İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.2.6. Torpaq v ə qida madd ə l ə ri.
- 2.3. İqlim və heyvandarlıq
35
Quraqlığadavamlılıq mürəkkəb məsələdir. Bu xüsusiyyət qaynar mühiti də özündə birləĢdirir, yəni istər havada, istərsə də torpaqda yüksək qızmarlığa və susuzluğa uyğunlaĢma qabiliyyəti nəzərdə tutulur. Hər bir quraqlığadavamlı bitkidə aĢağıda göstərilən 3 xüsusiyyət həmahənglik təĢkil etməlidir: 1)hüceyrənin susuzluğa davamlılığı ; 2)yüksək temperatura davamlılığı ; 3)torpaqdakı duzlara davamlılığı .
Bitki orqanizmində karbon qazının udulması ilə yanaĢı , adi tənəffüs də gedir. Bitkilərə tənəffüs onların böyüməsi üçün enerji mənbəyi kimi və eləcə
də
torpaqdan qida maddələrini udmaq üçün lazımdır. Təcrübə göstərir
ki, köklərdə tənəffüs nə
qədər yaxĢı gedirsə, bitki torpaqdan o qədər çox qida maddələri götürür. Torpaq havasında karbon qazını çox a l ıb, oksigenin azalması bitkilərin və aerob mikroorqanizmlərin inkiĢafına zərərli təsir göstərir. Torpaq havası ilə atmosfer havası arasında qaz mübadiləsi gedir. Demə li, torpağın hava rejimini yaxĢılaĢdırmaq lazımdır. Bitki köklərini və aerob mikroorqanizmləri oksigenlə yaxĢı təmin etmək üçün, həmçinin bitkilər böyüdüyü zaman torpaqdan karbon qazının çıxarılması üçün torpağın Ģum qatında aerasiya (qaz
mübadiləsi) yaratmaq lazımdır. Ağır torpaqlarda 2 -3 sm qalınlığında qaysağın üzərinə 3 - 5 mm yağıntı yağsa , yağıntılar onu qaz keçirməyən hala salır.
Bitkilər karbon qazından fotosintez prosesində istifadə edir. Ona görə də karbon qazı da ekoloji amil kimi qiymətləndirilir. Bitkidə karbon qazı yarpağın ağızcıqları vasitəsilə havadan alınır. Havada 0,03% karbon qazı va r . GünəĢ Ģüasının təsirindən xlorofildəki karbon qazı oksigenə və karbona parçalanır. Karbon qazı su ilə birləĢərək Ģəkərə və yaxud niĢastaya çevrilir. Yayda günorta vaxtı küləksiz havada bitkidə karbon qazının miqdarı 0,03% - də n, 0, 02%- ə enir. Bitkidə karbon qazının mənbəyini artırmaq üçün torpaqda mikrobioloji proseslərin gücləndirilməsi (yəni mikroorqanizmlər torpaqda üzvü maddələri parçalamaqla ayrılan karbon qazı hesabına) lazım gəlir. Bu zaman torpaqdan ayrılan karbon qazı yarpaqların ətrafına toplanır və assimilyasiyaya (fotosintez prosesinə) Ģərait yaradır. Ġri su hövzələrinin, dənizlərin, çayların, göllərin sahillərində yerləĢən əkin sahələri karbon qazı ilə yaxĢı təmin edilir (külək karbon qazını sahilə qovur). Havada karbon qazının çox olmasının fotosintez prosesinə təsiri təcrübələrlə öyrənilmiĢdir və məlum olmuĢdur ki, havada karbon qazının miqdarı 3% - ə
, onun fotosintezə təsiri çoxalır, lakin 3% - dən çox olduqda , onun mənfi təsiri müĢahidə edilir. MəĢhur tərəvəzçi alim EdelĢteynə görə , to
rpaq 15 sm dərinlikdə yumĢaldıqda buradan çıxan karbon qazının miqdarı 6 sm dərinlikdə yumĢaldıqda alınan miqdardan 1,3- 2 dəfə çox olur. Əkin sahələrində CO 2
kifayət qədər çürümüĢ peyin və kompost verilməlidir. Torpaq tez -t ez yumĢaldılmalıdır. Torpağa verilmiĢ üzvi gübrələr mikroorqanizmlər vasitəsilə tədricən parçalanaraq karbon qazı, su və mineral maddələrə çevrilir. Su, mineral maddələr və karbon qazının bir qismi yenidən bitki tərəfindən istifadə olunur və torpaq becərilərkən karbon qazının bir qismi ayrılıb havaya uçaraq havanın aĢağı təbəqəsini karbon qazı ilə zənginləĢdirir.
