İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012/2, c. 1, sayı: 2
113 islam’ı kabul etmesi, tasdik ve iman ile olmasa da o kişi Müslim adını alır. İman ise daha özeldir ve zorunlu olarak islam’ı kabul etmeyi gerektirir. Bunun için her mümin aynı zamanda müslimdir. Fakat her müslim, mümin değildir. 52
Bakıllani’ye göre islam, teslim olmak ve itaat etmektir. İnsanın rabbinin emirlerini kabul ederek onlara uyması ve O’nun için yaptığı her taat fiili, islamdır. Kalbî tasdik anlamındaki iman ise islamın hasletlerinden sadece bir tanesidir. Ayetlerle de sabit olduğu üzere 53 iman, islam değildir. 54
Râfizilere göre iman, Allah’ı, elçisini, imamı ve onlardan gelen her şeyi bilmek ve ikrar etmektir. Bunları bilen ve ikrar eden hem Müslüman hem de mümindir. Ancak ikrar etmekle birlikte haklarında bilgi sahibi olmayanlar Müslüman olmakla birlikte mümin değildirler. 55 Görüldüğü üzere iman ve islam kavramlarının farklılığını benimseyen Rafizilerin, bu ayırımda temel kriterleri bilgi sahibi olmaktır. Ancak tasdik içermeyen bilginin iman olması mümkün değildir. Bilgi kişiyi imana sevk eden araçların başında gelmekle birlikte tek başına iman olamaz. Zira, Ehl-i kitap Hz. Peygamber’i kendi çocukları gibi bilmelerine rağmen 56 , bu bilgileri onları tasdike sevk etmediği için iman sahibi olarak kabul edilmemişlerdir. Bu sebeple bilgiyi, mümin ile Müslüman arasındaki farkın dayanağı olarak kabul etmek doğru değildir. İman ile islam kavramlarının hem lügat açısından hem de muhteva açısından farklı olduğunu savunanlar bu kavramların kendi aralarında birbirlerine üstünlükleri noktasında ihtilaf etmişlerdir. Bazıları imanın islam’dan daha üstün ve kapsayıcı olduğunu savunurken, diğerlerine göre ise islam, imandan daha üstündür.
İmanın, islam’dan üstünlüğü konusunda başlıca iki delil ileri sürülmüştür. Bunlardan ilki, Hucurât 49/14 ayetinde iman iddiasında bulunan bedevilerin bu iddialarının reddedilerek islam olduklarını ifade etmelerinin belirtilmesidir. Diğeri ise Hz. Peygamberin bir uygulamasıdır. Sa‘d b. Ebi Vakkas’ın (55/764) anlattığına göre Resulullah’a bir grup insan gelerek ganimetten pay istediler. O, birisi hariç gelenlerin hepsine verdi. Bunun üzerine Sa‘d: “Ey Allah’ın Resulü! Onların hepsine verdin, sadece birini ayırdın. Allah’a yemin ederim ki o, mümindir.” deyince Resulullah, “Hayır o Müslümandır.”, cevabını verdi. 57 Bu hadiste mümin ganimette hak sahibi iken, Müslümanın aynı hakka sahip olmaması, imanın islama üstünlüğünü açıkça göstermektedir.
