve dışı olması’ ya da ‘ayrılmaları mümkün olmayan sırt ve göbek gibi olmaları’ şeklindeki örnekler, farklılıkla birlikte zorunlu birlikteliği açıklar mahiyettedir. Aynı şekilde amelleri imana dahil ederek itaat fiillerini imanın bir cüzü olarak kabul eden Buhârî, İbn Mende ve Halîmî gibi selefilerin iman ile islamı özdeş kabul ederken, bu özdeşlikten kasdettikleri; tasdik ve teslimin, iç ve dış (bâtın ve zahir)’in zorunlu birlikteliğidir.
İman ve islam sözcüklerinin hem kelime anlamı olarak farklılık arzetmesi hem de birçok ayet ve hadislerde birbirinden farklı anlamlarda kullanılması, düşünce sisteminde vahye öncelik veren itikadi mezhepleri bu kavramların özdeş olmadığı fikrine yöneltmiştir. Özellikle Hucurât 49/14’te kalplerine henüz iman girmediği gerekçesiyle iman iddiaları reddedilen bedevilere teslim olduklarını ifade etmelerinin önerilmesi ve hadislerde iman ve islamın esasları olarak farklı ilkelerin beyan edilmesi bu fikri desteklemiştir. İman ve islam kavramlarının farklılığını savunanların söz konusu kavramların kendi aralarındaki ilişkinin mahiyetini imanın tanımında amele yer verip-vermemeleri belirlemektedir. Ameli imanın bir cüzü olarak kabul edenler önceliği imana vererek imanı, amel; islam’ı ise kalbî tasdikle beraber yapılan ikrar olarak tanımlarlar. 43 “İslam zahirde, iman ise kalptedir.” 44 rivayeti bu tanımı doğrular mahiyettedir. Bu tanıma bağlı olarak imanda istisna ve artma/eksilme
43 Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybâni, Kitabu’s-Sünne, Riyad 1996, s. 311, 335, 351; İbn Mende, Kitabu’l-İman, c. 1, s. 311-318; Kâdî Ebu Ya’lâ, Muhammed b. Hüseyin b. Muhammed, Mesâilu’l-İman, Riyad 1410, s. 421-429; İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdulhalim b. Abdusselam Takıyyeddin, Mecmeu’l-Fetava, Kahire 1997, c. 7, s. 257. 44 Ahmed b. Hanbel, Müsned, c. 3, s. 134. Yrd. Doç. Dr. Hilmi Karaağaç
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012/2, c. 1, sayı: 2 112
mümkün iken, islam’da ise istisna ve artma/eksilme mümkün değildir. 45 İmanı sadece kalbî bir tasdik olarak kabul ederek onda amele yer vermeyenlere göre ise öncelik islam’da olup, iman diğer esaslar gibi islam’ın esaslarından birisi, belki de en önemlisidir. İslam’ın üzerine kurulduğu beş esası açıklayan hadislerde iman, ibadetlerle birlikte islam’ın esaslardan birisi olarak kabul edilmiştir. 46
tanımladığından iman ile islam’ı iki ayrı kavram olarak kabul eder. Ahmed b. Hanbel’e göre iman, islam’dan farklı bir şeydir. İslam söz iken, iman ameldir. O, bu görüşünü “Zina eden, mümin olarak zina etmez, hırsızlık yapan, mümin olarak hırsızlık yapmaz, içki içen, mümin olarak içki içmez.” hadisi ile delillendirmektedir. 47
İman ve islam’ı tanımlayan Cibril hadisi, bu kavramların farklılığını savunanların en önemli argümanlarındandır. Hadis’e göre iman, Allah’a, meleklerine, kitaplarına, resullerine, ahiret gününe, hayır ve şerriyle kadere inanmak olarak; islam ise, Allah’tan başka ilah olmadığına ve Hz. Muhammed’in O’nun kulu ve resulü olduğuna şehadet getirmek, namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek ve hacca gitmek olarak tanımlanmıştır. 48 Rivayette, Cebrail’in iman ve islama yönelik sorularına verilen cevapların farklılık arz etmesi, söz konusu iki kavramın birbirinden farklı ıstılahlar olduğunu ortaya koymaktadır. İman ile islam kavramının özdeşliğini savunanların bu düşüncelerine delil olarak ileri sürdükleri “Orada müminlerden kim varsa çıkardık. Zaten orada bir ev (halkın)dan başka Müslüman da bulamadık.” 49 mealindeki ayet, İbn Teymiyye’ye göre, bu düşüncelerini desteklemekten uzaktır. Aksine mezkûr ayet iman ile islam kavramlarının farklılığını vurgulamaktadır. Zira Hz. Lut’un eşi görünüşte kocasının dinine bağlı olup onun tarafında yer alır gibi davranıyor idi ise de, aslında kabilesinin yanında ve onların dinine bağlı idi. Müminlerden olmadığı için şehirden çıkarılıp kurtulanlardan değildi. Yani “Orada müminlerden kim varsa çıkardık.” ayetinin kapsamına girmiyordu. Ancak Müslüman bir aileye mensup olduğu için müteakip ayetteki “Zaten orada bir ev (halkın)dan başka Müslüman da bulamadık.” ilahi ifadesindeki Müslüman olma vasfını taşımaktadır. Sonuç itibariyle ayet ‘müslim’ ile ‘mümin’i birbirinden farklı göstermiştir. 50
İmam Eş’ari’ye göre iman, kalbî tasdiktir. İslam ise hükme boyun eğmek, emre tabi olmak ve teslim olmaktır. İslam, imandan daha geniş olup imanı kuşatmaktadır. 51 Bu anlamda kişi her ne kadar Müslüman olsa da onun bu durumu bir tasdikin sonucu “teslim olma” olmayabilir. İtaat ederek boyun eğenin itaat ettiği şeyin doğruluğunu tasdik etmesi ya da etmemesi mümkündür. Kişinin
45 Kâdî Ebu Ya’lâ, Mesâilu’l-İman, s. 428-429. 46 Buhârî, İman, c. 1, s. 8; Müslim, İman, c. 1, s. 45. 47 Ahmed b. Hanbel, Kitabu’s-Sünne, s. 342, 352. 48 Buhârî, İman, c. 1, s. 18; Müslim, İman, c. 1, s. 36, 37; Tirmizi, İman, c. 5, s. 6-7; Nesâ’i, İman, c. 8, s. 97-103; İbn Mende, Kitabu’l-İman, c. 1, s. 118, 312. 49 Zâriyât 51/35-36. 50 İbn Teymiyye, Mecmeu’l-Fetava, c. 7, s. 291-292. 51 el-Eş’ari, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail, el-İbane an Usûli’d-Diyâne, Beyrut ty., s. 10. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|