Havanın oksigeni bitkinin tənəffüsü üçün lazımdır. Bitkinin oksigenə ən çox tələbatı intensiv böyümə vaxtı, məsələn , boy konusunda hüceyrələrin bölünməsi zamanı müĢahidə edilir. Havada oksigenin miqdarı bitkinin tam tələbatı qədərdir. Bundan baĢqa ,
36
fotosintez prosesində ayrılan oksigen tənəffüsə sərf olunandan çoxdur. Bitkidə qaz mübadiləsi asanlıqla gedir.
Kök sistemi üçün oksigenin əhəmiyyəti böyükdür, torpaqda onun miqdarı azdır. Torpaq səthindən aĢağıya endikcə onun miqdarı azalır. Üzvi maddələrlə zəngin torpaqlarda, anaerob (havasız) Ģəraitdə oksigen oksidləĢməmiĢ (parçalanmayan) məhsulların tərkibində yığılıb qalır və oksigen çatıĢmazlığı, yəni
havasızlıq baĢ verir və bu da köklərin böyüməsinə mənfi təsir göstərir.
ə qida madd ə l ə ri. Ekoloji amil kimi torpaq bitki üçün çox əhəmiyyətlidir. Kök sisteminin əsas kütləsinin yerləĢdiyi torpaq qatının fiziki - kimyəvi xüsusiyyətləri köklərin inkiĢafı üçün əlveriĢli olmalıdır. Tipindən, fiziki - kimyəvi xüsusiyyətindən və tərkibindəki qida maddələrindən asılı olaraq , torpaq bitkinin inkiĢafına təsir göstərir. Əsas qida elementləri və mikroelementlər torpaqdan köklər vasitəsilə ilə alınır. Oksi gen
və hidrogen torpaqdan su halında alınır, həmçinin yarpaqlar vasitəsilə də daxil olur. Yarpaqlar havadan lazım olan qazları aldığı kimi , əksər qida maddələrini də havadan ala bilir, ancaq havanın azotundan istifadə edə bilmir. Yarpaqlar vasitəsilə udul
a bilməyən qida maddələri köklər vasitəsilə torpaqdan udulur. Ötürücü yollar vasitəsilə onlar maddələr və boy nöqtəsi əmələ gələn yerə –
yarpağa çatdırılır. Beləliklə , torpağı əsas qida maddələrinin daĢıyıcısı və saxlayıcısı kimi hesab etmək lazımdır. Köklər nə qədər torpağın əhatəli sahələrinə gedə bilirsə , bir o qədər də artıq qida maddələri toplaya bilir. Bu proses torpağın normal nəmliyində daha intensiv gedir.
Qida elementləri dedikdə – bitkinin böyüməsi və inkiĢafı üçün lazım olan (əvəzedilməz) elementlər nəzərdə tutulur. Qidalanmada bir element iĢtirak etmədikdə və yaxud onun miqdarı lazımi qədər olmadıqda bitkinin vegetativ və generativ orqanların böyüməsində və inkiĢafında ciddi dəyiĢkənlik baĢ verir. B itki torpaqdan çoxsaylı elementlər çıxarır. Bu nlardan 15- i yaĢıl bitkinin böyüməsinə və məhsul verməsinə çox vacibdir ( karbon, hidrogen, oksigen, azot, fosfor, kalium, kükürd, dəmir, kalsium, maqnezium, bor, manqan, mis, sink və molibden). Bunlardan ilk onu bitki tərəfindən daha çox mənimsədiyinə görə
onlar əsas (makro) elementlər adlanır.
Qalan elementlər – manqan, bor, molibden, mis, sink, kobalt, yod, flor bitkilərə çox az miqdarda lazımdır. Bu elementlər mikroelementlə r adlandırılmıĢdır . 2.3. İqlim və heyvandarlıq Heyvandarlıq kənd təsərrüfatının ən mühüm və çətin sahələrindən biridir. Ġnsanların ərzaq məhsullarına olan tələbatını nəzərə alaraq bu sahə xüsusi diqqət tələb edir. Ölkəmizdə heyvandarlıq məhsullarının istehsalı ilə (ət, süd, yun, yumurta və s.) ən qədim zamanlardan məĢğul olurlar.
Məlumdur ki, heyvandarlığın inkiĢafı və məhsuldarlığın yüksəldilməsi üçün əsas vəzifələrə heyvanların cins tərkibinin yaxĢılaĢdırılması, tükənməz yem bazasının yaradılması və əlveriĢli bəslənmə Ģəraitinin yaradılması daxildir. Bu vəzifələrin hər birinə ayrı -ay
rılıqda nəzər salsaq, aydın olar ki, hər bir vəzifəni yerinə yerinə yetirmək üçün Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|