52 el-Bâkıllânî, Kâdî Ebu Bekir Muhammed b. et-Tayyib, Kitabu’t-Temhidu’l-Evâil ve Telhisu’d- Delâil, Beyrut 1987, s. 392. 53 Hucurât 49/14. 54 el-Bâkıllânî, et-Temhid, s. 392. 55 Eş’ari, Makalatu’l-İslamiyyin ve İhtilâfu’l-Musallin, Beyrut 1995, c. 1, s. 125. 56 Bakara 2/146. 57 Buhârî, İman, c. 1, s. 12; Müslim, İman, c. 1, s. 132; Nesâi, İman, c. 8, s. 103-104; İbn Ebi Şeybe, Kitabu’l-İman, s. 24; İbn Mende, Kitabu’l-İman, c. 1, s. 316. Yrd. Doç. Dr. Hilmi Karaağaç
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012/2, c. 1, sayı: 2 114
İbni Teymiyye’ye göre Cibril hadisinde de belirtildiği üzere dinin ihsan, iman ve islam olmak üzere üç derecesi vardır. Bunların en yücesi ihsan, ortası iman, bidayette ise islam gelir. Her muhsin mümindir, fakat her mümin muhsin değildir. Aynı şekilde her mümin Müslüman iken, her Müslüman da mümin değildir. Bu anlamda iman, islam’dan daha yüksek ve şümullü bir kavramdır. Zira islam, itaat fiilleri anlamına gelmektedir. İtaat fiilleri olarak amel, imana dahil olduğu için iman, islam’ı kapsamaktadır. İslam, imanın bir bölümüdür. 58
Başlangıçta genel anlamda imanın hakikatlerini bilmeden islamı kabul etme söz konusu olduğu için islama girme hususunda herkes eşit iken aynı durum iman için geçerli değildir. Zira iman umûmî, islam ise hususidir. İman bir daire olarak kabul edildiğinde, islam onun içerisinde daha küçük bir dairedir. Yani islam, iman’ın bir bölümüdür. İman; tasdik, ikrar ve ameldir. Bu sebeple itaat fiilleri anlamına gelen islam, imanın sadece ameli yönünü ifade eder. İbni Teymiyye, semantik teorisinden yola çıkarak iman ve islam kavramlarının ayet ve hadislerde farklı anlamlarda kullanılmasını açıklamaya çalışır. Bu teoriye göre bir terimin tek başına mutlak kullanımı ile başka terimlerle bağlantılı bir şekilde kullanılmasında -kendileriyle kastedilen anlam bakımından- farklılıklar vardır. Benzer şekilde iman terimi de ayet ve hadislerde bazen tek başına,
59 bazen de islam 60 ve salih amellerle 61 bağlantılı olarak kullanılmıştır. Bu kullanımların ilkinde yani iman, herhangi bir sınırlama olmaksızın mutlak bir şekilde kullanıldığında, kelime doğal ve en geniş anlamında anlaşılmalıdır. Bu kullanım tarzıyla iman tanımının içine islam ve salih amellerin tamamı girer. Bu anlamda iman, kalbî tasdikle birlikte bu tasdikin gereklerine uygun hareket etmeyi kapsamaktadır. İmanın şubelerine ilişkin hadisler, 62 imanın bu kullanımının en güzel örneğini teşkil etmektedir. İman ve islam birlikte kullanıldığında ise bu kavramların anlam sahası sınırlanmaktadır. Bu kullanımda iman; Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine ve ahiret gününe kalben inanmak iken, islam zahirî ameller olarak; Allah’ın birliğine ve Hz. Muhammed’in risaletine şehadet, namaz, zekât, oruç ve hac’tır. “İslam zahirde, iman ise kalptedir.” 63 hadisi bu ikinci tarz kullanımı açıklar mahiyettedir. 64 Sonuç itibariyle İbn Teymiyye’ye göre tüm kullanım şekillerinde iman ve islam kavramları birbirinden farklı anlamlar taşımakla birlikte herhangi bir sınırlama olmaksızın kullanıldığında iman, islamı kapsamaktadır. Genel anlamda kullanıldığında kalbî tasdik, ikrar ve amel anlamına gelen iman, hem yeni dine teslim olmak anlamında hem de imanın zahirî tezahürü
58 İbn Teymiyye, Mecmeu’l-Fetava, c. 7, s. 8. 59 Ahzâb 33/35. 60 Hucurât 49/14; Zâriyât 51/35-36. 61 Bakara 2/277. 62 ‘İmân yetmiş küsur veya altmış küsur şubedir. Bunların efdali ‘La ilahe illallah’ demek, ednası ise yoldan zahmet verecek şeyi gidermektir. Hâyâ da imanın bir şubesidir’. Hadisin farklı varyantları için bak. Buhârî, İman, c.1, s. 8; Müslim, İman, c. 1, s. 63; Tirmizi, İman, c. 5, s. 10; İbn Mace, Mukaddime, c. 1, s. 22; Ebu Davud, Sünnet, c. 5, s. 56; Ahmed b. Hanbel, Müsned, c. 2, s. 414, 445; Nesai, İman, c. 8, s. 110. 63 Ahmed b. Hanbel, Müsned, c. 3, s. 134. 64 İbn Teymiye, Mecmeu’l-Fetava, c. 7, s. 13-14, 103-105. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|